بخشی از مقاله
چکیده:
در عصر حاضر که آن را " عصر اطلاعات و دانایی"می نامند، مطالعه و ارتقای فرهنگ نقش مهمی در توسعه پایدار هر کشور دارد. به بیان دیگر، تلاش برای ایجاد جامعهای که عادات مادام العمر مطالعه درآن نهادینه شده باشد، از الزامات اساسی شکل گیری ملتی نوآور، خلاق و پایدار است. بی تردید دسترسی یک کشور به آرمان های ملی و بقا در جهان کنونی که دائما متاثر از تحولات فزاینده در حوزه علوم و فن آوری است، نیازمند تربیت دانش آموختگانی پویا، مولد و روزآمد است. لذا، باید کاربران کتابخانه های عمومی را برای مواجهه با این تحولات به مهارتهای خواندن و عادات صحیح مطالعه مجهز کرد تا همواره شرایط یادگیری و روزآمد شدن را برای خود فراهم کنند.
از دلایلی که بعضی از مراجعه کنندگان از تلاش خود نتیجه مطلوبی به دست نمیآورند، نداشتن آگاهی از شیوه مطالعه و مهارتهای مربوط به آن است. اصول اصلی مطالعه شامل مواردی هستند که با دانستن و به کارگیری آنها میتوان بازده مطالعه را بالا برد. از آنجایی که لازمه توسعه یک کشور، درتمام جنبهها و زمینهها، داشتن مردمی آگاه، باشعور و بادرایت و دارای فکر واندیشه صحیح و درست است و این میسر نیست مگر با رواج فرهنگ مطالعه. پس، ضروری است که تلاشهای ویژهای به عمل آید تا با ترویج و ارتقای فرهنگ مطالعه در خانوادهها و سایرافراد جامعه، به ویژه کاربران کتابخانههای عمومی، زمینه لازم برای توسعه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، وحتی صنعتی کشور فراهم شود.
واژگان کلیدی : عادات مطالعه، مهارتهای مطالعه، آینده نگاری، کتابخانههای عمومی، تربت حیدریه.
مقدمه
آینده نگاری فرایندی نظامند، مشارکتی و گردآورنده ادراکات آینده است که چشم اندازی میان مدت تا بلند مدت را با هدف اتخاذ تصمیمات روزآمد و بسیج اقدامات مشترک بنا می سازد - ناظمی و قدیری، . - 1385 مطالعه و کتابخوانی یکی از شاخص های رشد و بالندگی هر کشور و ابزار اصلی افزایش سطح آگاهی و دانش تک تک افراد جامعه است. افزایش آگاهی و دانش افراد جامعه موجب بهبود نگرش و رفتار و تجلی توانایی ها و استعدادهای نهفته در راستای هموار ساختن و تسریع فرایند پیشرفت جامعه می شود؛ و توسعه فرهنگی است که به دنبال خود توسعه اقتصادی، سیاسی و اجتماعی جامعه را رقم می زند. لازمه توسعه همه جانبه یک کشور، داشتن مردمی آگاه، با شعور و با درایت و دارای فکر و اندیشه صحیح و درست است. از موضوعاتی که از سال های 1970 به بعد در پژوهش های آموزشی مورد توجه قرار گرفت، این بود که افراد با بهره گیری از چه شیوه هایی به فراگیری مطالب می پردازند - هون، .1 - 1995
شیوه های مطالعه را باید از طریق انتخاب و ترکیب فنون و روشهای مختلف خواندن برگزید - سیف ،. - 1389 کاربرد بهتر فنون مطالعه سبب می شود مطالعه سریع تر، لذت بخش تر و آسان تر شود؛ در نتیجه علاقه به مطالعه افزایش یافته و با صرف زمان کوتاهتر مطالب بیشتری مطالعه شود. عادت به مطالعه همانند بسیاری از عادت های دیگر در دوران کودکی شکل می گیرد و عادتی اکتسابی است. البته این بدان معنا نیست که در بزرگسالی نتوان آن را ایجاد و اصلاح کرد، بلکه با کمی تلاش، تحمل و شناختن روش ها و عادت های صحیح مطالعه می توان عادت های نادرست مطالعه را تغییر داد. و با توجه به این امر، باید در تغییر عادت های غیر معمول کاربران تلاش شود. عادتهای مطالعه اساسا پوششی فردی در عادتهای خواندن، فنون یادگیری، حافظه، برنامه زمانی، شرایط فیزیکی، امتحان، ارزشیابی و غیره است.
مهارتها یا راهبردهای مطالعه شامل افکار و رفتارهای نهان و آشکاری است که با موفقیت در یادگیری مرتبط هستند و می توانند از طریق مداخلات آموزشی تغییر یابند - خدیوزاده ،. - 1383طبق بیانیه ایفلا یکی از اهداف اصلی کتابخانه های عمومی، ایجاد و تقویت عادت مطالعه در افراد است - ایفلا/ یونسکو ، .2 - 1994 کتابخانه های عمومی با فراهم آوردی و امکان دسترسی آسان به منابع مختلف برای اعضای خود - از هر قشر ، سن و جنس - و نیز با ارائه خدمات متنوع به آنها در پی تحقق این هدف برآمده اند. نقش کتابخانه های عمومی به عنوان یکی از مراکز مهم اطلاع رسانی در تهیه و تامین اطلاعات مورد نیاز جامعه، ارتقاء آموزش و فرهنگ، امری مسلم و ضروری است.
