بخشی از مقاله
چکیده:
از ابتدای تاریخ تا زمان حاضر همیشه طبیعت محور ذهن انسان بوده است ، می توان گفت طبیعت یعنی هر آنچه بیرون از ذهن انسان است.طبیعت انسان که همان سرشت اوست می تواند همان خواسته هایش باشد.طبیعت همه جا هست . طبیعت تأثیر گذار است و در عین حال می توان رد پای آن را در شهر جستجو کرد. معماری بومی ایران نمایان گر آداب و رسوم، احساسات، اندیشه و جوهره مردم یک سرزمین نسبت به طبیعت و محیط زندگی است که در جهت برآوردن نیازهای انسانی حاصل می شود. این معماری از محیط و بستر خود برخاسته و با آن در می آمیزد.ساکنان ایران زمین از دیر باز برای تعدیل شرایط محیطی راه سازش با طبیعت را برگزیده اند .
آثار این رویکرد در مناطق مختلف ایران متناسب با اقلیم، نمودهای گوناگونی یافته است اماتاریخ معاصر ایران بنا به دلایلی، با انقطاع فرهنگی و گسست از تجارب تاریخی و نیز اصول بیزمان موجود در سنتهای ارزشمند فرهنگ خودی، مواجه است و این گسست از سنت، آسیبهای جدی به جامعه معاصر ایرانی وارد کرده است. از بین رفتن سنت معماری بومی به صورت کالبدی موجب حذف برخی از کارکردهای آن در معماری معاصر شده است.لذا بازیابی این کارکردها یک مسئله اساسی به شمار می رود.و کشف پتانسیل های نهفته در معماری طبیعت گرا میتواند باعث تسریع در حل مسائل و ابهامات معماری عصر حاضر گردد. روش تحقیق در پژوهش حاضر به صورت توصیفی و از نوع گذشته نگر بوده است که در این راستا، چهارچوب نظری تحقیق با مطالعه برروی اسناد و مدارک کتابخانه ای و بررسی نمونه ها، مشخص شده و نتایج حاصل از بررسیها بیانگر آن است که در معماری آینده گرایش به طبیعت با اشتیاق فراوان یافت میشود.
کلمات کلیدی: مصالح ساختمانی،معماری پایدار،محیط زیست،انرژی،فضای معماری
-1مقدمه
انسان امروزی با نگاهی دل اندوهانه به طبیعت میاندیشید. عمیقتر آن وجود فیزیکی نوع بشر هم به شاخه و همه به ریشه طبیعت وابسته است. در واقع نوع و جامعه بشری شاخه درخت طبیعت است. - روکا،1389، - 82پایداری به طور فزآیندهای به عنوان تنها موضوع مجاز طراحی در معماری قرن بیست و یک مطرح شده است. - ادوارد،1389، - 12 صرفه جویی در مصرف انرژی و پرهیز از آلودگی محیط زیست در زمان تولید، انتقال، به کارگیری و بازیافت مصالح ساختمای از اصول معماری پایدار است. بی تردید استفاده از مصالح طبیعی، محلی و بومی که بیشترین سازگاری اقلیمی و آشنایی فرهنگی را با محیط اطراف خود دارند میتواند مناسبترین پاسخ به این اصل باشد. ساختمانها، امروزه %60 منابع استخراج شده از زمین را به مصرف میرسانند.
در نتیجه، تلاش برای استفاده از مصالح ساختمانی و شیوههای ساختمان سازی که کمترین آسیب را به محیط زیست برسانند، روزبروز در سرتاسر جهان در حال افزایش است. - روانو،1389، - 41 در روند شکل گیری یک بنا نیز تا پایان عمران سه مرحله تعیین کننده را میتوان نام برد مرحله نخست ساختن بنا، مرحله دوم بهرهبرداری و دیگری تخریب آن است. در هر یک از این مراحل ما نسبت به محیط اطراف بنا تعرض کرده و سیستم تعادلی آن را بر هم زدهایم.در این راستا مصالح ساختمانی نقش مهمی را در پایداری ایفا میکنند و در واقع آنچه که ماهیت یک بنا را شکل میدهد مصالح هستند.
کاربرد و انتخاب مناسب مصالح در طول اعصار دل مشغولی معماران بود فرانک لویدرایت و آلوار آلتو نمونههای خوبی از معمارانی هستند که کیفیت کاربرد مصالح در پروژهرا تقریباً به حد کمال خود میرساندند. کاربرد مصالح در مقیاس خرد، مشکلات متعددی را در مورد انتخاب بوجود میآورد. زیرا این نوع مصالح بر بافت عمومی ساختمان و لطایف بصری آن چه در خارج و چه در داخل بنا تاثیر میگذارند. ویژگیهای ذاتی مواد مصالح و نیز شیوه بکارگیری آنها، نقش تعیین کنندهای در تعریف فرم و فضای معماری دارند. چنان که می توان گفت: در شکلگیری مکان، فرمها بوسیله مواد و مصالح نقش خود را ایفا میکنند. هر مادهای فرم خاص خود را میطلبد و برخی فرمهای حجمی و فضایی خاص را مطرح میسازد و بدین ترتیب صورت فضای معماری را تحت تاثیر قرار میدهد. - گلریزان، - 1385
-2شاخص های معماری پایدار
برخی بناها دارای ویژگیها و خصوصیاتی هستند که آنها را در زمره بناهای پایدار قرار میدهد که به شرح زیر میباشد:
اصل اول حفظ انرژی: باید طوری ساخته شود که نیاز ساختمان یه سوختهای فسیلی را به حداقل برساند.
