بخشی از مقاله
۱- مقدمه
مبلمان شهری در جهان، مقوله جدیدی است که با قدمت کوتاه خود، امروز توانسته است، از حوزه خدمات شهری باله سایر حیطه های دیگر از قبیل فرهنگ، سنت، توریسم و غیره راه یافته، ; محوریت و اهمیت خاصی برخوردار شود (حسینی،(53;1385 این عناصر مجموعه ای از تجهیزات شهری و تسهیلاتی است که کیفیت و کارایی زندگی را در شهر و خیابان ارتقاء می بخشد. در بررسی سیر تحول این مجموعه و سابقه تلاش های پیشین، آنچه که قابل ذکر است، ارتباط تنگاتنگ تاریخی و تفکیک ناپذیر این عناصر با خاستگاه خود است. خیابان، کوچه، میدان، پارک و در کلی خود شهر، خاستگاه های نخستین انواع مبلمان هستند. تاثیرات مستقیم و مشخصی هر شهری بر مجموعه عناصر و فضاهایش ،کسی پوشيده نیست. (توسلی و بنیادی 18:1371 )
در حال حاضر اکثر سازمانها و مراکز دست اندرکار کشور، برنامه ریزی و مکان یابی صحیح مبلمان شهری را به عنوان یک راهبرد قطعی برای ایجاد محیطی پایدار، مناسب و منطبق بر شرایط بومی تلقی نمی کنند و با عدم برنامه ریزی یا برنامه ریزی ناقص و غیراستاندارد در این زمینه، به هرج و مرج بصری و عدم کارایی این عناصر در محیطهای شهری دامن میزنند. از طرف دیگر مبلمان موجود نیز به دلیل مشکلات فرهنگی (تخریب گرایی) و عدم رسیدگی دایمی و مدیریت نامناسب، کاربران را با مشکلات عدیدهای روبهرو ساخته است (زنگی آبادی و تبریزی، ۱۳۸۶: ۴۶). چنین مشکلاتی در مورد وضعیت مبلمان کلانشهرهایی همچون اهواز نیز به چشم می خورد؟ مسائل و مشکلاتی نظیر تخریب مبلمان، دسترسی نامناسب برای اقشار مختلف جامعه، عدم رعایت اصولی زیبایی شناسی، مکان یابی نامناسب و غیره موجب تنزل کیفیت مبلمان به ویژه مبلمان های واقع در پارک ها و فضاهای سبز شهر اهواز شده است. با در نظر گرفتن شرایط مختلف طبیعی، فرهنگی، اجتماعی و غیره در این شهر، به نظر می رسد استانداردها و ضوابط مبلمان که مطابق با چنین شرایطی باشد لحاظ نگردیده است.
با توجه به قابلیتهای فراوان رودخانه ی کارون در شهر اهواز و پارکها و فضاهای سبز سواحل آن نواحی مورد مطالعه ی تحقیق) که در زیباسازی سیما و منظر شهر اهواز و خلق کمربندهای سبز طبیعی در حاشیه ی این رودخانه تاثیر گذار است، بهبود وضعیت کمی و کیفی مبلمان به ویژه نیمکتها و سطلهای زباله که معمولا مهمترین عناصر مبلمان در پارک ها و فضاهای سبز عمومی محسوب می شوند، زیبایی این منظره را دوچندان نموده و آسایش و راحتی شهروندان را به دنبال خواهد داشت. از این رو، یکی از مهم ترین اهداف مقالهای حاضر ارتقاه وضعیت مبلمان در پارک ها و فضاهای سبز در راستای حفظ زیبایی فضاهای عمومی و ساماندهی آنها در حواشی رودخانه ی کارون و به طور کل در شهر اهواز می باشد. در این مقاله، ضمن ارائه تعاریفی از مبلمان شهری و انواع آن و همچنین مختصری از ملاحظات و ضوابط مربوط به طراحی، نصب و مکان یابی مبلمان به خصوصی، نیمکتها و سطلهای زباله، به بررسی وضعیت کمی (تعداد و پراکنش) و کیفی نیمکت و زبالهدان در نواحی مورد مطالعه ی تحقیق با استفاده از روش های اسنادی و میدانی (پرسش نامه و مشاهده) پرداخته شده است.
