بخشی از مقاله
چکیده
مشارکت مردم در طرح هاي توسعه روستایی یکی از کم هزینه ترین و مطلوب ترین راهبرد توسعه روستایی است. بنابراین موفقیت طرح هاي هادي روستایی بدون مشارکت مردم در فرایند تهیه، اجرا و نگهداري این طرح ها، به نتیجه مطلوب نخواهد رسید. هدف اصلی این پژوهش ارزیابی طرح هاي هادي روستایی در روستاهاي استان کرمانشاه و تدوین الگوي بهینه مشارکت براي دخالت دادن هرچه بیشتر ساکنین در فرایند تهیه و اجراي طرح هادي روستایی می باشد.
روش کلی تحقیق در این پژوهش توصیفیتحلیلی- بوده و داده هاي مورد استفاده در آن عمدتاً از طریق میدانی و با استفاده از ابزار پرسش نامه بدست آمده است. از میان 1358 طرح هادي روستایی که در استان کرمانشاه تاکنون تهیه شده، در 434 روستا طرح هادي به اجرا درآمده است. بنابراین جامعه آماري در این تحقیق شامل روستاهایی است که طرح هادي در آنها اجرا شده و یا در حال اجرا هستند.
در تحقیق حاضر تعداد 20 روستا از 434 روستایی که مراحل اجرایی طرح هادي در آنها از پیشرفت خوبی برخوردار بوده؛ به عنوان روستاهاي نمونه مورد ارزیابی قرار گرفته اند. نمونه ها به صورت تصادفی انتخاب شده اند.نتایج پژوهش نشان می دهد که طرحهاي هاديصرفاً در هدایت بعد فیزیکی-کالبدي واصلاح معابر خلاصه شده است.
درنهایت مشکلات طرحهاي هادي روستایی استان کرمانشاه درمرحلهي تهیه میتوان به عدم مطالعه صحیح وعدم شناخت واقعی نیازها، استفاده از الگوهاي شهري در طراحیها، فقدان یا کمبود نیروي متخصص، عدم مشارکت مردم در زمان تهیهي طرح وعدم توجه به کیفیتها وتأکید بیش از اندازه به کمیتها ودر مرحلهي اجرا به فاصلهي زمانی بین تهیه تا اجراي طرح، کمی بودجه وعدم کافی بودن اعتبارات، عدم مشارکت مردم در اجراي طرح، فقدان مدیریت مناسب روستایی ، ضعف در قوانین اجرایی، عدم ضمانت اجرایی طرحها وعدم شناخت مردم از مراحل طرحهاي هادي اشاره کرد.
مقدمه
در دهه هاي اخیر و با بروز بحران هاي اجتماعی، اقتصادي، زیست محیطی و کالبدي ناشی از شهرنشینی؛ و همچنین با بالا رفتن هزینههاي زندگی شهري، توانایی سکونت در شهرهاي امروزي براي نسلهاي جدید عملاً غیر قابل تحمل گردیده و مهاجرت هاي معکوس شهر-روستا به ویژه در کشورهاي در حال توسعه؛ به صورت دائمی و موقت - گذران اوقات فراغت و بازیابی انرژي و سلامتی از طریق تعطیلات آخر هفته - ، سبب باروري حومه ها و روستاهاي که در محدوده شهرها واقع هستند گردیده است.
به همین دلیل در سال هاي اخیر براي رفع این چالش ها و ورود به عرصه جهانی و علمی توسعه روستایی تدابیري در سطح جهانی اندیشیده شده است. از این رو توجه به توسعه روستابی ، که فرآیند همه جانبه و پایدار است و در چهارچوب آن - توانایی اجتماعات روستایی - که در جهت رفع نیازهاي مادي و معنوي و برقراري توازن میان اجزاي تشکیل دهنده نظام روستایی سکونت محلی - اکولوژیکی ، اقتصادي ، اجتماعی نهادي - رشد و تعالی می یابند بیش از پیش ضروري به نظر می رسد
عرصه هاي روستایی در ایران به عنوان یک واقعیت مکانی-فضایی، برایندي از تعامل مؤلفه هاي متفاوت اکولوژیکی، اجتماعی-فرهنگی، سیاسی و کالبدي است
طرح هادي یا به عبارتی طرح جامع توسعه روستایی، راهنماي مصوبی براي هدایت عملیات سازندگی و آبادانی روستاها، با آگاهی از وضعیت فرهنگی، اقتصاد و اجتماعی آن است
هرچند اجرایی نمودن طرح هاي هادي روستایی تأثیر بسزایی در بهبود شرایط کالبدي-فضایی روستاهاي کشور داشته است اما در دهه اخیر مفهوم مشارکت محلی به یک دغدغه جهانی براي نظریه پردازان و متخصصان توسعه روستایی تبدیل شده است. در حقیقت مشارکت به عنوان ابزاري کارامد براي رشد و توسعه در نظر گرفته می شود. این جریان بر پایه دو نظریه ارزش هاي مردم سالاري و ضرورت حضور مردم در مراحل تصمیم سازي برنامه هاي توسعه بنا شده است
بازخوانی سازمان فضایی و کالبدي روستاها جز از طریق مشارکت میسر نخواهد شد. افزایش توجه در به کارگیري رویکرد مشارکتی در طرح هاي توسعه روستایی از طریق جریان هاي جدیدي که تمایل به تغییر رویه از فرایندهاي برون سر به درون سر دارند، قابل مشاهده است. به دنبال این امر ساختار غالب فرایند توسعه که تا این زمان رویکردي از بالا به پایین را دنبال می کرد، با جریانی از پایین به بالا که بر قلمرو، تنوع و به کارگیري حداکثر نیروها و منابع محلی تأکید دارد، جایگزین می شود
بنابراین پس از چند دهه برنامه ریزي و به کارگیري راهبردهاي مختلف در کشورهاي جهان سوم، به این نتیجه رسیدند که باید مردم در بطن برنامه ها و فعالیت حضوري فعال داشته باشند و پایه و اساس برنامه مبتنی بر نظرات و خواسته هاي مردم محلی قرار گیرد
در این پژوهش سعی بر آن است تا با بررسی وضعیت موجود روستاهاي استان کرمانشاه در زمینه مشارکت روستاییان در فرایند تهیه و اجراي طرح هاي هادي روستایی در این استان، الگویی بهینه براي مشارکت مؤثر و کارامد آنان در طرح هاي هادي روستایی تدوین گردد.
