بخشی از مقاله
چکیده
آب به عنوان کمیاب ترین عامل درتولید محصولات کشاورزي نه تنها محدودکننده کشاورزي بلکه محدودکننده دیگر فعالیتهاي اقتصادي واجتماعی نیز بشمار می رود. بنابراین اعمال مدیریت تقاضاي آب از طریق تعیین ارزش اقتصادي آب به عنوان رویکردي جدیدي، در مدیریت و بهره برداري از منابع آب ضروري به شمار میرود. با توجه به کمیابی آب عوامل دیگري همچون افزایش رشد جمعیت و بهبود سطح زندگی مردم ، رقابت براي استفاده از این منبع کمیاب را شدیدتر کرده است . رشد سریع جمعیت ونیاز روزافزون به غذا و تولیدات غذایی موجب توجه مسئولین و دولتها به بخش کشاورزي گردیده بطوري نود و دو درصد از منابع آبی در این بخش صرف می گردد.اگرچه مسائل مربوط به قیمت گذاري براي آب در بخش کشاورزي از جمله موضوعاتی است که سالیان زیادي مباحث مربوط به آن مطرح می باشد، ولی در حال حاضر قیمت پرداختی از سوي کشاورزان براي این نهاده کمیاب مطابق ارزش واقعی آن نمی باشد. در مطالعه حاضرکه در سال 1390 انجام شده با استفاده از تخمین تابع تولید براي محصولات گندم و جو آبی کاشته شده در اراضی تحت پوشش شبکه آبیاري درودزن ، ارزش واقعی آب در تولید محصولات منتخب به عنوان ابزاري مناسب جهت مدیریت بهتر منابع آب مورد محاسبه قرار گرفته است .
کلمات کلیدي: ارزش اقتصادي آب، تابع تولید، شبکه آبیاري و زهکشی درودزن
-1مقدمه
نگاهی به گذشته و تاریخ کهن ایران نشان میدهد که براي تعدیل مشکلات ناشی از محدودیت منابع آب، ابتکارات و ابداعاتی در زمینه بهره برداري از منابع آب سطحی و زیرزمینی در ابعاد سازه اي و مدیریتی مورد توجه بوده است - کمیته ملی آبیاري و زهکشی، - 1379 احداث قنوات، سدهاي مخزنیو انحرافی در بعد سازه اي و نظامهاي حق آبري در بعد مدیریتی از جمله این راهکارها می باشد. مهمترین مسأله در مدیریت آب کشور برقراري تعادل بین عرضه و تقاضاي آب است وبرقراري تعادل بین عرضه و تقاضاي آب مانند هر کالا یا نهاده اي قیمت یا آب بها نقش تعیین کننده اي به عهده دارد. استفاده کاراتر از منابع کم یاب بویژه آب ضروري است.بهره برداري مطلوب از این منابع، افزون بر تامین تقاضاي جامعه به عنوان هدفی کلان،می تواند افزایش درآمد بهره برداران کشاورزي را به دنبال داشته باشد. - رضایی و همکاران - 1391 تعیین قیمت اقتصادي ومنطقی براي آب باعث می شود که مصرف کنندگان آن را به عنوان نهاده ارزان ورایگان تلقی نکرده است وانگیزه براي حفاظت ، صرفه جویی و استفاده اقتصادي از آب تقویت شود البته این نرخ باید طوري تعیین گردد که هزینه هاي نگهداري و بهره برداري تأسیسات آّب بها را جبران نماید در غیر این صورت هیچگاه سازمانهاي آب نمی توانند بطور واقعی اداره امور آبیاري آبرسانی شهري و روستایی را به دست گرفته وبار سنگین رااز دوش دولت بردارند.
بی شک یکی از مهمترین ابزارها در تخصیص بهینه منابع آب ،ارزش گذاري اقتصادي آن است و ارزش اقتصادي آب در مصارف کشاورزي یکی از مهمترین اولویت ها در زمینه مدیریت منابع آب می باشد. - خواجه روشنایی وهمکاران، - 1389 در مطالعه فرد به منظور تعیین ارزش اقتصادي آب کشاورزي ارزش تابع تولید در محصول گندم در شهرستان مشهد استفاده نمود که در این روش به منظور برآورد ضرایب توابع تولید در مدل کلاسیک و آنترویی حداکثر تعمیم یافته مورد استفاده قرار گرفته که ارزش اقتصادي آب معادل 1870ریال محاسبه شد. گومزلیمون و رایزگو - 2004 - در مطالعه اي با استفاده از روش برنامه ریزي ریاضی به بررسی اثر سیاست هاي مختلف قیمت گذاري آب در مزارع آبی پرداخته اند. نتایج تحقیق نشان می دهد که افزایش قیمت آب آبیاري براي گروه هاي مختلف کشاورزان، از طریق جبران قسمتی از هزینه ها توسط دولت و افزایش اشتغال کشاورزي باعث ایجاد رشد معنی دار درآمد کشاورزان خواهد شد.