۲- تعریف مبلمان شهری
مبلمان شهری ترجمه عبارات انگلیسی Streetfurniture یا Urbanfurniture می باشد که در بعضی از جاها تحت عنوان عناصر شهری نیز از آن یاد می شود (امینی و سمیاری، ۱۳۸۵). این تسهیلات در انگلستان بیش تر به «مبلمان خیابانی » و در امریکا به «مبلمان همگان یا «مبلمان فضای باز» » عروف هستند (مرتضایی،۲۰:۱۳۸۱). این مجموعه شامل عناصری می شود که اولا در فضاهای باز عمومی شهر مکان یابی می شوند و مورد استفاده عمومی دارند و ثانیا وجود آنها در فضاهای شهری به نیازی از نیازهای شهروندان پاسخ گوید (نخعی، ۱۳۸۰: ۷). در منابع دیگر، عناصری که برای راحتی، آسایش، ارائه اطلاعات، کنترل حرکت، ایجاد امنیت و رفاه حالا استفاده کنندگان در فضاهای باز و سبز یا خیابان ها قرار داده می شوند، را در مجموع، مبلمان یا اثاثه شهری نامیده اند ( ,W.HarTis & T.Dimes 1998:1 )
۳- نوع شناسی مبلمان شهری
به طور کلی می توان مبلمان شهری را به دو گروه کارکردی و تزئینی تقسیم نمود. این تفکیک بدان معنی نیست که مبلمان کارکردی شهر نباید اراسته و چشم نواز باشد. هدف این تفکیکا توجه به این موضوع است که دسته نخست (مبلمان کارکردی) تاکید بر جنبه های عملکردی، توزیع مناسب، مکان یابی صحیح و اندازه متناسب با محیط می باشد (روحبخش،۴:۱۳۸۵). همچنین این عناصر شامل کاربریهای مختلفی از قبیل: مبلمان با کاربری تفریحی - رفاهی مانند نیمکت، سطل زباله، مبلمان بازی کودکان و غیره، مبلمان با کاربری زیباسازی مانند گل جای ها: تندیسی ها، ابنماها و غیره، مبلمان با کاربری تردد و ارتباطی مانند ایستگاههای اتوبوسی، کفپوشها، پارکینگها و غیره، مبلمان با کاربری چند منظوره مانند تلفیق نیمکت و گل جای و غیره و در نهایت مبلمان با کاربری خدماتی مانند تابلوها، علایم، سایبان ها، باجه ها و غیره می باشند (زنگی آبادی و تبریزی، ۱۳۸۳: ۱۰-۷).
۴- مبلمان شهری و نیازهای شهروندان
مبلمان شهری مناسب و کارآمد نه تنها می تواند موجب ارتقاء کیفیت محیط شهری گردد و تأثیر مطلوبی بر ذهن شهروندان بگذارد بلکه می تواند در آنها حس تعلق خاطر نسبت به فضای شهری به وجود آورد (ملک، ۱۳۸۵: ۷). در طراحی شهری بایستی حداقلی خدمات و امکانات شهری به طور یکسان در اختیار تمام اقشار شهروند قرار گیرد و تنوع و امکان انتخاب متفاوت را برای گروههای مختلف جامعه فراهم سازد (صفری و دیگران، ۱۳۸۵). از آنجا که مبلمانها معمولا در اماکن عمومی قرار دارند، استفاده کنندگان آن را همه افراد جامعه تشکیل می دهند. زن، مرد، پیر، جوان، خرد و کلان، همگی انتظارات جسمی و روحی متفاوتی از این محصولات دارند (پورابوطالب، ۱۳۸۵). در واقع، مبلمان ها باید نیازمندیهای استفاده کنندگان را در سطوح وسیع و به صورت پایدار برطرف سازد. در شکل ۱ افراد با توانایی ها و سنین مختلف نمایش داده شده است.
