بخشی از مقاله
چکیده
مطالعات در سال های 1387، 1388 و 1389 در 4 فصل بهار، تابستان، پاییز و زمستان در 8 ترانسکت درحوضه جنوبی دریای خزر صورت گرفت. در این بررسی میانگین دما در بهار بین 15/1 تا 16/25 درجه سانتی گراد، در فصل تابستان بین 23/2 تا 24/3 درجه سانتی گراد ، در فصل پاییز بین 15/8 تا 17/2 درجه سانتی گراد و در زمستان بین 9/3 تا 11 درجه سانتی گراد تغییر کرد.
بیش ترین تراکم فیتوپلانکتون در سال های مختلف در فصل زمستان بود که46/4 × 106 عدد در متر مکعب در سال 1387، 259/1 × 106 عدد در متر مکعب در سال 1388 و 442/ 3× 106 عدد در متر مکعب در سال 1389 بود. تراکم فیتوپلانکتون از سال 1387 به تدریج افزایش داشت و در سال 1389 به بیش ترین میزان رسید.
188 گونه فیتوپلانکتون در سال 1387 ، 195 گونه در سال 1388 و 172 گونه در سال 1389 مشاهده شد. در بررسی زوپلانکتون 12 گونه در سال 1387، 22 گونه در سال 1388 و 14 گونه در سال 1389 دیده شد. در این بررسی تغییرات تراکم و تنوع فیتوپلانکتون و زوپلانکتون در سال های مختلف قبل از پرورش ماهی در قفس های شناور در حوضه جنوبی دریای خزر به عنوان اطلاعات پایه آورده شد تا با تغییرات احتمالی در سال های بعد مقایسه شود.
مقدمه
دریای خزر بزرگترین دریاچه کره زمین است و بواسطه شرایط کیفی آب آن از دیگر دریاچهها متمایز می باشد. آب این دریاچه لب شور است و شوری آن 10-13 گرم در هزار میباشد و در مقایسه با آب اقیانوسها، میزان شوری آن سه برابر کمتر است. افزایش نرخ رشد جمعیت و نیاز به پروتئین حیوانی از یک طرف و همچنین محدودیت آب شیرین در جهان سبب گردید که در سال های اخیر نگاه بشر به توسعه آبزیپروری در آبهای لب شور و شور معطوف گردد.
مهمترین اثر پرورش ماهی در قفس روی محیط تجمع مواد ارگانیک و نوترینت ها در آب و رسوب می باشد. به همین دلیل قفسهای پرورش ماهی معمولا موجب ریسک یوتروفی خواهند شد. بنابراین تصمیم گیری مدیریتی وکنترل آنها نیازمند شناخت کامل جوامع زنده و غیر زنده آن می باشد. هرگونه تغییردردریا بر عوامل زیستی تأثیرمیگذارد. با این اطلاعات می توان از پتانسیل های موجود در دریای خزر قبل از پرورش ماهی در قفس آگاه شد و برای مدیریت و برنامه ریزی های راهبردی در قفس های پرورش ماهی استفاده شود.