مبانی نظري و پیشینه پژوهش
طرح هادي برنامه اي است که توسط کارشناسان براي آماده کردن روستا در برخورد با تحولات آینده تهیه شده و به عنوان سند توسعه روستایی از آن یاد میشود . طرح مذکور ویژگی خاصی داشته و از سه جنبه داراي اهمیت است اولاً با توجه به زمان آغاز این طرح ها ، تهیه و اجراي آنها با بیش از 25سال سابقه دارد ،
ثانیاً از آنجا که طرحهاي هادي در مقیاس روستا تهیه می شوند و گستره مکانی آنها زیاد بوده و در تمام نواحی روستایی کشور میتوان نمونههایی از آنها را یافت ،
ثالثاً طرحهاي هادي محلیترین و محوريترین طرحهاست که مستقیماً با روستاها ارتباط دارد .
بر اساس آئیننامه اجرایی تهیه وتصویب طرح هاي هادي روستایی مصوب 1367/7/18 فصل اول ماده - 1 طرح هادي روستا - عبارتست از طرح تجدید حیات و هدایت روستا به لحاظ ابعاد اقتصادي ، اجتماعی و فیزیکی
اجراي طرح هادي به منزله یک مداخله فیزیکی روستاها از ابعاد مختلف - زیست محیطی ، اجتماعی، فرهنگی ، اقتصادي و مدیریتی و نهادي - دستخوش تغییر و تحول کرده است
- 3 طرح هادي روستایی ، با در پیش گرفتن رویکردي مبتنی بر محوریت تحولات کالبدي در توسعه روستاها به اجراي پروژه هاي ده گانه پرداخته است که همگی در پی دگرگون کردن کالبد روستاها و به تبع آن توسعه روستایی بودند. در واقع طرح هادي روستایی از جمله طرحهاي کاربردي در زمینه برنامهریزي توسعه روستا و فراهم کردن بستر تجدید حیات و هدایت از نظر ابعاد اقتصادي ،اجتماعی و فیزیکی است
- 4 طرح هادي روستاها از جمله طرح هاي عمران روستایی است که می تواند نقش بنیادي و زیر بنایی در توسعه همه جانبه مناطق روستایی داشته باشد . این طرح با استفاده از پتانسیل ها و قابلیتهاي خود می تواند زمینه ساز بهبود تسهیلات عمومی و رفاهی از قبیل نوسازي مسکن روستایی ، معابر جدید الاحداث و حریم مسکونی ، بهبود وضعیت زندگی روستاییان و مشارکت آنان باشد
امروزه مشارکت مردم در روند توسعه، نزد صاحبنظران چنان جایگاهی یافته است ه گاه توسعه را معادل با مشارکت دانسته اند و یا مشارکت را وسیله و هدف توسعه ذکر نموده اند پس از چندین دهه برنامه ریزي و به کارگیري راهبردهاي مختلف در کشورهاي جهان سوم براي رسیدن به توسعه مطلوب، برنامه ریزان به این نتیجه رسیدند که مشارکت افراد محلی در این طرح ها سبب کاهش هزینه ها در گردآوري اطلاعات، تعیین راهکارهاي واقعی تر، تدوین قوانین اثربخش تر، هماهنگی و انسجام بیشتر افراد جامعه روستایی و اعمال بهتر قوانین می شود
همچنین مدیریت مشارکتی به دلیل فراهم آوردن فرصت هایی براي اشتراك مساعی روستاییان در تصمیمات و امور کاربري منابع سبب حصول و برقراري دموکراسی می شود البته ذکر این نکته نیز ضروري است که مفهوم مشارکت مردم تنها در بعد اجتماعی و گرفتن اطلاعات نیست، بلکه مشارکت باید به مفهوم واقعی کلمه در تمامی ابعاد و جنبه هاي یک مسئله و به صورت یکپارچه و همه جانبه صورت گیرد تا تأثیرگذار باشد
در زمینه بررسی مشارکت مردم در فرایند توسعه ي روستایی و عوامل مؤثر بر آن در سطح روستاهاي کشور تحقیقات متعددي صورت پذیرفته است. محمودیان - - 1371، عفتی - - 1371، کوثري - - 1374 و حسن نژاد و همکاران - - 1390 متغییرهاي انگیزش، آگاهی اجتماعی، پایگاه اجتماعی-اقتصادي، انسجام اجتماعی، اعتماد به مجریان طرح ها، موقعیت اجتماعی-اقتصادي روستا، اختلافات محلی و وابستگی به دولت را بر مشارکت روستاییان در طرح ها مؤثر می دانند.
