بخشی از مقاله
چکیده:
اهمیت روزافزون صادرات غیرنفتی به دلیل شوکهای منفی نفت و نوسانات قیمت و تقاضای جهانی موجب توجه ویژه برای ارائه راهکارها جهت توسعهی صادرات غیر نفتی ایران شده است. صادرات کالاهای صنعت ورزش نیز از مباحث مهم اقتصادی است. در این مقاله اثر نرخ ارز به عنوان یکی از فاکتورهای مؤثر بر صادرات کالاهای ورزشی مورد بررسی قرار گرفت. نتایج تجزیه و تحلیل دادهها که با استفاده از مدل رگرسیون خطی نرمال کلاسیک و با کمک نرم افزار SPSS صورت گرفت، بیانگر این موضوع بود که ارتباط مستقیمی بین نرخ ارز و صادرات کالاهای ورزشی وجود دارد. لذا توجه ویژه روی نرخ ارز و نوسانات آن و سیاستگذاریهای مناسب ارزی توسط دولت سبب توسعه صادرات کالاهای ورزشی و همچنین تعدیل توان رقابتی کشور در سطح جهانی خواهد شد.
مقدمه
کوشش برای رسیدن به اهداف چشم انداز 20 ساله و ایجاد ظرفیتهای جدید برای توسعهی صادرات غیرنفتی همواره از جمله راهبردهای بلندمدت کشور در عرصهی اقتصاد در طول سالهای اخیر بوده است. هرچند که در طول برنامههای اول، دوم و سوم توسعهی اقتصادی کشور، وضعیت صادرات غیرنفتی ایران از رقم پیشبینی شده کمتر بوده است؛ اما، در سال نخست چهارمین برنامهی توسعهی اقتصادی کشور این مقدار از رقم پیش بینی شده فراتر رفت و این روند ادامه یافت، به گونهای که سطح صادرات غیرنفتی در سالهای پایانی برنامهی چهارم توسعه افزایش درخور توجهی داشت - کازرونی و همکاران، . - 1390 تجربه نشان داده است که آن دسته از کشورهایی که دارای اقتصاد تک محصولی وعمدتاً وابسته به نفت خام هستند نه تنها مسیر توسعه را طی نخواهند نمود بلکه در مواجه با طوفانهای اقتصادی دچار بحران خواهند شد. بر این اساس، از جمله راه های رشد اقتصادی و تبدیل اقتصاد و وابسته به درآمدهای نفتی به اقتصادی باز و پویا، کاستن از میزان وابستگی به درآمدهای ارزی حاصل از صادرات نفت خام و توسعه صادرات غیرنفتی میباشد و در نهایت، از طریق اصلاح تراز پرداختها تأثیر جدی بر سهم تجارت در بازارهای جهانی میگذارد. علاوه بر این، درآمدهای ارزی ناشی از آن بر افزایش درآمد، ایجاد اشتغال، بالا بردن کارایی و افزایش سطح ارزش افزوده تأثیر بسیاری خواهد داشت. بنابراین، این موضوع نه تنها در اقتصادهای ملی بلکه در سطح اقتصادهای منطقهای نیز مهم خواهد بود - سلطانی و خیراندیش، . - 1388
از مهم ترین عوامل تأثیرگذار بر صادرات غیرنفتی، تولید ناخالص داخلی بدون نفت، قیمت کالای صادراتی در بازارهای جهانی، نرخ تورم و نرخ ارز است که هریک از عوامل، به نحوی بر صادرات غیرنفتی تأثیرگذار هستند. نرخ ارز با بخش خارجی اقتصاد ارتباط نزدیکی دارد؛ به گونه ای که میتواند میزان تجارت خارجی را تحت تأثیر قرار دهد. در نتیجه بررسی عوامل تعیین کننده صادرات غیرنفتی و ارائه راهکارهای لازم برای توسعه آن از اهمیت ویژهای برخوردار است - جلالی و همکاران، . - 1392 عوامل متعددی بر صادرات غیرنفتی تأثیر دارد که متغیر نرخ ارز یکی از آنها است. نرخ ارز به عنوان قیمت یک واحد پول خارجی برحسب واحدهای پول داخلی، تأثیری مهم بر متغیرهای کلان اقتصادی؛ همچون تولید، صادرات، تراز پرداخت ها و غیره دارد. این نرخ با تأثیر گذاشتن بر قیمت نسبی کالاهای داخلی و وارداتی، میتواند بر بخشهای دیگر اقتصادی کشور نیز تأثیر بگذارد. بر این اساس، نرخ ارز و تکانه-های این متغیر یکی از عوامل اصلی تأثیرگذار بر صادرات غیرنفتی است. مروری بر ادبیات تحقیق، نشان میدهد که در بیشتر مطالعات، اثرات افزایش و کاهش نرخ ارز بر متغیرهای کلان؛ از جمله صادرات، متقارن در نظر گرفته شده است؛ لیکن، با توجه به مطالعات تجربی اخیر نرخ ارز میتواند تأثیر نامتقارن بر صادرات غیرنفتی داشته باشد. بدین صورت که اثر تکانههای منفی و مثبت بر صادرات متفاوت باشد - کازرونی و همکاران، . - 1390 نظام های ارزی در سطح بینالملل، در سالیان متمادی با فراز و نشیبهای زیادی روبه رو بوده و ساختار اقتصادی کشورها را تحت تأثیر خود قرار دادهاند، نظامهای ارزی مختلف، چگونگی تعیین نرخ ارز را در اقتصاد نشان میدهند - سامتی و همکاران، . - 1389 نوسانات نرخ ارز به ریسک ناشی از تغییرات غیرمنتظره نرخ ارز تعبیر میشود، که یکی از محدودیتهای اصلی در سر راه تجارت محصولات است - سان و همکاران، . - 2002 در اصل نوسانات این متغیر ناشی از شوکهای مختلف اقتصادی از - جمله سیاستهای داخلی - است، که بر نرخ اسمی ارز و سطح قیمتهای داخلی اثر میگذارد و به این ترتیب نرخ واقعی ارز را دچار بی ثباتی میکند. بر اساس مبانی نظری، این نوسانات به صورت مستقیم باعث ایجاد نااطمینانی و افزایش هزینهها خواهند شد و به صورت غیرمستقیم بر تخصیص منابع و سیاستهای دولت تأثیرگذار خواهد بود - مرتضوی و همکاران، . - 1390 اگر نرخ ارز را ارزش پول خارجی در مقایسه با واحد پول داخلی کشور تعریف کنیم، در صورت افزایش نرخ ارز، قیمت کالاهای وارداتی به پول داخل کشور، افزایش مییابد. در نتیجه، تقاضا برای این کالاها کاهش مییابد. علاوه بر این، با افزایش نرخ ارز، قیمت کالاهای صادراتی کشور در بازارهای خارجی، ارزان تر خواهد شد و بدین ترتیب، تقاضا برای این کالاها افزایش خواهد یافت. پس با کاهش واردات و افزایش صادرات، انتظار می رود که خالص صادرات و در نتیجه، تولید ناخالص داخلی افزایش یابد. اگر واردات را تابعی از درآمد فرض کنیم، با افزایش تولید ناخالص داخلی، تقاضا برای واردات افزایش مییابد و در نتیجه، بر خالص صادرات اثر منفی خواهد داشت - فولادی، . - 1391
حضور آگاهانه در بازارهای جهانی بدون تدوین سیاستهای مناسب بازرگانی برای بسیاری از کشورهای در حال توسعه از جمله ایران غیر ممکن است، از طرف دیگر توسعه صادرات بدون ارزیابی امکانات، قابلیتها، گرایشها و ساختار تولیدی کشور امکان پذیر نمی-باشد. لذا این کشورها، فعالیت در عرصهی تجارت خارجی و حضور مستمر در بازارهای جهانی را در دستور کار قرار دادهاند - عزیزی و یزدانی، . - 1384 امروزه، توسعهی صادرات به عنوان یک اصل پذیرفته شده در عرصهی تجارت خارجی کشور و به عنوان عاملی مؤثر در توسعهی برنامههای اقتصادی و سیاستگذاریها میباشد - فرهنگی و لطفی، - 1388 از این رو صنعت ورزش میتواند، یکی از مهم-ترین پایگاههای اساسی توسعهی اقتصادی و پیشرفت اجتماعی باشد و نقش مهیج و مهمی بر روی اقتصاد ورزش و حتی رشد اقتصاد ملی داشته باشد. صنعت ورزش ظهور اقتصاد مدرن انسانی در قالب یک اقتصاد جدید صنعتی است - هوانگ، . - 2011 از جمله اثرات اقتصادی مستقیم ورزش، تولید محصولات ورزشی میباشد - ساندرسون و همکاران، . - 2000 ورزش به دلیل تولید محصولات ورزشی، نقش مهمی به عنوان یک جزء کلیدی در توسعه اقتصادی دارد و با اثرات مستقیم و غیر مستقیم خود، عامل مؤثری در پیشرفت اقتصاد جامعه و بخش پول ساز اقتصاد قرن بیست و یکم به شمار میآید - رجائی و حسینی، . - 2011 ورزش دیگر یک فعالیت تفننی نیست؛ بلکه به یک صنعت پررونق به خصوص در کشورهای پیشرفته تبدیل شده است؛ در حال حاضر صنایع ورزشی بین 2 تا 2/5 درصد تجارت جهانی را به خود اختصاص دادهاند و بازار جهانی لوازم ورزشی از جمله تأسیسات زیربنایی و تسهیلات ورزشی نیز، رقمی بیش از 50 میلیارد دلار را به خود اختصاص داده است - هفته نامهی بینالمللی بازرگانی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، . - 1390 هر چند واردات و صادرات کالاهای ورزشی سهم ناچیز 0/02 تا 0/04 درصد از تولید ناخالص داخلی - 1GDP - کشورها را به خود اختصاص میدهد - ساندرسون و همکاران، 2000، ص ; - 15 با این حال میزان مبادلات بینالمللی کالاهای ورزشی هر کشور با توسعهی ورزش و صنعت آن کشور در ارتباط است - آندرف، . - 1997 در ایران این سهم بسیار کمتر از استاندارد جهانی آن میباشد - به طور میانگین خالص صادرات 0/0006 درصد ناخالص داخلی کشوراست - . به طورکلی، خالص مبادلات خارجی کالاهای ورزشی کمترین سهم ممکن در بین اجزای تشکیل دهندهی تولید ناخالص داخلی ورزش کشور است 2/73 - درصد - . این در حالی است، که رشد واقعی واردات و صادرات کالاهای ورزشی ایران در سال 1380 نسبت به سال 1377، به ترتیب حدود 32/33 و 271/11 درصد بوده است - عسکریان و جعفری، . - 1386
تجارت خارجی ایران با صادرات تک محصولی و وابستگی شدید به درآمدهای ارزی حاصل از صدور نفت شناخته میشود. از زمان پیدایش نفت در ایران تا به امروز، سهم صادرات این محصول از کل صادرات رو به افزایش بوده است - برقندان و همکاران،. - 1391 وابستگی اقتصاد کشور به درآمدهای ارزی حاصل صدور نفت خام و نقش صادرات غیرنفتی در کاهش این وابستگی و نیز جایگاه آن در برنامههای توسعه اقتصادی کشور، بررسی عوامل تعیین کننده صادرات غیرنفتی و ارائه راهکارهای لازم برای توسعه آن از اهمیت ویژ های برخوردار است. بدین منظور، کنترل تغییرات نرخ ارز، به عنوان یکی از عوامل تعیین کننده صادرات غیرنفتی، در جهت رونق صادرات غیرنفتی گامی