مواد و روشها
نمونه برداری از حوزه جنوبی دریای خزر - سواحل ایران - در 8 ترانسکت آستارا، انزلی، سفیدرود، تنکابن، نوشهر، بابلسر، امیرآباد و بندرترکمن انجام شد. ترانسکت ها بر اساس بستر، وجود بندر، موقعیت منطقه و رودخانه های ورودی انتخاب شدند. مطالعات در سال های 1377، 1388 و 1389 در 4 فصل بهار، تابستان، پاییز و زمستان در حوضه جنوبی دریای خزر صورت گرفت. درهر ترانسکت 5 ایستگاه در اعماق 5، 10، 20، 50 و 100 داشت . در هر ایستگاه شفافیت آب با استفاده از Secchi Disc و pH توسط دستگاه pH متر و سایر فاکتورهای شیمیائی نظیر اکسیژن، نوترینت ها و سیلیس با روش استاندارد متد اندازه گیری شدند
نمونه برداری فیتوپلانکتون با استفاده از نیسکین انجام شد. در این روش 500 سی سی آب از لایههای مورد نظر را در ظروف شیشه ای جمع آوری و با فرمالین 4 - درصد - فیکس و در ظرف شیشهای به آزمایشگاه منتقل گردید . - Sorina, 1978 - نمونه برداری زوپلانکتون با تور مخروطی پلانکتون با چشمه 100 میکرون با قطر دهانه 36 سانتی متر صورت گرفت. نمونه ها در ظرف شیشه ای با فرمالین 4 درصد تثبیت شدند . نمونه پس از همگن کردن توسط پی پت Stample ولام Bogarov شمارش و تنوع و تراکم هولوپلانکتون - زوپلانکتون واقعی - بررسی شد
شکل-1 ایستگاه های نمونه برداری درحوزه جنوبی دریای خزر
نتایج و بحث
در سال 1387 بیشترین تراکم فیتوپلانکتون در زمستان با تراکم 46/6×106 عدد در متر مکعب با میانگین دمای 11/1 درجه سانتی گراد مشاهده شد که تراکم زوپلانکتون نیز در همین فصل افزایش داشت. کمترین میزان فیتوپلانکتون و زوپلانکتون در فصل بهار وجود داشت زمانی که دما 15/1 درجه سانتی گراد بود. بیش ترین تنوع فیتوپلانکتون با 113 گونه در فصل تابستان و کمترین تراکم در پاییز با 98 گونه بود. تنوع زوپلانکتون بین 8 گونه در زمستان تا 10 گونه در بهار تغییر کرد.
جدول .1 تغییرات تراکم و تنوع فیتوپلانکتون و زوپلانکتون همراه با دمای آب در سال های مختلف در حوزه جنوبی دریای خزر
در سال 1388 و 1389 نیز بیش ترین تراکم فیتوپلانکتون و زوپلانکتون در زمستان با میانگین دمای حدود 9 درجه سانتی گراد انتشار داشتند. در این فصل از فیتوپلانکتون گونه هایPseudonitzschiab seriata ، Cerataulina pelagica و Dactyliosolen fragilissima و از زوپلانکتون گونه Asplanchna priodonta جمعیت غالب را با کاهش دما تشکیل دادند. گونه A. priodonta یک گونه ساحلی است و در زمستان افزایش مییابد
در بررسی سال 1375 جمعیت رتیفرا از پاییز افزایش داشت و بیش ترین فراوانی آنها در زمستان تحت تاثیر دو گونه Synchaeta vorax و A. priodonta قرار داشت
در زمستان 1384 تراکم رتیفر تحت تاثیر A. priodonta بوده است - روشن طبری و همکاران، . - 1386 گونه غالب دریای خزر به استثنا فصل زمستان گونه Acartia tonsa است. گونه D. fragilissima در سال 1387 مشاهده نشد و در سال 1388 و 1389 یکی از گونه های غالب زمستان شد
تراکم فیتوپلانکتون از سال 1387 به تدریج افزایش داشت و در سال 1389 به بیش ترین میزان رسید. تنوع فیتوپلانکتون در سال 1388 بین 107 گونه در تابستان تا 131 گونه در فصل بهار بود و در سال 1389 بین 93 گونه در تابستان تا 114 گونه در پاییز بود. تنوع سالیانه زوپلانکتون در سال های 1388،1387 و 1389 به ترتیب 12، 22 و 14 گونه بود. فراوانی زوپلانکتون در سال های مختلف بین 31 تا 37 در صد بوده و تغییر زیادی نداشته است - شکل 57 . - 1 در صد از میزان فیتوپلانکتون در سال 1389مشاهده شد - شکل - 2 که نشان دهنده رشد و افزایش بالای فیتوپلانکتون و احتمالا یوتروفی دریای خزر می باشد.
188 گونه فیتوپلانکتون در سال 1387، 195 گونه در سال 1388 و 172 گونه در سال 1389 مشاهده شد. میانگین دمای آب در سال 1387 حدود 16/6 درجه سانتی گراد، در سال 1388 حدود 16/2 درجه سانتی گراد و در سال 1389 حدود 16/7 درجه سانتی گراد بود که اختلاف زیادی نداشتند. اطلاعات موجود وضعیت دریای خزر را بین سال های مختلف قبل از پرورش ماهی در دریای خزر نشان می دهد که با این اطلاعات می توان تغییرات احتمالی در دریا را بررسی نمود.
