بخشی از مقاله
چکیده
تحقیق حاضر با هدف تعیین میزان مشارکت روستاییان در طرح شبکههای آبیاری و زهکشی است. از نظر روش پژوهش، این تحقیق از نوع تحقیقات توصیفی- همبستگی محسوب میشود. جامعه آماری این تحقیق را سرپرستان خانوارهای 11روستای حوزه آبریز الوند تشکیل میدهند. حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران بدست آمد n= 46 - ، . - N= 968
در این تحقیق از روش نمونهگیری تصادفی برای انتخاب افراد استفاده شده است و جمعآوری اطلاعات میدانی از طریق پخش پرسشنامه صورت گرفته است. همچنین میزان مشارکت افراد پاسخگو در پرسشنامه 0/65 محاسبه گردید.
نتایج تحقیق با استفاده از نرمافزار spss و آزمون همبستگی پیرسون نشان میدهد که بین متغیرهای سن، آگاهی افراد از اهداف طرح، انگیزه افراد و میزان رضایت از دستگاههای اجرایی با میزان مشارکت افراد در طرح آبیاری و زهکشی باباهادی رابطه مثبت و معنیداری وجود دارد. اما رابطه میان سطح تحصیلات و تعداد افراد تحت تکفل با میزان مشارکت آنها در طرح معنیدار نیست.
مقدمه
کشاورزان اصلیترین و مهمترین عامل در مدیریت مصرف آب و تولید فرآوردههای کشاورزی محسوب میشوند و هر گونه فرآیند و اقدامی در شبکههای آبیاری و زهکشی بدون توجه به نقش کشاورزان، اهمیت و بازدهی مطلوبی نخواهد داشت. بنابراین جهت دستیابی به اهداف عالیه در کشاورزی، مشارکت در کلیه سطوح برنامهریزی، مدیریت، بهرهبرداری و نگهداری از شبکههای آبیاری و زهکشی میبایست مورد توجه قرار گیرد.
از آنجایی که بخش عمدهای از آب شیرین - حدود 90 درصد - کره زمین در بخش کشاورزی مصرف میشود بنابراین مدیریت مطلوب و مصرف بهینه آب به منظور حفظ و سیانت از این موهبت الهی را طلب مینماید. خشکسالیهای اخیر، تقاضای فزاینده آب در بخش کشاورزی و نابع محدود آب در کشور، همچنین قرار گرفتن ایران در منطقه خشک و نیمهخشک اهمیت موضوع مدیریت منابع آبی را بیشتر از گذشته نمایان میسازد. بنابراین افزایش بهرهوری از آب موجود و مدیریت بهینه مصرف آب با استفاده از پتانسیلهای مردمی منطقی به نظر میرسد.
بر اساس مطالعات انجام شده یکی از راههای استفاده بهینه از منابع آب، مشارکت کشاورزان در احداث، نگهداری و بهرهبرداری از شبکه آبیاری و زهکشی است
در حقیقت با بکارگیری روشهای صحیح علم ترویج و جلب مشارکتهای مردمی در محدوده پروژهها موجبات چیرگی بر مشکلات احتمالی پروژهها فراهم خواهد شد.