همچنین این مکان این فرصت را برای همه افراد جامعه فراهم می کند که به شکل فعال در امور فرهنگی و اجتماعی جامعه خود دخالت داشته و در فرایندهای آن نقش موثری ایفا کند در نتیجه این کتابخانه ها با کمک به رشد و شکوفایی اندیشه افراد جامعه به آنها کمک می کند تا با آگاهی و دانش بیشتری به فعالیتهای روزمره خود بپردازند - امیدی، خمسه، . - 1387 نهاد کتابخانه های عمومی یکی از پیشگامان ترویج فرهنگ مطالعه و کتابخوانی در ایران است. در سند چشم انداز ایران 1404 هجری شمسی، یکی از ویژگی های نهاد کتابخانه های عمومی اینگونه بیان شده است: "جذاب، هدایت کننده اوقات فراغت و توسعه دهنده فرهنگ مطالعه و کتابخوانی با هدف جذب فراگیر مخاطب به ویژه کودکان، نوجوانان و جوانان" - نهاد کتابخانه های عمومی کشور، اداره کل امور کتابخانه ها، . - 1391
در آینده کتابخانه های عمومی به مثابه گنجینه های حافظهی جمعی، وظیفه ای فراتر از اطلاع رسانی و آموزش دارد. کارکردهایی مانند سیاست گذاری اجتماعی، فرهنگی، و اقتصادی که در حیطهی کارکردهای کتابخانه های عمومی تعریف شده است، ناظر بر وظیفهی اجتماعی آن است. بنابراین کتابخانه های عمومی به عنوان محملی که ضمن احترام به انتخاب فرد، فضای سالمی برای بالا بردن سطح توانایی های فکری و معرفتی ایجاد می کند. قابلیت بالقوه کتاب برای بازنمایی نشانه های که بتواند تاثیر غیرمستقیم بر خوانندگان داشته باشد و کتابخانه های عمومی به مثابه نهادهایی که وظیفهی اثر گذاری اجتماعی را بر عهده دارند و مهم ترین محمل حفظ منابع مدون محسوب می شوند، ما را به استفادهی بهینه از آنها برای حفظ و گسترش کارکردهای اجتماعی فرا می خواند - پارسازاده و شقاقی، . - 1388 لذا برای گام گذاشتن در جهت پیشرفت و حرکت به سوی تحولات آینده و بهره مندی از رفاه بیشتر در زندگی، بایستی فرهنگ مطالعه و کتابخوانی به عنوان یکی از عناصر کلیدی در جامعه ترویج پیدا کند.
در ایران با وجود تلاش های گسترده در زمینه ارتقاء سواد خواندن و نوشتن و نیز افزایش سطح تحصیلات به ویژه در مقاطع دانشگاهی و تحصیلات تکمیلی، هنوز نرخ مطالعه از وضعیت مطلوبی برخوردار نیست. موضوع پایین بودن نرخ مطالعه ایران سالهاست به شکل های مختلف در محافل و مناسبت های مختلف، سایت های خبرگزاری و روزنامه ها، به ویژه در ایام هفته کتاب در زمان برگزاری نمایشگاه های بین المللی کتاب انعکاس یافته است. شاهد پایین بودن نرخ مطالعه، گزارش های آماری داخلی است بنابر بر آمارهای منتشر شده تا سال 1387، حداکثر میانگین ساعت مطالعه در روز برای هر فرد ایرانی 18 دقیقه اعلام شده است - سالاری،. - 1391 یکی از دلایل پایین بودن سطح مطالعه در کشور بنابر گفته مسئولان نبود عادت به مطالعه، نبود شناخت و نیاز به آن است. که این بیانگر ضرورت تامل درباره فعالیت های و خدمات کتابخانه های عمومی در آینده پرمخاطره و پرچالش است.
اهمیت و ضرورت مطالعه و عادات مطالعه
مطالعه و اطلاعات،عامل مهم توسعه و ایجاد فرهنگ محسوب می شوند و کمّ و کیف پیشرفت فرهنگی هرفرد یا جامعه بستگی مستقیم به میزان خواندن وکیفیت آنچه می خوانند دارد. و نیز برای رسیدن به رشد و شکوفایی علمی، فرهنگی، و اقتصادی هیچ راهی به جزگسترش فرهنگ مطالعه و ایجاد عادت همگانی مستمر و هدفمند وجود ندارد. طبیعی است که برای نیل به این مقصود، مطالعه و ایجاد عادت به مطالعه در کاربران بیش از پیش باید مورد توجه قرارگیرد.امروزه علی رغم پیدایش وسایل مدرن و جدید ارتباطی هنوز هم مهمترین وسیله انتقال و تداوم فرهنگ، مطالعه است، زیرا به وسیله مطالعه است که تفکر بشری جای آن را می گیرد و راهی است که انسان را به قلل شامخ کمال و فضایل اخلاقی و انسانی می رساند، در جهان امروز دیگر نمی توان مطالعه و خواندن را کاری تفننی و فقط برای گذراندن اوقات بیکاری و تفریح دانست در جامعه ی افراد هیچ مهارتی با ارزش تر از مهارت خواندن ومطالعه و سود جستن از آن نخواهد بود.
