بخشی از مقاله
چکیده
ارزیابی چرخه حیات، تکنیکی است که در آن اثرات زیست محیطی مرتبط با یک محصول، در کل چرخه حیاتش ارزیابی شده و در نهایت برای بهبود فرآیند های تولید و جلوگیری از اثرات نامطلوب زیست محیطی مورد استفاده قرار می گیرد. به طور خلاصه، می توان بیان نمود که استفاده از این تکنیک، اساسی برای پایداری و بهبود شاخص های اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی می باشد. تحقیق حاضر به بررسی اهمیت و جایگاه تکنیک ارزیابی چرخه حیات در صنعت مبلمان می پردازد.
این صنعت از قدیمی ترین بخش های صنایع چوب جهان به شمار می آید. امروزه به دلیل تغییر سبک زندگی و مهاجرت مردم به مناطق شهری تقاضای آنها برای مبلمان افزایش یافته¬ که این مسئله رشد صنعت مبلمان را به دنبال داشته است. برای فعالیت های صنعتی مبلمان، درک استفاده از تکنیک ارزیابی چرخه حیات، نه تنها برای پاسخگویی به خواسته های مصرف کننده، بلکه برای تولید محصولات سازگار با محیط زیست، افزایش بهره وری، رقابت در بازارهای تولید محصولات دوست دار محیط زیست و در نهایت دستیابی به توسعه پایدار مهم به نظر می رسد.
در واقع مبلمان باید بدون آسیب رساندن به محیط¬زیست و انسان، استفاده حداقل از منابع طبیعی و بدون ایجاد ضایعات تولید شود، اما این در حالی است که مبلمان چوبی در ایران عمدتأ با روش های سنتی و ماشین آلات قدیمی تولید می شود که معمولأ با ضایعات فراوان تولید همراه بوده و دارای بار زیست¬محیطی بالایی به ازاء هر واحد تولید محصول می باشد . با توجه به موارد ذکر شده، از نقطه نظر اهمیت اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی صنعت مبلمان، حرکت به سمت توسعه پایدار این صنعت در کشور امری ضروری به نظر می رسد.
کلمات کلیدی:ارزیابی چرخه حیات، مبلمان، محصولات سازگار با محیط زیست، توسعه پایدار
مقدمه
توسعه پایدار را می توان به عنوان بهبود شرایط اجتماعی، اقتصادی و زیست¬محیطی و به تبع آن بهبود کیفیت زندگی برای نسل¬های حال و آینده توصیف کرد . کمیسیون جهانی محیط زیست و توسعه، در گزارشی تحت عنوان آینده مشترک ما ، گزارشی جهت یک استراتژی متحد برای توسعه پایدار و محیط زیست آماده و منتشر کرده است. بر اساس نتایج حاصل از این گزارش، توسعه پایدار، رفع نیازهای حاضر بدون به خطر انداختن توانایی¬های نسل آینده برای بر طرف نمودن نیازهای خود می باشد.
ساکس و وارنر معتقد بودند که چالش بزرگ قرن 21 توسعه پایدار خواهد بود . ولنبروک اظهار داشت که توسعه پایدار تعادل بین فن¬آوری¬های موجود، استراتژی های خلاقانه و سیاست های دولت است. از آنجا که اهمیت حفاظت از محیط¬زیست در جوامع امروزی بدیهی است، اقدام و اجرای هر گونه برنامه نیاز به دانش کافی و شناخت لازم از محیط زیست دارد .امروزه مصرف کننده های متعهد به محیط-زیست حساسیت ویژه¬ای بر روی شاخص های زیست محیطی از زمان تولید تا مصرف محصول دارند.
در واقع کالایی دارای مقبولیت بیشتر است که اثرات زیست محیطی کمتری داشته باشد . علاوه بر آن کاهش سریع منابع سوخت های فسیلی و اثرات مخرب استفاده از این سوخت ها بر تغییرات آب و هوایی، اهمیت مبحث ارزیابی چرخه حیات را بیش از پیش آشکار می سازد در سال های اخیر ارزیابی چرخه حیات به ابزار مناسبی جهت بررسی و تعیین میزان اثرات زیست محیطی در کشاورزی و منابع طبیعی تبدیل گردیده، به طوری که در بسیاری از کشورها از آن به عنوان ابزاری برای تصمیم گیری های کلان استفاده می شود.
