بخشی از مقاله
چکیده
بررسی درون مایه شعر کودك یکی از روش هایی است که نشان می دهد ، شاعران هر عصر و زمان به کدام یک از جنبه هاي درون مایه اي شعر پرداخته اند و بر اساس اطلاعات حاصله می توان عوامل موثر بر آن را مورد بررسی قرار داد و یا اینکه با مطالعات قبل از آن مقایسه نمود . در این بررسی اشعار چاپ شده در دهه هشتاد مورد بررسی قرار گرفت . مضامین مورد بررسی شامل : طبیعت گرا ، سیاسی – اجتماعی ، سرگرم کننده و لذت بخش ، دینی ، علمی – آموزشی و تربیتی – اخلاقی بود ، نتایج نشان داد اشعار با مضامین طبیعت گرا ، با 37/9 درصد و تربیتی – اخلاقی با 2/7 درصد به ترتیب بیشترین و کمترین درصد از کل اشعار مورد بررسی را شامل شد . در اشعار با مضامین طبیعت گرا حیوانات با 42/3 درصد و شب و روز با 2/8 درصد به ترتیب بیشترین و کمترین درصد را به خود اختصاص دادند و این مسأله تحقیق و بررسی بیشتري از نظر جامعه شناسی و اتفاقاتی که در این دهه رخ داده می طلبد . اینکه چرا شاعران شعرهایی با مضامین تربیتی – اخلاقی ، علمی – آموزشی و دینی کمتر سروده اند جاي بحث و بررسی دارد و اینکه چرا مضامین طبیعت گرا و سیاسی – اجتماعی ، بیشترین سهم را به خود اختصاص داده اند می تواند تحقیق دیگري را شامل شود .
کلیدواژهها: شعر کودك ، درون مایه شعر ، دهه هشتاد . پیشینه تحقیق
وجود کودکان در سنگ نگارهاي مختلف دلیل اهمیت آنهاست . نخستین نقش برجسته که تاجگذاري اردشیر اول است . در پشت سر شاپور اول دیده می شود که دست راست خود را به علامت احترام و شاید سوگند بلند کرده است و در مکان شاه و مظهر خدا دو بچه دیده می شوند که اگر از خاندان شاهی باشند وجود آنها توجیه کننده موفقیت کودکان به عنوان یک طبقه در جامعه حکومتی است . لوح هاي گلی تخت جمشید و نوشته هاي گاته ها گواهی می دهد که کودکان و زنان در ایران باستان از آزادي و امتیاز هاي خاص برخوردار بودند .
اسفندیار هم وقتی مرگ را در پیش چشم می بیند از رستم می خواهد تا بهمن را تربیت کند . برخی از رسم هاي عامه نیز نماینده حسن توجه به پرورش کودکان و علاقه مندي به سعادت آنهاست - بزي ، 1387 . - 4 : مجموعه مقالات استرابون مورخ یونانی می نویسد که پارسیان کار قصه گویی و خنیاگري را با هم درآمیختند و با داستان و افسانه هاي سودمند کارهاي ایزدان و مردان نامی را گاه با نواي موسیقی براي کودکان باز می گویند .
به سه امر مهم در تربیت کودکان در جامعه ایرانی توجه شده است :
– 1 هنرهاي تن که هدفش دارا شدن زیبایی ، برازندگی اندام ، فراگیري سواري ، اسب دوستی ، کمانداري ، نیزه اکنی و شکار است .
– 2 پرورش فکري که بیشتر در آموزه هاي دینی و فضایل انسانی چون جوانمردي ، مردمی ، عشق به راستی ، وفاداري به پیمان ها و دادگري است .
-3 اصول اخلاقی که هدفش کسب فضیلت هاي اخلاقی ، فرمانروایی بر خویشتن ، بی نیازي ، خرسندي ، سپاسگزاري و توجه به آبادي کشور و بخشندگی است .
– 4 ایرانیان با توجه به دین اسلام همیشه دوران کودکی را به عنوان حساس ترین دوره رشد انسان نگریسته و معتقدند که نهاد کودکان بر اساس فطرتی پاك و دست نخورده پی ریزي شده است - بزي ، 1387 - 4 :
تاریخچه ادبیات کودك در ایران :
پیشینه ادبیات کودك و نوجوان در ایران را می توان به چند بخش تقسیم کرد :
الف – پیش از اسلام . ب – پس از اسلام تا نهضت مشروطه ج – پس از مشروطه تا
1340 د – از 1340 تا پیروزي انقلاب اسلامی ه – از 1357 تا دو دهه بعد - پس از پیروزي انقلاب اسلامی -
الف – پیش از اسلام :
ادبیات پیش از اسلام بیشتر شفاهی است و در قالب هایی مانند لالایی ، ترانه ، افسانه ، قصه ، حکایت ،شعر و چیستان شکل گرفته است . نوعی دیگر از این دوره انذرزي و آموزشی بود .
