بخشی از مقاله
چکیده
موجودات بنتیک به لحاظ تعداد و تنوع، در ارتباط با زنجیره غذایی و تولیدات آبها در جایگاه خاصی قرار گرفته اند. این تحقیق به منظور بررسی تغییرات زمانی و مکانی درشت بیمهرگان کف زی سرشاخه شیرین آباد،رودخانه زرین گل بر اساس شاخصهای اکولوژیک، طی 2 دوره نمونه برداری در زمستان و بهار از 4 ایستگاه با سه تکرار انجام پذیرفت و وضعیت پراکنش، فراوانی و تنوع زیستی درشت بیمهرگان را تحت پوشش قرارداد.
به طورکلی در این بررسی 9 راسته از درشت بیمهرگان شناسایی و شمارش شدند. که در این میان درمجموع دو فصل بیشترین درصد فراوانی به ترتیب مربوط به Diptera با 46/6 درصد، Ephemeroptera با 27/1 درصد، Trichoptera با 17/2 درصد و Lmbricida با 4/8 درصد و بقیه 4/3 درصد بوده است. بیشترین فراوانی درشت بیمهرگان درایستگاه 1 فصل بهار 4677/78 - عدد در مترمربع - و کمترین تراکم هم در ایستگاه 2 فصل زمستان 1777/78 - عدد در مترمربع - ثبت شد.
در کل دوره مطالعه، بیشترین مقدار شاخص شانون در فصل بهار با2/15 ،بیشترین مقدار شاخص مارگالف در فصل بهار برابر با 2/98، بیشترین مقدار شاخص یکنواختی در ایستگاه2 فصل زمستان برابر با 0/77 ،بیشترین میزان شاخص سیمپسون در ایستگاه 1 فصل بهار با 0/83 به ثبت رسید.
.1 مقدمه
رودخانه ها بخشی از سرمایه های ملی و طبیعی کشورمان دارای اهمیت میباشد. آلودگی آب یکی از مسائلی است که امروزه با افزایش جمعیت مورد توجه قرار می گیرد. بررسی ویژگیهای کمی و کیفی منابع آب با استفاده از پارامترهای زیستی، مشکلات ناشی از آشفتگیهای ایجاد شده دراکوسیستم را در زمان کوتاه و با هزینه کمتر نسبت به روش اندازه گیری پارامترهای فیزیکی و شیمیایی نشان میدهد. مطالعه جوامع بزرگ بی مهرگان کفزی یکی از متداولترین روشها برای ارزیابی اثر تنشهای وارد شده بر شرایط زیستی اکوسیستم های آبی است.
ماکروبنتوزها به عنوان یک شاخص زیستی بیان کننده شرایط حاکم بر محیط زندگی خود هستند و از سوی دیگر در رژیم غذایی ماهیان رودخانههای نقش به سزایی دارند. بدین جهت تعیین تنوع، فراوانی و تغییرات فصلی آنها نقش به سزایی در تعیین توان تولید طبیعی نهایی رودخانه، تقسیم بندی رودخانه از نظر آلودگی و قضاوت نهایی بر این اکوسیستم خواهد داشت. همچنین چون پراکنش بزرگ بیمهرگان آبزی با عمق های متفاوت آب، میزان اکسیژن محلول، مواد آلی و دماهای مختلف ارتباط دارد، از آنها بهعنوان شاخص آلودگی آبهای راکد و جاری استفاده میشود.
این جانداران به دلیل داشتن خصوصیات خاص، بیش از دیگرجانداران آبزی - جلبک ها و ماهیان - در ارزیابی بوم شناختی اکوسیستم های آبی مورد توجه قرار میگیرند. از جمله این ویژگی ها می توان به موارد زیراشاره کرد:
-1 غنای گونه ای بالایی داشته که عکس العمل های متفاوتی را در قبال عوامل محیطی از خود نشان می دهند.
-2 ساکن می باشند، بنابراین با توجه به وجود یا عدم وجود آنها امکان تعیین حدود آشفتگی هاوجود دارد.
-3 تغییرات محیطی را به صورت دوره ایی نمایش می دهند، شیمیایی، بی مهرگان یعنی برخلاف اندازه گیری های فیزیکی و مطالعات کفزی فقط گویای وضعیت زمان نمونه برداری نیستند شاخص های کیفی و تنوع زیستی عبارت های عددی هستند که به کمک آنها می توان به ارزیابی وضعیت سلامت یک اکوسیستم پرداخت. به دلیل خصوصیات خاص بزرگ بی مهرگان کفزی تعداد شاخص هایی که براساس این موجودات توسعه یافته اند حداقل 4 برابر سایر موجودات می باشد.
شاخص های تنوع و کیفی از جمله شاخص های پرطرفدار در ارزیابی هایی زیستی هستند. شاخص های تنوع،اطالعاتی در مورد نحوه پراکنش و توزیع جمعیتی افراد گونه ها در اختیار قرار می دهند در حالی که شاخص های زیستی کیفی مقادیر عددی هستند که براساس میزان مقاومت بزرگ بی مهرگان کفزی در برابر آلودگی محاسبه می شوند.
اهدف این پژوهش به بررسی زیستی رودخانه سرشاخه شیرین آباد-رودخانه زرین گل - استان گلستان - با استفاده از ساختار جمعیتی و زیتوده ای درشت بی مهرگان کفزی و همچنین بررسی کیفی رودخانه با استفاده از شاخص های زیستی تنوع، صورت گرفت و در نهایت تغییرات زیستگاه به خاطر آلودگی های انسان بر تنوع زیستی موجودات منطقه تأثیرگذار می باشد.
.2 مواد و روش
رودخانه زرین گل یکی از سرشاخه های گرگان رود است که مساحت حوزه آبریز آن در حدود 342/82 کیلومتر مربع و با موقعیت جغرافیایی 57' - ،37° طول جغرافیایی و 52' ،36° عرض جغرافیایی - حداکثر ارتفاع حوزه 2800 متر و حداقل ارتفاع آن 280 متر می باشد.
شکل:1 رودخانه زرین گل علی آباد کتول، استان گلستان، ایران
