بخشی از مقاله
چکیده
برای افزایش تولید و ارتقاء فعالیت های زراعی درکشور استفاده بهینه از اراضی متناسب با شرایط اکولوژیک آن ها یکی از راههای اساسی است. با توجه به تغییرات به وجود آمده در شرایط اقلیمی هر منطقه و افزایش خشک سالیها و گرم شدن تدریجی هوا تغییرات قابل توجهی نظیر کاهش منابع آبی در سیستمهای کشاورزی بوجود آمده است که منجر به تغییر الگوی کشت مناطق با محصولات جدید شده است.
تولید زعفران در ایران سابقه ای بسیار طولانی دارد و در گذشته کشت زعفران در استانهای خراسان، فارس، کرمان، مرکزی، یزد و اصفهان به طور وسیع تری مرسوم بوده است. محصول زعفران به دلیل داشتن ارزش اقتصادی بالا و اینکه دوره رشد و زمان گلدهی آن منطبق بر فصل گرم سال نبوده و متفاوت از سایر محصولات زراعی است، دارای اهمیت خاص می باشد. در این تحقیق سعی شده است تا ضمن شناسایی عوامل موثر بر توسعه کشت زعفران در منطقه تربت حیدریه نسبت به تحلیل این عوامل و نقش هر مولفه بر این تغییر بوجود آمده در سیستمهای کشاورزی بررسی شود..
مقدمه
امروزه با افزایش روزافزون جمعیت و ظهور مقوله جهانی شدن ، شاهد نیاز بیشتر جوامع بشری به تأمین مواد غذایی هستیم که این امر باعث فشار بیش از حد به منابع محیطی خواهد شد .از این رو شناخت قابلیتهای اراضی و منابع طبیعی در راستای تولید محصولات خاص امری ضروری به نظر می رسد
یکی از راههای اساسی برای افزایش تولید و ارتقاء فعالیت های زراعی درکشور استفاده بهینه از اراضی متناسب با شرایط اکولوژیک آن ها است . با مطالعه عوامل مؤثر در میزان بهرهوری محصولات، می توان برنامه ریز یها را با شناختی جامعتر انجام و متناسب با توان محیط، امکانات بهره وری را فراهم نمود. در این راستا محصول زعفران به دلیل داشتن ارزش اقتصادی بالا و اینکه دوره رشد و زمان گلدهی آن منطبق بر فصل گرم سال نبوده و متفاوت از سایر محصولات زراعی است، دارای اهمیت خاص می باشد
در دهه های اخیر، به علت محدودیت منابع آب و خاک، افزایش جمعیت و اشباع ظرفیت اشتغال در بخش کشاورزی، استقرار و گسترش صنایع روستایی به مثابه یکی از راهبردهای مهم و مؤثر برای استفاده بهینه از منابع، ایجاد فرصتهای جدید اشتغال، افزایش درآمد، اشاعه فناوری، افزایش تولیدات روستایی و کاهش مهاجرت و توسعه روستایی، مورد توجه برنامه ریزان و مجریان قرار گرفته است .آنچنانکه امروزه یکی از بهترین روشهای توسعه روستایی، اشتغال و افزایش درآمد در خانوارهای روستایی، بهره برداری از منابع محیطی و استفاده از صنایع وابسته به کشاورزی از قبیل صنایع تبدیلی - فرآوری پیشنهاد می شود
زعفران به عنوان سلطان گران بهاترین و سلطان ادویه جهان معروف است که از کلاله آن به دلیل داشتن مواد رنگی و معطر در طباخی، قنادی و در تولید داروها استفاده م یشود .زعفران در مناطق وسیعی همچون یونان، ترکیه، آسیای صغیر، افغانستان و ایران نشأت یافته و از این نواحی به هندوستان، چین، اسپانیا و سایرنقاط جهان انتقال یافته است. تولید زعفران در ایران سابقه ای بسیار طولانی دارد و در گذشته کشت زعفران در استانهای خراسان، فارس، کرمان، مرکزی، یزد و اصفهان به طور وسیع تری مرسوم بوده است
