بخشی از مقاله
چکیده
مادرانی که میخواهند دوران شیردهی را کامل سازند، دو سال تمام فرزندانشان را شیر دهند. و خوراك و پوشاك این مادران، به وجهی نیکو بر عهده - پدر و - صاحب فرزند است. هیچ کس جز به قدر توانش مکلف نمیشود. هیچ مادرى به خاطر فرزندش ونیز هیچ پدرى به خاطر فرزندش نباید دچار ضرر شود. و - اگر پدر نباشد، هزینه خوراك و پوشاك مادر - بر عهده وارث اوست. و اگر پدر و مادر با توافق و مشورت یکدیگر بخواهند کودك را - زودتر از دو سال - از شیر بازگیرند، گناهی بر آنها نیست. واگر - به جهت عدم توانایی یا عدم موافقت مادر - خواستید دایهاى براى فرزندانتان بگیرید، گناهی بر شما نیست، به شرط اینکه آنچه را به وجهی پسندیده قرار گذاشتهاید بپردازید. و از خدا پروا داشته و بدانید خدا به آنچه انجام میدهید بیناست.
تفسیر تربیتی
در مورد پدر و مادر و فرزند، در این آیه کلمات »أب« و »ام« نیامده، بلکه »والد« و »والده« آمده است. زیرا کلمات »أب« و»ام« شامل عمو، معلّم و پدر زن میشود. همانگونه که زنان پیامبر - ص - امهات مؤمنان هستند، نه والدات آنها.
چون آیات قبل مربوط به طلاق و جدایی زن و شوهر از یکدیگر بود، لازم است تکلیف کودکان ونوزادان نیز روشن شود، تا آنان فداي اختلاف پدر ومادر نشوند.
توجه به عواطف مادر، اهمیت شیر مادر، مقدار نیاز طبیعی نوزاد به شیر و مدت آن، در این آیه مطرح شده است - تفسیر نور، ج - 365/1 - والوالدات یرضعن اولادهنّ حولین کاملین - و مادران فرزندان خود را دو سال تمام شیر میدهند.
گرچه آیه شریفه بصورت خبرى آمده، اما روشن است که فرمان است، و این اندازه از تصرف در کلام جایز است و اشکال آن نیز رفع میگردد. چه اگر جمله خبریه بمعناى خودش باشد امکان دروغ میرود چه ممکن است دوران شیر دادن زیادتر یا کمتر از دو سال گردد - ولی اگر بمعناى امر باشد بی اشکال خواهد بود - . - ترجمه مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج - 36 /3 و پدران و مادران را موظّف میسازد که حقّ کودك را رعایت کنند و او را بدینصورت شیر دهند. نظیر این آیه شریفه که در آن فرمان خدا در قالب جمله خبرى ذکر شده باشد، باز هم در قرآن هست؛ از جمله:
و زنان طلاق داده شده براى ازدواج جدید، به مدت سه بار پاك شدن از عادت ماهانه، انتظار میکشند.
که منظور این است که باید چنین کنند.
در گفتگوهاى مردم نیز نظیر این مورد فراوان است؛ براى نمونه میگوییم: »دو درهم براى تو بسنده است«، که مقصود از این جمله آن است که »به دو درهم قناعت کن.« بعضی از مفسران نیز برآنند که این خبر به مفهوم امر است؛ چراکه در تقدیر اینگونه است: »مادران، فرزندان خود را طبق مقرّرات خدا، دو سال شیر میدهند«؛ و بخاطر روشن بودن مطلب، عبارت »طبق مقرّرات خدا« حذف شده است.
گفتنی است که این دستور نه یک دستور حقوقی که اخلاقی است، چراکه مادر به شیردادن فرزند خویش زیبنده تر است؛ اما میتوان این وظیفه را به دیگرى سپرد و این را قرآن بدینصورت بیان فرموده است:... و اگر شیردادن کودك براى شما دشوار بود و شما را به زحمت انداخت، زن دیگرى کودك را شیر دهد:
1. اسلام، دینی جامع است. حتّی براى تغذیه مناسب نوزاد با شیر مادر، برنامه دارد.
2. حتّی مادرِ طلاق داده شده، در شیر دادن نوزادش بر سایرین اولویت دارد.
3. مدت شیر دادن کامل دو سال است.
