بخشی از مقاله
چکیده
رودخانه کارون در شهر اهواز ستون فقرات سازمان فضایی- ادراکی شهر است که در تمرکز فعالیت ها در محدودهی مرکزی شهر، تأثیر آن بر مورفولوژی شهری و پتانسیل این محور برای ارتباط شمال و جنوب شهر است. ساختار کالبدی شهر اهواز در درجه اول متأثر از رودخانه کارون است که به مثابه یک لبه طبیعی عمل می کند و از نظر بصری، روانی و محیط زیست از عوامل تعیین کننده و با ارزش در شکل یابی و طراحی شهری به شمار می رود.
اما در حال حاضر به دلیل این که در فرایند توسعه شهری به عنوان مانع قلمداد شده است نتوانسته به صورت مطلوب چه به لحاظ کالبدی و عملکردی و چه به لحاظ بصری نقش تعیین کننده در ارتقاء سازمان فضایی شهر داشته باشد. تنها در قسمت مرکزی شهر است که در ارتباط با بازار و محدوده ی خدماتی- تجاری قرار دارد و از طریق احداث فضای سبز لبه آن از این عنصر بهره گیری حداقلی داشته است. پژوهش حاضر با توجه به نوع هدف کاربردی و از نظر ماهیت و روش توصیفی- تحلیلی است. شیوه ی جمع آوری اطلاعات میدانی- کتابخانه ای و روش تجزیه و تحلیل کیفی است.
مقدمه
سازمان فضایی در مقیاس شهر نشان دهنده نحوه ارتباط بین عناصر گوناگون تشکیل دهنده شاکله شهر می باشد. در حقیقت نحوه ی ارتباط و انسجام بین عناصر کارکردی و کالبدی شهر توسط سازمان فضایی شهر بیان می شود. وجود رودخانه ها و ارزش های مرتبط با آن به شرط مدیریت صحیح بهره وری قابلیت و توان مناسبی از لحاظ امکان توسعه شهری، محسوب می شود. اما از سوی دیگر سوء تدابیر و مدیریت های ناکارآمد می تواند رودخانه را به کانون و منبع انتشار آلودگی و بیماری در سطح شهر و حتی منطقه - با توجه به ماهیت سیالی رودخانه - تبدیل کند.
رودخانه کارون در شهر اهواز ستون فقرات سازمان فضایی- ادراکی شهر است که از شمال به جنوب به طول 45 کیلومتر اهواز را پیموده و هسته اولیه شهر را با کاربری غالب تجاری در کنار خود دارد. با توجه به پیوند تاریخی رودخانه کارون با هسته تاریخی شهر اهواز و وابستگی اقتصادی و معیشتی شهر، رودخانه کارون را می توان به عنوان اصلی ترین محور کارکردی- فعالیتی اهواز به حساب آورد. به طوری که فعالیت های کشاورزی تجاری و ترابری رودخانه ای از یک سو و فعالیت های تفریحی، تفرجی با توجه به شرایط اقلیمی منطقه از سوی دیگر، پیوند تاریخی رودخانه و شهر را سبب شده اند.
رودخانه کارون در عین حال که نقش ستون فقرات شهر را داراست به صورت لبه ای نیز بخش شرقی و غربی شهر را از یکدیگر تفکیک می کند. گرچه به صورت بالقوه این رود می تواند به عنوان یک عنصر پیوند دهنده و انسجام بخش در سازمان فضایی شهر عمل کند اما در حال حاضر به دلیل این که در فرایند توسعه شهری به عنوان مانع قلمداد شده است نتوانسته به صورت مطلوب چه به لحاظ کالبدی و عملکردی و چه به لحاظ بصری نقشی چندان تعیین کننده در ارتقاء سازمان فضایی شهر داشته باشد.
سوالات پژوهش
-1 آیا بین نظم فضایی شهر اهواز و رودخانه کارون رابطه وجود دارد؟
-2 آیا بین نظم بصری شهر اهواز و رودخانه کارون رابطه وجود دارد؟
-3 آیا بین عملکرد و فعالیت شهر اهواز و رودخانه کارون رابطه وجود دارد؟
فرضیات پژوهش
-1 به نظر می رسد که بین نظم فضایی شهر اهواز و رودخانه کارون رابطه وجود دارد.