ب – پس از اسلام تا نهضت مشروطه :
ادبیات کودك پیش از مشروطه را از جهتی می توان به چهار دسته تقسیم کرد . ادبیات خواص ، آموزشی ، کهن و فرهنگ عامه . ادبیات خواص شامل کتاب هایی است که براي گروه خاصی از کودکان و نوجوانان نوشته شده » اندرز نامه ها « مثل قابوس نامه ، سیاست نامه . ادبیات آموزشی : تا پیش از تاسیس مدرسه هاي جدید در عصر مشروطه آموزش در مکتب خانه ها و مدارس دینی بود . و فرزندان طبقات بالا و نخبگان سیاسی نزد معلمان خصوصی آموزش می دیدند . ادبیات کهن مانند کلیله و دمنه ، مرزبان نامه ، تاریخ طبري و . . . . ادبیات فرهنگ عامه : بیشتر شامل قصه ها و مثل ها ، چیستان ها و ترانه ها و شعرهاي عامیانه است که در میان توده مردم به صورت شفاهی رایج بود .
ج – پس از نهضت مشروطه - : - 1280 – 1340
در این دوره بیشتر تقلید از غرب سورت می گرفت و در عرصه ادبیات به صورت ترجمه بروز کرد . ترجمه کتب کودکان از همین زمان آغاز شد . در این دوره نخستین بار نویسندگان و شاعران براي بچه ها داستان نوشتند و شعر سرودند . در این دوره مهدي قلی خان در سال 1308 جنگی تصویري با حروف درشت مستمل بر چند قصه و نیز شعر سروده از خودش – یحیی دولت آبادي ، ایرج میرزا با مضمون تعلیمی فراهم آورد در همین دوره محمد تقی بهار ، اشرف الدین حسینی - نسیم شمال - و پروین اعتصامی هم اشعاري آموزشی سرودند .
از سال 1300 تولید آثار ادبی و خواندنی هاي کودکان و نوجوانان فزونی گرفت شخصیت هاي معتبر این دوره عبارتند از : جبار باغچه بان با آثاري در قالب شعر نمایشنامه و قصه چون خانم خزوك ، پیر و ترب ، گرگ و چوپان ، مجادله دو پري ، شیر و باغبان ، شنگول و منگول ، علی نقی وزیري با مجموعه شعرهاي کوتاه با نام خوندنیهاي کودکان افسانه هاست - - 1315 ، فضل االله صبحی مهتدي با گردآوري قصه هاي عامیانه ایران و بازگویی آنها - - 1319 براي کودکان در رادیو و انتشار آنها به صورت کتاب ، عباس یمینی شریف با آثاري چون آواز فرشتگان ، گریه هاي شیپور زن ، بازي با الفبا و افرادي چون یحیی دولت آبادي ، صادق هدایت ، نیما یوشیج ، پروین اعتصامی نام برد .
بازنویسی متون کهن یکی از فعالیت هاي این دوره است که این کار توسط شیخ محمد حسن تهرانی و از ادامه دهندگان آن محمد بن یوسف مازندرانی را می توان نام برد . در این دوره شعر کودك شکل گرفت که می توان به شاعرانی چون نیما یوشیج ، پروین اعتصامی و ایرج میرزا ، ملک الشعراي بهار و نسیم شمال نام برد . در این دوره ترجمهرواج یافت که می توان از مترجمان این دوره حسین دانش ، علی نقی وزیري ، روحی ارباب ، مهري آهی ، محمد تقی فخرایی گیلان نام برد . نخستین کتاب مصور کودکان در این دوره توسط محمد بن یوسف مازندرانی با نام الفباي مصور منتشر شد . از کتاب هاي تصویري مخصوص کودکان می توان به موش و گربه ، کدوي قلقله زن ، پروانه ها و باران نام برد . در این دوره نشریات کودك شکل گرفت که می توان به مجله دانش آموز نونهالان ، سپیده فردا ، بازي کودکان ، کیهان بچه ها ، اطلاعات دختران پسران نام برد - تاجیک ، : 1392 همان - .
د – از 1340 تا پیروزي انقلاب اسلامی :
ده چهل سرآغاز دوره جدیدي در ادبیات کودك بود . در این دوره ادبیات تالیفی و تصویرگرایی ایرانی در برابر ادبیات ترجمه و تصویرهاي خارجی روندي رو به رشد داشت و در این دوره رویکرد نویسندگان به جاي تعلیمی ، تهذیبی ، رویکردي ادبی و تخیلی بود . نویسندگان و شاعران این دوره دو دسته اند :