سامپت - 1992 - در بررسی جریان نرخ گذاري آب کشاورزي در کشور هاي در حال توسعه بیان می کند کهاساساً روش هاي نرخ گذاري، بیشتر بر اساس ملاحظات مالی است نه بر اساس ملاحظات اقتصادي. نرخ گذاري اغلب بوسیله نیاز به بازپرداخت و جبران حداقل هزینه هاي بهره برداري و نگهداري پروژه هاي آبیاري تعیین می شود. البته در بیشتر کشور هاي در حال توسعه هزینه هاي واقعی نگهداري و بهره برداري از سیستم هاي آبیاري مختلف ناشناخته است. این پژوهشگر همچنین معتقد است که ارزش آب باید با توجه به نوع محصول، فصل، ناحیه جغرافیایی و شرایط آب و هوایی تغییر کند و دلایل اساسی در استفاده نابهینه از امکانات آبیاري را در کشور هاي در حال توسعه و عدم بازپرداخت هزینه هاي مربوط را عواملی چون قیمت گذاري نامناسب آب کشاورزي، بی توجهی نسبت به پرداخت سطوح هاي مشخص شده آب بها از سوي آب بران، نامناسب بودن روش هاي جمع آوري آب بها و به کار نبردن درآمدهاي جمع آوري نشده در امور مربوطه ذکر می کند.
سلطانی - - 1372 در مطالعه خود با بکارگیري روش برنامه ریزي خطی به تعیین آب بها و تابع تقاضاي معیاري آب پرداخته است. آمار واطلاعات مورد نیاز در این تحقیق از طریق پرسشنامه و مصاحبه با زارعین در دو منطقه رامجرد با استفاده از نمونه گیري تصادفی طبقه بندي شده و منطقه کربال با بهره گیري از روش نمونه گیري خوشه اي دومرحله اي جمع آوري شده است. نتایج حاصل از مطالعه او نشان می دهد که بازده نهائی آب در منطقه مورد مطالعه بسیار بالاتر از آب بهاي دریافتی و همچنین هزینه تولید و توزیع آب می باشد و از طرف دیگر مقایسه الگوي کنونی استفاده از آب و سایر عوامل تولید با الگوي بهینه بیانگر آن است که زارعین منطقه می توانند از طریق بهبود الگوي کشت و افزایش راندمان آبیاري درآمد خود را به میزان قابل توجهی افزایش دهند. افزایش تدریجی آب بها و اصلاح سیستم تخصیص آب نیز در این تحقیق پیشنهاد شده است. سلامی و همکار - 1383 - در تحقیقی با عنوان انتخاب تابع تولید براي برآورد ارزش اقتصادي آب کشاورزي پرداخته اند به همین منظور تعدادي از فرمهاي انعطاف پذیر و انعطاف ناپذیر براي گندم برآورد شد و سپس ارزش اقتصادي نهاده آب با استفاده از پارامترهاي برآورد شده توابع محاسبه گردید. نتیجه نشان می دهد که تاثیرانتخاب نوع تابع تولید در ارزش محاسبه شده آب مصرفی بسیار قابل توجه است. چنانچه اینگونه اطلاعات مبناي سیاست گذاري جدید در بخش کشاورزي قرار گیرد، هزینه انتخاب نادرست تابع تولید بسیار چشمگیر است.
صمدي نژاد و اسلامی - 1380 - نیز در مطالعه اي به تعیین ارزش اقتصادي آب - قیمت سایه اي - در دشت مرکزي ساوه پرداخته اند. در این تحقیق توابع تولید انعطاف پذیر درجه دوم - روش مستقیم - براي هر یک از محصولات عمده منطقه تخمین زده شده است. آنها با مقایسه ارزش اقتصادي برآورد شده با قیمت هاي دریافتی از کشاورزان نتیجه گرفتند که ارزش اقتصادي آب به مراتب بیشتر از مبالغ دریافتی از تولید کنندگان است و لذا در چنین شرایطی عدم استفاده بهینه از نهاده آب و نبود رغبت به سرمایه گذاري در فناوري آب اندوز اتفاق می افتد. در مطالعه حاضر اهداف زیر دنبال می شود
-1 تخمین تابع تولید محصولات منتخب درشبکه آبیاري درودزن
-2 محاسبه قیمت واقعی نهاده آب در تولید محصولات منتخب منطقه و مقایسه آنها با هم
-3 تحلیل قیمت پرداختی فعلی از سوي کشاورزان و بررسی شکاف بین قیمت پرداختی و ارزش واقعی آب
-4 ارائه پیشنهادات و راهکارهاي مناسب در جهت بهبود مصرف آبدر منطقه مورد مطالعه با تاکید بر قیمت گذاري به عنوان یک ابزار مهم مدیریتی
-2چارچوب نظري
به منظور برآورد اهداف تحقیق حاضر ابتدا تابع تولید براي محصولات منتخب در منطقه تخمین زده خواهد شد. فرض می کنیم یک واحد تولیدي مقدار Yکیلو گرم محصول را با بکارگیري یک مجموعه از نهاده ها - i=1,2,….,n - X i و از جمله نهاده آب تولید می کند و براي تولید این محصول از یک تکنولوژي ثابت در قالب یک تابع تولید به صورت زیر استفاده می شود: به علاوه فرض می شود این واحد تولیدي بتواند نهاده ها را از بازار رقابت آزاد و با قیمت r تهیه نماید و محصول را به قیمت p در بازار به فروش برساند. لذا تابع زیر بیانگر تابع سود حاصل از فروش محصول براي زارع خواهد بود.