آیه شریفه این بحث، در ادامه، به مدت شیردادن اشاره می کند و می فرماید: »حولین کاملین...
بکار بردن واژه »کامل« درمورد دو سال، نشانگر آن است که مدت شیردهی باید دو سال تمام، یعنی 24 ماه دقیق باشد، نه دو سال تقریبی که درمیان مردم گاه به کمتر نیز گفته میشود.
این جمله از آیه شریفه، یک نکته واجب و یک نکته مستحب را بیان میکند. نکته اخلاقی این است که کودك باید دو سال کامل شیرداده شود؛ اما نکته حقوقی این است که شیردهنده تنها پاداش دو سال شیردادن را میگیرد، نه بیشتر؛ چراکه ممکن است بیش از دو سال نیز کودك را شیر دهد، ولی افزون بر دو سال اجرت نخواهد داشت.
درمورد مدت شیرخوارگی کودکان نیز بحث هست؛ و آن اینکه آیا همه کودکان باید دو سال تمام شیر بخورند یا برخی از آنان:
1. عده اى معتقدند نوزادانی که شش ماهه دیده به جهان میگشایند، باید دو سال تمام شیرداده شوند؛ آنهایی که هفت ماهه ولادت مییابند، 23 ماه؛ و کودکانی که 9 ماهه بدنیا میآیند، 21 ماه باید شیربخورند؛ به عبارت دیگر، مجموع دوران باردارى و شیرخوارگی سی ماه شود.
2. دانشمندان شیعه نیز دیدگاهی بسان دیدگاه نخست دارند و میافزایند که اگر به کودکی کمتر از 21 ماه شیرداده شود، به او ستم شده است.
3. لیکن پارهاى بر این عقیدهاند که اگر میان پدر و مادر کشمکشی روى داد، باید مدت شیرخوارگی کودك دو سال کامل شود.
راجع به اثرگذارى این شیرخوردن ازنظر احکام رضاع و حرمت، دانشمندان شیعه را اعتقاد بر آن است که شیردادن و شیرخوردن کودك تا دو سال، ازنظر مقرّرات رضاع و آوردن حرمت مؤثّر است و فراتر از آن مؤثّر نیست. و گروه دیگرى از دانشمندان، ضمن تأیید این دیدگاه میگویند: منظور آیه شریفه نیز این است که مقرّرات رضاع و حرمت آن فقط با دو سال شیردادن رعایت می شود، نه پس از آن، چراکه در آن صورت احکام رضاع جارى نمیشود.
.1 آیا براى مادر جایز است که بیش از دو سال بچه اش را شیر دهد؟
پاسخ: بله، جایز است. بهویژه اگر بچه به شیر خوردن بیش از دو سال نیاز داشته باشد. اما اینکه آیه، مدت شیر دادن را دو سال تعیین کرده است، سه فایده دارد:
- اول آن که مادر پس از دو سال حقّ دریافت مزد شیر دادن را ندارد.
- دوم آنکه اگر پدر و مادر، در مدت شیر دادن اختلاف کنند
به عنوان مثال یکی زیاد بخواهد و دیگرى کم، در این صورت باید قضاوت را از آیه شریفه بخواهند که میگوید: دو سال کامل. سوم آن که اگر پس از دو سال زن بیگانه اى ]غیر از مادر[ به بچه شیر دهد، از لحاظ انتشار و تعمیم حرمت هیچ تأثیرى ندارد و حدیث: »آنچه به وسیله نسب حرام میشود به وسیله شیر دادن نیز حرام میگردد« شامل آن نمیشود. نظریه امامیه و شافعیه نیز همین است. اما ابوحنیفه گفته است: شیر دادن به کودك تا سی ماهگی موجب نشر حرمت می شود.
- آیا میتوان به شیر دادن کمتر از دو سال بسنده کرد؟
- آیا در تعیین حداقل مدت شیر دادن باید به یک قاعده شرعی مشخص رجوع کنیم و یا اینکه مقدار مدت، به بنیه و سلامت کودك بستگی دارد؟
بسیارى از فقها گفتهاند: کمترین مدت شیر دادن 21 ماه است، زیرا خداوند تعالی در آیه پانزدهم از سوره احقاف فرموده است: »مدت حمل تا از شیر بازگرفتنش سی ماه است.« وقتی نه ماه را که غالباً مدت حاملگی است از سی کسر کنیم بیست و یک ماه باقی میماند