در طول قرون گذشته از این شیوه بیشتر در زمینه¬های صنعتی استفاده می شد، اما امروزه اکثر محققین از آن به طور گسترده برای تعیین اثرات محصولات، فرآیندها و خدمات بر روی محیط زیست استفاده می کنند
پایه مفهومی ارزیابی چرخه حیات
در ارزیابی چرخه حیات از اصطلاح گهواره تا گور استفاده میشود. به منظور محاسبه اثرات زیست محیطی در این روش، یک واحد مشخص از محصول به عنوان مبنای محاسباتی و مقایسهای در نظر گرفته میشود. بر اساس استاندارد ایزو 14040، ارزیابی چرخه حیات عبارت است از روشی که در آن کلیه اثرات زیست محیطی مرتبط با یک محصول، در کل چرخه حیات آن از مرحله استخراج و یا جمعآوری مواد خام تا تولید، مصرف و سپس بازیافت، ضایعات حاصل و در نهایت دفع آن مورد ارزیابی قرار میگیرند.
در مطالعه ارزیابی چرخه زندگی چهار مرحله وجود دارد. مرحله تعریف هدف و دامنه، مرحله تجزیه و تحلیل سیاهه، مرحله ارزیابی پیامد، ت- مرحله تفسیر. در مرحله تعیین هدف و دامنه در مورد چگونگی - دامنه - و چرایی - هدف - یک مطالعهی ارزیابی چرخه حیات بحث میشود. تعیین هدف نتیجه و عواید حاصل از مطالعه را مشخص میکند و تعیین دامنه در رابطه با توصیف واحد عملکردی محصول مورد مطالعه، سامانهی تولید و مرزهای آن، روند جمعآوری و پردازش دادهها و بخشهای اثر زیستمحیطی مورد نظر میباشد.
در مرحلهی تحلیل سیاهه، منابع طبیعی و دیگر ورودیهای سامانه و انتشارآلایندهها و سایر خروجیها در هر فرآیند از سامانه تولید مورد بررسی قرار میگیرد. در مرحله ارزیابی اثرات، ورودیهای منابع طبیعی و انتشارات زیست محیطی به صورت سهم آنها در محدودهی بخشهای اثر منتخب ارائه میشود و در مرحلهی نهایی نتایج مراحل قبلی تقسیر خواهد شد .
چارچوب LCA در شکل زیر نشان داده شده است
اثرات زیستمحیطی مرتبط با تغییر آب و هوا، اسیدی شدن، انباشت آب، پتانسیل ازن فتوشیمیایی و مسمومیت انسان و اثرات آن میتواند با استفاده از روشهای پایه مورد بررسی قرار گیرد . در انجام محاسبات، ضرایب تبدیل در هر بخش اثر، از پایگاه داده اکواینونت و نرمافزار سیماپرو گرفته خواهد شد. در ارزیابی چرخه حیات، شاخصهای زیست محیطی مورد بررسی عبارتند از: پتانسیل اختناق دریاچهای ، پتانسیل گرمایش جهانی، پتانسیل اسیدی شدن6، نقصان لایه ازن، تقلیل منابع آلی، اکسیداسیون فتوشیمیایی، مسمومیت انسانی، مسمومیت خاک، مسمومیت آبهای آزاد و مسمومیت آبهای سطحی جایگاه و اهمیت ال سی ای در صنعت مبلمان صنعت مبلمان از قدیمیترین بخش صنایع چوب جهان به شمار میآید و بشر از دیر زمان به صورت نیمکت از آن استفاده میکرده است.
امروزه مهاجرت مردم به مناطق شهری باعث افزایش تقاضا برای مبلمان و در کل رشد صنعت مبلمان شده است اهمیت صنعت مبلمان بیش از سایر بخشهای صنایع چوب است، چرا که صنعت مبلمان به تنهایی 80 درصد کل مراکز تولیدی، و 72 درصد ارزش افزوده کل صنایع چوب کشور و درصد نیروی کار کل صنایع کشور را به خود اختصاص دادهاست .صنعت مبلمان سالیانه باعث انتشار حجم زیادی مواد فرار آلی که ناشی از استفاده از انواع چسبها، رنگها و مواد پوششی است، در محیط میشود که علاوه بر تأثیر منفی بر روی محیط زیست، برای سلامت انسان نیز مضر است.