اصل دوم هماهنگی با اقلیم: بناها باید طوری طراحی شوند که با اقلیم و منابع انرژی موجود در محل احداث هماهنگی داشته و کار کند.
اصل سوم -کاهش استفاده از منابع جدید مصالح: ساختمانها بایستی به گوههای طراحی شوند که میزان استفاده از منابع جدید را تا حد ممکن کاهش داده و در پایان عمر مفید خود برای ساختن بناهای جدید، خود به عنوان منبع جدید به کار روند.
شاخص های کلیدی در اهداف پایداری محیطی عبارتند از:
·حداقل مصرف انرژی های فسیلی در تولید مصالح، حمل ونقل، ساخت و ساز و حداقل استفاده در دوره به کارگیری ساختمان
·بهترین استفاده از مصالح قابل بازیافت و یا قابل بازسازی
·اجتناب از مصرف کلیه مواد شیمیایی که در ساخت و استفاده به لایه اوزن صدمه می رسانند
·جایگزینی مصالحی که به تدریج فرسوده می شوند و در محیط آلودگی ایجاد می کنند
·طراحی برای حداکثر استفاده از نور روز حتی در مکان هایی که معمولاً محدودیت دارند
·به کارگیری امکانات، برای تهویه طبیعی، در چارچوب یک برنامه کلی تنظیم شرایط محیطی، که انرژی را به حداقل رسانده و آسایش را به حداکثر سوق دهد ·بهترین استفاده از شیوه های انفعالی انرژی خورشیدی برای دریافت گرما و سرما در اغلب اوقات
·اطمینان از روش های کنترل ساده و غیر پیچیده در ساختمان.
·یافتن شیوه ها و موقعیت هایی در بستر طرح که بتوان در آن انرژی الکتریکی به دست آورد.
·شناسایی استعدادهایی که بتوان ازحرکات زمین بهره مند شد.
·حداقل سازی مصرف آب، تصفیه فاضلاب و به کار گیری مجدد آن.
·حداقل سازی از دست دادن آب باران با تقلیل محوطه سازی با مصالح سخت و روش های جمع آوری مناسب آب.
·ایجاد محیط مطبوع خارجی توسط به کارگیری سایبان برای مناسب سازی تابش تابستانی وافزایش رطوبت نسبی در صورت لزوم.
·وبالاخره اطمینان از اینکه تمام موارد فوق در بالاترین سطح فنی حرفه ای با زیبایی فوق العاده در هم می آمیزد. - مکنون، - 1376
-3خواص مصالح پایدار:
اگر بخواهیم خواص مصالح پایدار را برشمریم به موارد زیر میرسیم: - ادوارد،1389، - 12 .1 خواص مکانیکی مطلوب - دوام و استحکام - و وزن کم یک مصالح پایدار باید در برابر نیروهای خارجی و تنشهای داخلی به خوبی مقاومت کند و بتواند دوام و استحکام بنا و آسایش استفاده کنندگان آنرا تا زمان نامحدودی تامین نماید.
.2 سازگاری با محیط زیست مصالح پایدار باید پس از تخریب، قابلیت استفاده مجدد در بنا یا تجزیه و بازگشت به چرخه طبیعت را داشته باشند. از آنجا که محیط زیست زبالههای خود را به طور طبیعی تجزیه و جذب میکند باید بتوان از این خصوصیت بهرهجست.
.3 خواص مطلوب اقلیمی و تامین آسایش مصالح پایدار باید در برابر خصوصیات اقلیمی محل مانند، رطوبت، فشار هوا، نوسانات دما، حرارت و … مقاومت نشان دهند و در برابر صوت، نورهای مضر و … آسایش را تامین نماید.
.4 تنوع در شکل پذیری مصالح پایدار باید به انسان احترام گذشته و به او حق انتخاب بدهند، از اینرو باید در طرح، رنگ، شکل و حالت و … دارای تنوع کافی باشند.
.5 امکان تعمیر و بازسازی بدون نیاز به تخریب کلی در کوتاهترین زمان ممکن در صورتی که مصالح پایدار نیاز به تعمیر و بازسازی داشته باشند، باید براحتی قابل تعمیر باشند و به ندرت نیاز به جایگزینی یا تخریب پیدا کنند.توجه و تامل در استفاده از مصالحی که کمترین اثرات منفی زیست محیطی را در مجموع دوره تولید مصالح، ساخت و به کارگیری در ساختمان، بهرهبرداری، نگهداری و همچنین دوره پس از اتمام بهره برداری را داشته باشد.
-4ویژگی های پایدار در بافت های سنتی ایران و تاثیرات هویت فرهنگی ماندگار در آن:
