بخشی از مقاله
خصوصيات سيل هاي رودخانه کارون در منطقه اهواز
چکيده
متوسط بارش سالانه کشور در حدود ٣٣درصد بارش متوسط سالانه کره خاکي مي باشد و با توجه به توزيـع نامناسـب مکـاني بـارش در سطح کشور، مديريت و شناخت خصوصيات سيل در کشور ضروري به نظر مي رسد. در اين تحقيق آمار دبي روزانه ايـستگاه هيـدرومتري اهواز بر روي رودخانه کارون با طول دوره آماري ٤٤ساله (٧٨-٣٥) مورد تجزيه و تحليل قرار گرفت . بدين منظـور ابتـدا هيـدروگراف دبـي روزانه براي تمامي سالهاي آماري ترسيم ، و سيلهاي به وقوع پيوسته در هر سال مشخص گرديد و آنگاه مشخصات هر يک از سيلها شامل دبي پايه ، دبي اوج ، دبي فروکش و زمان وقوع استخراج شد. نتايج بيانگر آن است که در اين دوره ٤٤ساله از تعـداد ٤٠١ سـيل مـشاهده شده ، فصل زمستان با ٤٧.١٣ درصد و فصل تابستان با ١.٧٥درصد به ترتيب بيشترين و کمترين احتمال وقوع سيلاب را دارا مـي باشـند.
همچنين در اين دوره ماه بهمن با ١٦.٧١درصد و ماههاي مرداد و شهريور با ٠.٢٥درصد به ترتيـب بيـشترين و کمتـرين احتمـال وقـوع سيلاب را دارند. از بررسي ميانگين زمان تداوم سيلهاي بوقوع پيوسته مي توان چنين نتيجه گرفت که ارديبهشت ماه بيشترين و مرداد ماه کمترين زمان تداوم سيل را دارا مي باشند و همچنين احتمال وقوع سيل در طول دوره آماري رو به افزايش مي باشد.
واژه هاي کليدي : مشخصات سيل ، هيدروگراف ، ايستگاه هيدرومتري اهواز، رودخانه کارون .
مقدمه
رودخانه کارون بزرگترين رودخانه کشور مي باشد که در محدوده چين خوردگيهاي زاگرس مياني قرار دارد و از چهار شاخه اصـلي خرسـان ، آب ونک، کارون (آب کيار) و بازفت تشکيل شده است ، ارتفاعات عمده حوزه آبخيز کارون کوه دنا در شرق حوضـه بـا ارتفـاع ٤٢٦٢ متـر و کوهرنگ در شمال حوضه با ارتفاع ٤٢٢١ متر مي باشد. اين رودخانه بزرگ که از کوههاي اردکـان در فـارس سرچـشمه گرفتـه و خرسـان ناميده مي شود پس از عبور از شهر ياسوج در جهت شمال غرب جريان يافته و پس از عبور از استانهاي کهگيلويه و بويراحمـد، جهارمحـال وبختياري و خوزستان به خليج فارس مي ريزد. به دليل وسعت زياد حوضه رودخانـه کـارون و تغييـرات شـديد توپـوگرافي در آن اقليمهـاي متفاوتي مشاهده مي شود. هدف از اين تحقيق ، شناخت خصوصيات سيل اين رودخانه با در نظر گرفتن زمان وقوع ، مقدارو نحـوء افـزايش و فروکش نمودن آن مي باشد تا در نوع کاربري اراضي حاشيه رودخانه ، کاهش خسارات سيل ، برنامه ريـزي بـراي اسـتفاده بهينـه از سـيل و مديريت منابع آب کاربرد داشته باشد.
اسلام و سادو٥در سال ٢٠٠٠ با استفاده از داده هاي سنجش از دور سيل تاريخي سال ١٩٨٨، نقشه سيل خيزي براي کشور بنگلادش تهيـه کردند و از لحاظ سيل خيزي کشور بنگلادش را به ٥ کلاس تقسيم نمودند و همچنين اظهار داشتند که ٧.٥ درصد ايـن کـشور در کـلاس خطر خيلي زياد قرار دارند.