-2 به نظر می رسد که بین نظم بصری شهر اهواز و رودخانه کارون رابطه وجود دارد.
-3 به نظر می رسد که بین عملکرد و فعالیت شهر اهواز و رودخانه کارون رابطه وجود دارد.
روش های گردآوری داده ها
در جمع آوری داده ها از اطلاعات میدانی و اسنادی، کتابخانه ای و زیرشاخه های آن ها استفاده شده است.
جایگاه رودخانه کارون در نظم فضایی شهر
سر منشأ شکلگیری شهر اهواز از محلی در کنار رود کارون بوده است. هستهی اولیه شهر اهواز در کنار رودخانه کارون شکل گرفته و به تدریج نیز در شرق و غرب آن گسترده شده است. بدین ترتیب اهواز شهری وابسته به رودخانه بودده است. بنابراین نه تنها کارون در شکل گیری شهر و سازمان فضایی آن بلکه در گذر زمان با به وجود آمدن و ترکیب عناصر جدید سازمان فضایی توسعه یافته و چهره ای متفاوت به خود گرفته است. رودخانه ی کارون در بدو شکل گیری و توسعه های اولیه شهر محور پیونددهنده بافت شهری بوده است.
در مرحله ی اول خطی ساحلی در امتداد شرقی و در مرحله دوم شهر هم پیوند در دو طرف رودخانه با پل های اولیه سیاه و سفید شکل گرفته است. با توسعه شهر در ادوار بعدی، بافت شهری از رودخانه فاصله گرفته و در دو طرف دو هسته اولیه توسعه یافته اند. ارتباط بین این بافت های شهری از طریق پلهایشهری که صرفاً ترافیکی هستند برقرار شده است. ساختار شعاعی شبکه بندی خیابان های شهر اهواز و رشد بافت شهری را که از حاشیه رودخانه کارون به اطراف شهر کشیده شده اند نیز به نوعی تحت تأثیر آن بوده اند.
تمرکز بافت قدیم شهر در کنار رودخانه و تبدیل شدن آن به محدوده تجاری شهر در طی زمانی که بر آن گذشته است سبب شده تا ابتدای محورهای مهم شهر اهواز از این محدوده آغاز شود. اما با توجه به حوزه سیل گیر رودخانه کارون که حریمی را برای آن ایجاد کرده است، بافت شهری اهواز در هنگام رشد خود به تدریج از مجاورت رودخانه کارون دور شده و بافتی نیمه شعاعی را برای شهر به وجود آورده است. - مهندسین مشاور عرصه، . - 1388
اهمیت رودخانه کارون در شهر اهواز دو نقش را در نظم سازمان فضایی برای آن قائل شده است. ابتدا با توجه به کشیدگی این محور از شمال به جنوب شهر و فاصلهای که به واسطه عرض زیاد خود در دو بخش شهر ایجاد کرده است. کارون به عنوان لبه ای قوی شناخته می شود که شهر را به دو حوزه ی شرقی و غربی تقسیم کرده است. این درحالی است که اهمیت کارون در شکل گیری شهر، قرارگیری در هسته اولیه شهر و جاذب فعالیتهای تفریحی به سمبلی برای شهر ومکانی تفریحی برای گذراندن اوقات فراغت تبدیل شده است.
این طور می توان گفت که در حالت اول، بریدگی بین دو بخش از شهر را می توان نقطه ضعف این محور در سازمان فضایی موجود شهر و اتصال و ارتباط عناصر سازنده تصویر ذهنی در پهنه شهر دانست و در حالت دوم پتانسیل های این رودخانه می تواند فرصتی باشد که نقاط ضعف سازمان فضایی شهر را که همان گسستگی شهری است به نقطه قوت آن یعنی هم پیوندی و یکپارچگی شهری تبدیل می کند.
