بخشی از مقاله
چكيده
در اين تحقيق بخشي از اراضي كشاورزي واقع در سه روستاي شمال شهر ساري كه عمدتا از آبخوان شور تشكيل شده اند به منظور اكتشاف آب شيرين و تعيين حد اينترفاز آن با لايه هاي شور مورد مطالعه قرار گرفت. روش به كار گرفته شده ، سونداژ زني قائم و آرايه مورد استفاده ، آرايه شلومبرژه است و داده ها به وسيله نرم افزارهايIPI2WINوSURFER مدلسازي و تفسير شدند.
نتايج ، شناسايي سه منطقه متفاوت در مجاورت يكديگر و در سطحي به مساحت تقريبي٥٠ هكتاري را به همراه داشت. منطقه اول زمين هايي كه از سفره آب شيرين با ضخامت زياد روي سفره شور تحتاني واقعند ، منطقه دوم زمين هايي كه از تناوب سفره شور و شيرين برخوردار هستند بدين معني كه چهار لايه شيرين و شور به ترتيب روي يكديگر قرار دارند و منطقه سوم زمين هايي كه تقريبا به طوركامل شور هستند. بنابراين پهنه بندي نسبتا دقيقي به روش مقاومت ويژه با صرف هزينه و زمان كم به آساني ميسر گرديد كه نشان دهنده دقت قابل قبول اين روش در شناسايي كمي و كيفي آبهاي زيرزميني است.
١. مقدمه
اصولاً در نواحي ساحلي همچون ساحل خزر ، يك جريان آب زيرزميني سفره شيرين ساحلي از خشكي بطرف دريا وجود دارد كه حالتي تعادلي باآب شور دريا برقرار مي كند. آب شيرين آبخوان و آب شور دريا را مي توان بعنوان دو سيال مخلوط نشدني در نظر گرفت و در نتيجه يك سطح جدايي در بين آنها تصور نمود كه به آن اصطلاحا پهنه مرزي يا حد اينترفاز گفته مي شود.
در اين دشت هاي اشباع از آب زيرزميني ، مناطقي هم يافت مي شوند كه از تناوب لايه اي سفره ي آب شور و شيرين برخوردارند كه حاصل پيشرويها و پسرويهاي متعدد درياي خزر در طول دورانهاي زمين شناسي هستند. پست ٢٠٠٥ در يونان و لپرت، ساترياني ٢٠١٢ در جنوب ايتاليا به منظور تفكيك آب شور و شيرين و نحوه نفوذ آب شور به داخل آبهاي شيرين، بررسيهايي موفقيت آميزي انجام دادند.
منطقه مورد مطالعه كه در اراضي حاصلخيزكشاورزي سه روستا سليمان محله ، گلنشين و گالشكلا از توابع شهرستان ساري واقع است از ديرباز به دليل دارا بودن سفره آب شور ، كمتر از طريق آبهاي زيرزميني و چاهها مشروب گرديده و عمده آن از طريق آبهاي سطحي و آببندانها تامين آب مي شدند. بدين دليل آن قسمت از اراضي كه شرايط بهره مندي از اين آبها را ندارند به كشت محصولات كم آب طلب و كم بازده همچون گندم در مي آيند و يا بي استفاده رها مي شوند.
كشاورزان منطقه چاههاي كم عمق پراكنده اي در محل حفر نموده و به دليل نازك لايه بودن سفره آب شيرين سطحي و برخورد زودهنگام به سفره آب شور عمدتا از ادامه حفاري و بهره برداري اين چاهها صرفنظر مي نمايند. بنابراين بررسيهاي ژئوالكتريك كه بهترين و كارآمدترين روش اكتشاف منابع آبهاي زيرزميني است خصوصا در تفكيك مرز سفره هاي آب شور و شيرين در اين اراضي انجام پذيرفت.
هدف از اين تحقيق استفاده از روش مقاومت ويژه جريان مستقيم جهت تعيين ضخامت سفره شيرين رويي تا برخورد به لايه آب شور تحتاني - حد اينترفاز - و شناسايي ميان لايه هاي احتمالي سفره آب شيرين در سفره هاي شور و ترسيم اين تناوب مقاطع زمين شناسي از سطح زمين تا اعماق بوده است.