در حال حاضر در ایران حدود 95 درصد زعفران ایران در شهرستانهای تربت حیدریه، کاشمر، گناباد، فردوس، طبس، بیرجند، قاین، بشرویه، سرایان، بجستان، خلیل آباد، بردسکن، بجستان و مه ولات تولید می گردد
زعفران با نام علمی Crocus Sativus گیاهی است از خانواده زنبقیان که به دیل عقیم بودن گل ، از طریق پیاز تکثیر می یابد. این گیاه دارای استفاده های گسترده غذایی - عطر ، طعم و رنگ دهنده - ، رنگ آمیزی ، دارویی و بهداشتی است ؛ تا آنجا که بر اساس مطالعات اخیر ، استفاده از آن به عنوان عاملی شفابخش و پیشگیری کننده در برابر انواع سرطان ها مطرح شده است
زعفران در وضعیت اقتصادی و اجتماعی زعفران کاران کهعمدتاً جزء مناطق خشک و کم باران است، تاثیر قابل توجهی دارد 98 درصد زعفران ایران در مناطق جنوبی خراسان تولید می شود
در این میان گیاه زعفران می تواند به عنوان کاشتی مطلوب قلمداد گردد .زیرا از ویژگی های گیاه زعفران آن است که نیاز به آب و مواد غذایی،نسبتاً کم است .دوران رشد و و تقلیل تبخیر به آب باران » نمو، فصلهای پاییز، زمستان و اوایل بهار« است که در این ایام صرفنظر از آب فراوان حد صفر نیاز زعفران به آب و آبیاری کاهش می یابد
زعفران گرانبهاترین محصول کشاورزی ایران و جهان است و از لحاظ سوددهی و ارزیابی محصولی استراتژیک به شمار می رود ؛ به طوری که آن را طلای سرخ نامیده اند. این گیاه یکی از اقلام صادراتی غیر نفتی ایران است که سالیانه عایدات ارزی خوبی برای کشورمان دارد. ارزش صادرات زعفران در سال 1382 برابر 66/57 میلیون دلار بوده که 4/5 درصد از کل صادرات کشاورزی کشور را تشکیل داده است .این رقم در سال 1383 نزدیک به 100 میلیون دلار ، در سال 1388 ، 179 میلیون دلار ، در سال 1389 ، 255 میلیون ، در سال 1390 ، 366 میلیون دلار ، در سال 1391 ، 410 میلیون دلار بوده است
زعفران در مقیاس جهانی 3 تا 4 در صد تجارت ادویه را به خود اختصاص داده است . زعفران ایران تقریبا کیه بازارهای جهانی را به طور مستقیم و غیر مستقیم در بر دارد که متاسفانه بخش قابل ملاحظه ای از آن به طور غیر مستقیم توسط برخی کشورهای اروپایی و منطقه به صورت حجمی و فله ای از ایران خریداری شده و در این کشورها تحت نام های دیگر بسته بندی و با قیمت بالا به بازارهای جهانی عرضه می شود
کل تولید زعفران در جهان در سال 2006 را 230/5 تن ذکر شده که 220 تن آن - 95/9 درصد - در ایران تولید شده است . در همین سال تولید زعفران در یونان 4 تن - 1/7 درصد - ، اسچانیا 0/5 تن - 0/2 درصد - ، مراکش 1 تن - 0/42 درصد - ، هندوستان 3 تن - 1/3 درصد - و سایر کشورها 2تن - 0/9 درصد - بوده است - کوچکی ، . - 1392
نیازهای اکولوژیک زعفران
زعفران دارای ریشه های افشان است که از قاعده پیاز می رویند . پیاز یا بنه زعفران تعدادشش تا نه برگ باریک از نوع چمنی و تعدادی گل تولید می نماید. گل زعفران که از نظر اقتصادی و تجاری مهمترین قسمت آن به حساب می آید اولین اندامی است که در شروع رشد این گیاه ظاهر می شود. مراحل رشد زعفران بر اساس اندام هوایی آن به سه مرحله تقسیم شده است ، که هر مرحله شرایط اقلیمی خاصی نیاز دارد.
-1مرحله زایشی : در این مرحله که معمولا 15 تا 25 روز طول می کشد گل زعفران ظاهر می شود .