در سطح جهانی نیز در اواخر دهه 80 میلادی، بطور عمده به دلیل ناتوانی سازمانهای دولتی در بهرهبرداری و نگهداری از تاسیسات طرحهای توسعه منابع آب، مشارکت بهرهبرداران در مدیریت، بهرهبرداری و نگهداری از شبکههای آبیاری مورد توجه خاص قرار گرفته است. هم اکنون در بیش از 20 کشور جهان نظیر مکزیک، کلمبیا، فیلیپین، آمریکا، زلاندنو، اندونزی، ترکیه، سریلانکا و نپال سیاست ایجاد انگیزه و تشویق کشاورزان برای مشارکت در امر بهرهبرداری و نگهداری از اینگونه طرحها پیشبینی و اجرا شده است
از طرف دیگر از دیدگاه نهادهای بینالمللی همچون سازمان ملل و بانک جهانی، فقدان مشارکت مردم در برنامه ریزی طرحها و همچنین نرخگذاری آب به میزان کمتر از قیمت واقعی و فقدان بازار پرداخت هزینههای طرح از جمله دلائل اصلی کارایی پایین اقتصادی طرحهای بزرگ توسعه منابع آب به شمار میروند
بنابراین برنامهریزی، طراحی و مدیریت سامانههای منابع آب برای تحقق اهداف توسعه پایدار در یک منطقه نیازمند مشارکت همگانی است. تعیین راهکارهایی جدید و مناسب برای تحقق ابعاد و سطوح مختلف مشارکت مردم در مدیریت شبکهها، نیازمند بررسیهای عمیق، جامع و بهرهجویی از دیدگاههای مشارکت مدارانه است و این تحقق نمییابد مگر اینکه استراتژی برنامهریزی و مدیریت مشارکتی و انتقال قدرت به جوامع محلی مورد توجه خاص قرار گیرد
بهرامی و همکاران - 1390 - ، در مطالعهای با عنوان توسعه پایدار منابع آب و نقش مشارکت مردمی، بیان کردند که منابع و مشارکت سه رکن توسعه پایدار انسانی را تشکیل میدهند با این تفاوت که مشارکت در مقایسه با دو رکن دیگر نقش ساختاری داشته و دو عامل مردم و منابع در چهارچوب آن به فعالیت درمیآیند، برای تحول در بخش منابع آب ایران توجه مسولان ذیربط باید معطوف به مطالعه و تحقق، سیاستگذاری در امر مشارکت مردمی در حوزههای مدیریتی باشد.
کردانی و همکاران - 1392 - ، در تحقیق خود با موضوع اثرات و نتایج توسعه طرحهای منابع آب با محوریت موضوع مشارکت مردمی بیان کردند که با مشارکت مردم در طرحها نه تنها مقاومت و مخالفتهای مردمی در پروژهها حذف میگردد، بلکه توان اجرایی و اقتصادی آنان نیز در اختیار پروژهها قرار خواهد گرفت، همچنین بهرهبرداران با احساس مالکیت بر طرحها، مسولیتپذیری و نگهداری بهینه از تاسیسات ایجاد شده، افزایش خواهد یافت.
مشارکت کشاورزان نباید تنها جنبه کمکهای مالی داشته باشد بلکه باید در کلیه مراحل برنامهریزی، اجرا و بهرهبرداری از شبکهها نیز مشارکت داشته باشند، بنابراین با مشارکت کشاورزان در مدیریت آبیاری و استفاده از دانش بومی منطقه، میتوان گامی موثر در جهت شکوفایی کشاورزی و توسعه پایدار برداشت.
استفاده بهینه از منابع آب یکی از برنامههای مهم اقتصادی، اجتماعی کشور میباشد که مشارکتهای مردمی مهمترین وسیله برای دستیابی به سیاستهای فوق به حساب میآید. مواد قانونی در برنامههای توسعه، گامی در این جهت است که هدف از آن مشارکت مردم در طرحهای توسعه منابع آب به ویژه احداث شبکههای آبیاری و زهکشی و نیز بهرهبرداری از پتانسیل مشارکتی کشاورزان در اجرا و بهرهبرداری و نگهداری از این طرح هاست.
شارت و همکاران - 2006 - در مطالعهای در کشور کانادا به بررسی کمیتههای مشاورهای آبیاری پرداختند و بیان میکنند که با درگیر کردن مردم بومی در مدیریت آبیاری تضادهای موجود بر سر آب با مکانیزمهایی غیر از وضع مقررات به طور موفقیتآمیز حل شد. مزایای توسعه اجتماعی و مدیریت بومی تضادها شامل: هزینه کمتر، بازدههای برد-برد، کنترل بومی و پذیرش گسترده است.
علی بیگی و بابلی - 1394 - در ارزیابی پایداری کشاورزی گندم کاران آبی شهرستان سرپل ذهاب: کاربرد الگوی-DSR - Driving force State-Response - نشان دادند که متغیر های میزان تحصیلات، سطح زیر کشت بقولات، مساحت زمین، تمایل به استخدام کارگر، عضویت در تعاونی و سن کشاورزان می توانند متغیر های پیش بینی کننده ی میزان پایداری کشاورزی گندم کاران باشند. بر اساس یافته های تحقیق، استفاده از سیستم های آبیاری تحت فشار، اجرای روش های ارگانیک، افزایش سطح زیر کشت محصولات صنعتی و گسترش تنوع منابع تامین درآمد کشاورزان جهت دستیابی به پایداری کشاورزی پیشنهاد میشوند .