٢. روش تحقيق
محدوده مورد مطالعه در اراضي كشاورزي غرب روستا هاي گالشكلا و گلنشين و شرق روستاي سليمان محله از توابع شهرستان ساري و در ١٠ كيلومتري شمال آن و در محدوده عرض شمالي ٣٦ درجه و ٤١ دقيقه و طول شرقي ٥٣ درجه و ١ دقيقه واقع است راه ارتباطي آن جاده آسفالته ساري به فرح آباد و جاده فرعي لاريم به بابلسر است كه مسافت زميني ١٨ كيلومتري را شامل مي شود
شكل ١. محدوده مطالعه در نقشه زمين شناسي
در بررسي هاي زمين شناسي ، معاينات محلي و بازديد ميداني از سوابق حفر چاه مشخص شد عليرغم تراكم چاههاي زياد در خارج از محدوده مطالعه خصوصا در نواحي جنوبي، در بخشهاي مياني و شمالي اين محدوده كه سطح حدود٥٠ هكتاري را شامل مي شود تراكم چنداني از اين حيث مشاهده نمي شود.از سويي ديگر گزارشهايي از حفر چاههايي كم عمق در بخشهايي از اين اراضي يافت شد كه در نمونه آبهاي ماخوذه ، غلظت نمك محلول در آب ، هدايت الكتريكي و سختي كه مقادير بالايي را نشان مي داد با افزايش عمق چاه ، كاهش محسوسي داشته كه ظن وجود لايه هاي آب شيرين در سفره شور را تقويت مي نمود .
به اين ترتيب ، روش مقاومت ويژه الكتريكي كه اساس آن سنجش مقاومت طبقات زمين است به كار گرفته شد . عمليات برداشت صحرايي با طول خط جريان حداقل ٧٠ و حداكثر ٣٠٠و در قالب ٢٩ سونداژ الكتريكي اجرا گرديد - شكل٢. - . ٩ گمانه در ضلع جنوب شرقي - زون - A ، ١٧ گمانه در بخش مياني - زون - B و ٣ گمانه در فاصله دورتر و در ضلع شمال غربي - زون - C اجرا شد. از آنجاييكه اراضي منطقه، دشتهاي اشباع از آب بوده و آب در نزديكي سطح زمين قرار دارد در تفسير لايه ها مي توان هر لايه را بر اساس كاهش يا افزايش مقاومت ويژه ي به دست آمده در دسته بندي لايه ي آب شيرين ، لب شور و شور طبقه بندي نمود و مورد بحث قرار داد.
شكل ٢. موقعيت محل گمانه الكتريكي مطالعه شده در عكس هوايي و نقشه
شكل ٣ . پنجره منحني و مدل مقاومت ويژه و شبه مقطع مقاومت ظاهري و مقطع عرضي
در شكل ٣ الف تا ج كه نمايش دهنده پنجره منحني و مدل مقاومت ويژه سه گمانه معرف از سه ناحيه اصلي است مي توان تغييرات مقاومت ويژه را در اعماق مختلف مشاهده كرد. در اين اشكال ، داده هاي ستون اول ، مقاومت ويژه ، ستون دوم ضخامت شبه مقاطع و ستون سوم ضخامت تجمعي لايه ها را نشان مي دهد. با توجه به اشكال زير ، در شكل - ٣.الف - كه گمانه معرف ناحيه مياني است تغييرات تناوبي مقاومت ويژه به ترتيب ١٠، ٦٦/١ ،٦/١٧ و كمتر از ١ است كه منتهي به سفره شور در عمق ٢٠ متري مي گردد و نشان دهنده وجود لايه هايي تناوبي از سفره شور و شيرين در اين محدوده است در پنجره شبه مقطع و مقطع عرضي مقاومت ويژه ظاهري اين ناحيه كه يك پروفيل نمونه شامل سه گمانه در راستاي تقريبي شمالي – جنوبي است هم مي توان اين توالي و تناوب را مشاهده كرد - شكل ٣.د - .
در شكل - ٣.ب - كه گمانه معرف از ضلع جنوب شرقي محل مطالعه است مقاومت ويژه تا عمق تقريبي٣٤ متري مقادير بالايي را نشان مي دهد كه بعد از اين عمق روند آن رو به كاهش نهاده و به سمت سفره شور مي رود و بالاخره در شكل - ٣.ج - كه مربوط به اراضي ضلع شمال غربي محل مورد مطالعه است كاهش سريع مقاومت از ٥/١٢ به به ٢٩/٥ و سپس لايه شور با مقاومت ١ و كمتر را در عمق ٥/٢ الي حدود ٦ متري شاهد هستيم. مقادير فوق در ديگر گمانه هاي مطالعه شده در سه زون مذكور از روند مشابهي تبعيت مي كنند