مهم در مسیر رشد و توسعه اقتصادی کشور تلقی میگردد - طاهری فرد، . - 1383 از طرفی بر پایه بسیاری از مطالعات انجام شده آشفتگی و نوسان در رفتار نرخ واقعی ارز تأثیر منفی بر دیگر بخشهای اقتصادی از جمله صادرات دارد. از این رو در تحلیل رفتار نرخ واقعی ارز و بررسی عوامل تعیین کننده آن برای تعدیل این شاخص به منظور افزایش درجه رقابت بین المللی کشور و در نتیجه رونق صادرات همواره بخش قابل توجهی از مطالعات اقتصادی را به خود اختصاص داده است. نرخ ارز مهم ترین متغیر اقتصادی است که بر »میزان « و » نوع« رابطه اقتصادی یک کشور با کشورهای دیگر تاثیر می گذارد و از آنجا که می توان نرخ ارز را به طور »آنی « مشاهده کرد بررسی تغییرات آن اطلاعات بسیار مفیدی را در زمینه وضعیت اقتصادی و برقراری و دور شدن از تعادل های اقتصاد کلان در اختیار فعالان و تصمیم گیرندگان اقتصادی قرار می دهد - طاهری فرد، . - 1383
نقش صادرات غیرنفتی در رشد و توسعه اقتصادی و کاهش وابستگی اقتصاد ایران به صادرات نفت خام، اهمیت صادرات غیرنفتی را بیشتر میسازد - مرتضوی و همکاران، - 1390 همچنین لزوم گریز از صادرات تک محصولی و رهایی از مشکلات ناشی از آن، ایجاد تنوع در محصولات صادراتی، تأمین ارز جهت سرمایه گذاری و افزایش سهم در تجارت جهانی و بازارهای بین اللملی، اهمیت صادرات غیر نفتی را به وضوح نشان میدهد. صادرات کالاهای غیر نفتی در فعالیتهای اقتصادی اهمیت ویژهای داشته و اثر آن بر اقتصاد و رشد نسبی انکار ناپذیر بوده است - خلیلیان و فرهادی، . - 1381 شکی نیست کشوری که اقتصاد آن بر محور تک محصولی باشد در تحولات اقتصادی - بحران های اقتصادی - بیشتر در معرض خطر بوده و در این بحرانها و تحولات ضربه پذیرتر خواهد بود. از این رو توجه به صادرات غیرنفتی و توسعهی آن در بخشهایی نظیر صنعت، معدن، کشاورزی و خدمات میتواند کشورمان را در جریان تحولات و بحرانهای مختلف و از ابتلا به بیماری اقتصادی، نجات دهد. چرا که وابستگی به درآمدهای نفتی در بسیاری از کشورها مثل شمشیر دوم عمل میکند - فرضعلی پور، . - 1382 اما با توجه به نوسانات و عدم اطمینان در تحقق درآمدهای نفتی، امروزه گسترش صادرات غیرنفتی به عنوان یک ضرورت انکار ناپذیر مطرح است. با توجه به وجود شرایط فعلی اقتصاد ایران از جمله تحریمهای مربوط به فروش نفت از یکسو و بعد تجاری و اقتصادی شدن ورزش و همچنین وجود ظرفیت صادرات ورزشی و برنامهریزی برای صادرات کالاهای ورزشی میتواند در این زمینه ایفای نقش نماید. در سال-های اخیر، تغییر جهت ملموسی در راهبرد توسعهی اقتصادی کشور مشاهده میشود، که در این رویکرد جدید، توسعهی صادرات با تأکید بر صادرات غیرنفتی یکی از راهبردهای بارز در برنامهی توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور محسوب میشود - عسکریان و جعفری، . - 1386 در تعقیب این راهبردها، نیاز استفاده از تمامی فرصتهای تجاری قابل بهرهبرداری کشورهای در حال توسعه نظیر