همانطور که گفته شد در تکنیک ال سی ای از اصطلاح گهواره تا گور استفاده میشود که برای یک واحد مشخص از مبلمان از زمان تهیه چوب از جنگل، حمل آن به شرکتهای تولیدی، ساخت، استفاده، بازیافت و دفع نهایی مورد استفاده قرار میگیرد. مبلمان چوبی در ایران عمدتأ با روشهای سنتی و ماشین آلات قدیمی که معمولأ پر هزینه بوده و با صرف انرژی، کار و ضایعات فراوان همراه است تولید میشود، بنابراین دارای بار زیستمحیطی بالایی به ازاء هر واحد تولید محصول می باشد. بهطور کلی از جهت اهمیت اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی صنعت مبلمان، حرکت به سمت توسعه پایدار این صنعت ضروری به نظر میرسد.
با توجه به بررسیهای صورت گرفته تحقیقات کمی در ارتباط با ارزیابی چرخه حیات در بخش مبلمان صورت گرفته که در جدول 1 مشخصات برخی مقالات منتشر شده در این زمینه آورده شده است.
گونزالس گارسیا14 و همکاران بیان کردند که علاقه رو به رشد عموم مردم به سمت زندگی پایدار، موجب طراحی محصولاتی با اثرات زیست محیطی و اجتماعی کمتر شدهاست. آنها همچنین گزارش دادند که توجه به زندگی پایدار در کشورهای توسعه یافته منجر به وضع مقررات شدیدتر در بخشهای تولید، استفاده و پایان زندگی محصولات گردیده است .
ورنر و ریشتر و گلوور16 و همکاران عنوان کردند که بسیاری از مطالعات ارزیابی چرخه حیات ثابت کرده است که محصولات چوبی در مقایسه با محصولات تهیه شده از مواد دیگر با عملکرد مشابه، معمولا وجهه زیست محیطی مطلوبتری دارند ورنر و ریشتر بیان کردند که با وجود قابلیت های استراتژیک تکنیک LCA در ارزیابی تاثیر در طول چرخه زندگی یک محصول، پایگاه داده آن در مورد مبلمان بسیار ابتدایی است .
بیان کردند که از روش LCA برای تعریف تدارکات عمومی معیارهای سبز و ساختمان محصولات استفاده میشود. مطالعات ورنر و ریشتر ، گونزالس گارسیا و همکاران و بووا و ویدال19 ثابت کرد که برای اطمینان از کاهش اثرات زیست محیطی در ساخت مبلمان، در نظر گرفتن مواد شیمیایی آلی فرار و میزان تولید گازهای گلخانهای بسیار مهم است در بخش تجاری مبلمان اداری، شرکتهایی مانند هرمان میلر21 و استیل کیس 22 مطالعات زیست محیطی را بر اساس DFE23 و LCA انجام دادهاند .
فدرلگنو آردو در یک بررسی در میان یک مجموعه از مصرفکنندگان ایتالیایی نشان داد که یک سوم این مصرف کنندگان، 10 درصد بیشتر از قیمت استاندارد برای یک قطعه از مبلمان با ویژگیهای سازگار با محیط زیست پرداخت می کنند . باومن25 و تیلمن - 2004 - 26 بیان داشتند که ارزیابی چرخه حیات به عنوان یکی از روش های قابل اعتماد برای تجزیه و تحلیل اثرات زیست محیطی در طول چرخه عمر یک محصول و بخشی از فرایند تصمیم گیری برای حرکت به سمت محصولات سازگار با محیط زیست میباشد.
نتیجهگیری
بر اساس مطالعات و بررسیهای صورت گرفته در خصوص اهمیت و جایگاه تکنیک ارزیابی چرخه حیات در صنعت مبلمان، میتوان به این نتیجه کلی رسید که استفاده از این تکنیک اساسی برای پایداری و بهبود شاخصهای اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی میباشد . برای فعالیتهای صنعتی مبلمان، درک استفاده از LCA، نه تنها برای پاسخگویی به خواستههای مصرف کننده، بلکه برای تولید محصولات سازگار با محیط زیست و همچنین برای افزایش بهرهوری و رقابت در بازارهای تولید محصولات سبز مهم به نظر می رسد.
مبلمان چوبی در ایران عمدتأ با روشهای سنتی و ماشین آلات قدیمی که معمولأ همراه با ضایعات فراوان است تولید میشود، بنابراین دارای بار زیستمحیطی بالایی به ازاء هر واحد تولید مبلمان میباشد. در واقع مبلمان باید بدون آسیب رساندن به محیطزیست و انسان، استفاده حداقل از منابع طبیعی و بدون ایجاد ضایعات تولید شود. بهطور کلی به لحاظ اهمیت اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی صنعت مبلمان، حرکت به سمت توسعه پایدار این صنعت ضروری به نظر میرسد.