اصول عمده ای که در طراحی و استقرار انواع مبلمان شهری باید رعایت کرد به شرح زیر می باشد:
1 - همخوانی (تناسب) : یکی از أصول عمده در طراحی و استقرار انواع مبلمان شهری، رعایت همخوانی با محیط است که این امر برای واکنش به ویژگی ها و ماهیت وجودی مکان و نیز عملکرد مورد نظر ان ضروری است.
۲ پاسخ به نیاز محیط: طرح باید متاثر از ویژگی ذاتی و هویت مکان باشد. طرح موفق و ماندگار در بستر زمان و مکان، طراحی پویا است که دائما به نیازهای کاربران خود پاسخ داده، نیازهای عملکردی محل را برطرف می کند و خود را با ناملایمات و تنش های محیطی سازگار می نماید.
۳ شاخصی های طراحی که شامل مواردی چون عوامل فرهنگی (شرایط اجتماعی و شرایط سیاسی) و عوامل کالبدی (اقلیم، جغرافیای طبیعی و محیط مصنوع) می باشد (6-1995:2 ,W. Harris & T.Dines).
در منابع دیگر، نکات مهم در طراحی مبلمان به دو گروه عمده فیزیکی و غیر فیزیکی تقسیم می شود. پارامترهای فیزیکی ویژگیهای ظاهری یک محصول را در بر می گیرند مانند شکل، رنگ و غیره و پارامترهای غیر فیزیکی محتوای فیزیکی ندارند بلکه به هنگام کاربرد و استفاده از محصولی مورد توجه و اهمیت قرار می گیرند مانند هماهنگی با محیط اطراف، ایمن بودن و غیره (غلامپور، ۱۳۷۹: ۵۸-۵۵).
با توجه به اینکه ضوابط و استانداردهای موجود مبلمان معمولاً در مناطق و شهرهای مختلف کشور یکسان می باشد و اغلب اوقات شرایط و عوامل مختلف طبیعی، اجتماعی، اقتصادی و غیره در تدوین این ضوابط نادیده گرفته می شوند و بیشتر به پارامترهای فیزیکی از قبیل اندازه، ارتفاع، جنس مصالح و غیره (که گاهی این پارامترها هم آن چنان که شایسته است مورد توجه قرار نمی گیرند) در برنامه ریزی عناصر مبلمان شهری توجه می شود، لذا با توجه به مطالعات اسنادی و میدانی نگارنده برخی از مهم ترین معیارهایی که بتوان کیفیت انواع عناصر یا مبلمان شهر اهواز را با این معیارها یا ملاکها مقایسه نمود در شکل ۲ نمایش داده شده است.
نکتهای که در اینجا حائز اهمیت می باشد این است که هر یک از معیارها در ارتباط با یکدیگر قرار دارند و به عبارت دیگر بر هم اثرگذار هستند. به عنوان مثال، افزایش کیفیت رنگ در انواع مبلمان بر افزایش میزان کیفیت این عناصر از لحاظ زیبایی تاثیر می گذارد به عبارت دیگر، این دو پارامتر در ارتباط مستقیم با یکدیگر قرار دارند. همچنین است پارامترهای مکان یابی مناسب و در نتیجه دسترسی مناسب و پارامترهای ایمنی و مقاومت بیشتر مصالح مورد استفاده در مبلمان و میزان مقاومت در برابر تخریب این عناصر. در شکل ۳ ارتباط میان معیارهای گفته شده با یکدیگر نمایش داده شده است. در ادامه، روابط مذکور، با استفاده از ضرایب همبستگی کندال و اسپیرمن در ارتباط با دو نوع عنصر نیمت و سطلی زباله بررسی خواهند شد.