هدف از این پژوهش تعیین میزان مشارکت روستایان در اجرای طرح شبکههای آبیاری و زهکشی است.
تعریف مفاهیم مشارکت
برای تعریف مشارکت به بیان سه تفسیر در خصوص مشارکت میپردازیم که عبارتاند از :
- 1 مشارکت به عنوان سهم داشتن که معتقد است این تفسیر در مورد پروژههای بهداشتی، تامین آب، جنگلداری، منابع طبیعی، امور زیربنایی در جهان سوم که هدفهای از پیش تعیین شدهای میباشند صادق است؛
- 2 مشارکت به عنوان سازمان که در این تفسیر سازمان به منزله ابزار و سازوکار اصلی مشارکت مطرح گردیده و بر تشکیل تعاونیها، موسسههای کشاورزی، کمیتههای مربوط به مدیریت آب و غیره تاکید میشود؛ و
- 3 مشارکت به عنوان توانمندسازی، در این تفسیر به بهرهمند شدن مشارکتکنندگان از مهارت، دانش، قابلیتهای توسعهای و توان تصمیمگیری تاکید میشود
مفهوم مشارکت ارتباط دو طرفه بین یک سازمان و سازمانهای مرتبط با مردم قبل از تصمیمگیری است، یکی از اهداف فعالیتهای مشارکتجویانه، آموزش و آگاهی شهروندان میباشد. سازمانهایی که فعالیتهای مشارکت جویانه را پیریزی میکنند، در جستجوی راههایی راههایی هستند تا فاصله بین خود و مردم را تا حد ممکن کاهش دهند
برای ایجاد مشارکت در فرآیند برنامهریزی میتوان به ایجاد علاقه و اعتماد در مردم برای احیا و اصلاح، پیشرفت، تقویت همبستگی اجتماعی و روحیه همکاری و همدلی، استفاده بهینه از منابع و امکانات عمومی و خصوصی و کاهش تمرکزگرایی اشاره کرد
اهمیت مشارکت مردم در توسعه پایدار
مشارکت به مفهومی که امروزه متداول است، پدیده جدیدی در جوامع بشری محسوب میشود. در این مفهوم، مشارکت عبارت است از دخالت داوطلبانه، آگاهانه . همه جانبه مردم و تاثیرگذاری آنها بر فرآیندهای تصمیمگیری در امور اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی که هر یک به نوعی با زندگی آنان سرو کار دارد. مشارکت نه تنها یک رهیافت برای رسیدن به توسعه پایدار است. بلکه بنا بر اهمیتی که دارد خود به عنوان هدف توسعه محسوب میشود، به طوری که بدون مشارکت مردم در عرصههای مختلف فعالیت، توسعه امکانپذیر نبوده و یا حداقل پایدار نخواهد بود.
در توسعه پایدار، همه اقشار، طبقات و گروههای مختلف سنی و جنسی از جایگاه ویژهای برخوردارند زیرا تنها در صورت مشارکت مردم است که برنامهها و اقدامات توسعه بر اساس نیازهای واقعی مردم بنیانگذاری میشوند و چون به وسیله خود مردم است که برنامهها و اقدامات توسعه بر اساس نیازهای واقعی مردم بنیانگذاری میشوند و چون به وسیله خود مردم طراحی میشوند، بنابراین مرد حمایت آنها قرار داشته و پایدار خواهند ماند. صاحبنظران بر این باورند که در توسعه واقعی، هدف باید توسعه منابع انسانی باشد چون مهمترین سرمایه هر جامعهای نیروی انسانی آن است. در عین حال تجربه توسعه و پیشرفت در کشورهای مختلف نشان داده است که لازمه توسعه منابع انسانی، مشارکت آنها در فرآیند توسعه است
مواد و روشها
حوزه آبخیز الوند در غرب استان کرمانشاه و در غرب کشور ایران واقع شده است. این حوزه در زاگرس چینخورده و در بین عرض جغرافیایی 34 05 58 تا 34 35 38 شمالی و طول جغرافیایی 45 31 10 الی 46 19 05 شرقی قرار گرفته است. این حوزه با مساحت 1671/93 کیلومتر مربع و به تبعیت از روند عمومی زاگرس دارای جهت شمال غرب-جنوب شرق است. بلندترین ارتفاع آن با ارتفاع 2400 متر و کمترین ارتفاع آن 245 متر است
شکل - : - 1 موقعیت حوزه آبخیز الوند