يانگ و تساي ١ در سال ٢٠٠٠ در کشور تايوان با استفاده از سيستم FGIS براي شبيه سازي دشت سيلابي ، محاسبات خسارات سيل و نشان دادن خصوصيات سيل مدلي طراحي کردند که از اين مدل در محاسبه سطح اراضي سيل گير، عمق سيل ،زمان تداوم سيل ، محاسبه خسارات سيل در دشت سيلابي و مقايسه ميزان کاهش خسارت سيل به وسيله طرحهاي مهار سيل استفاده شد و در نهايت نقشه سيل خيزي منطقه مورد مطالعه تهيه شده است .
وزارت جهاد سازندگي در سال ١٣٧٥ اعلام داشت که تعداد سيلهاي به وقوع پيوسته در ايران يک روند صعودي داشته است به طوريکـه بـر اساس اين گزارش ، تعداد سيلهاي مهم کشور از سال ١٣٣١ تا ١٣٧٥، ٢٧٨٦ مورد بوده است .
تلوري در سال ١٣٧٦ احتمال وقوع سيل در کشور را رو به افزايش دانسته و علت افزايش خسارات را افزايش تکرار و يا بزرگي طغيانها نمـي داند، بلکه بيان مي دارد که عامل اصلي و اساسي در افزايش خسارات سيل ، افزايش استفاده از اراضي سيلگير مجاور رودخانه ها مي باشد.
عابدي در سال ١٣٧٨ تعداد وقوع سيل در طي سالهاي ١٣٣٠ تا ١٣٧٥ در ماههاي مختلف سال در شهرستانهاي مختلـف اسـتان کرمـان را مورد بررسي قرار داد و به اين نتيجه رسيد که بهمن ماه با ١٩.١ درصد بيشترين و مهرماه با ٠.٦ درصد کمترين احتمال وقوع را دارا بـوده و تعداد وقوع سيلها در اين منطقه روند افزايشي دارد.
توکلي در سال ١٣٨١ به منظور پهنه بندي سيلاب و بررسي خصوصيات سيل منطقه مراوه تپه ، با بررسي آمار سيلاب در طي سالهاي ١٣٣٥ تا ١٣٧٤ اين منطقه بيان مي دارد که سيل در اين منطقه يک روند افزايشي داشته و فصل بهار با ٤٥.٩ درصد بيشترين و فصل تابـستان بـا ١٦.٧ درصد کمترين احتمال وقوع سيل را دارد ضمناً سيلهاي فصل بهار داراي زمان تداوم ، دبي اوج و فروکش بيشتري هستند.
مواد و روشها
ايستگاه هيدرومتري اهواز بر روي رودخانه کارون در شهرستان اهواز در جنوب استان خوزستان قرار دارد و مجهز به اشل ، ليمنوگراف و پـل تلفريک مي باشد. اين ايستگاه داراي آمار بلند مدت بوده و از سال ١٣٢٩ آمار برداري آن شروع شـده اسـت . همچنـين شـکل شـماره يـک موقعيت منطقه مورد مطالعه را نشان مي دهد.
در اين تحقيق آمار ٤٤ ساله (٧٨-١٣٣٥) دبي روزانه ايستگاه هيدرومتري اهواز از سازمان تحقيقات منابع آب (تماب ) تهيه ، و با استفاده از نـرم افزار Microsoft Exceҏl هҏيدروگراف روزانه مربوط به هر سال ترسيم ، و تمامي سيل هاي مشاهده شده در اين دوره آماري استخراج شدند.
به طوريکه هرگاه جريان به طور وضوح از جريان پايه بيشتر شده و بعد از رسيدن به اوج دوباره به سمت دبي پايه نزول کرده باشد به عنوان يک سيل در نظر گرفته شد.
براي بررسي خصوصيات سيل ، در مورد هر سيل مشاهده شده زمان وقوع (روز، ماه و سال )، دبي شروع ، دبـي اوج ، دبـي خاتمـه ، زمـان اوج ، زمان فروکش و زمان تداوم آن تعيين شد. به طوريکه فاصله زماني شروع تا اوج سيل به عنوان زمان اوج ، فاصله زماني بين دبي اوج و اتمام سيل به عنوان زمان فروکش و مجموع اين دو زمان ، به عنوان زمان تداوم سيل در نظر گرفته شد. در نهايت داده هـاي اسـتخراج شـده در قالب دوره هاي يازده ساله و به صورت ماهانه ، فصلي و ساليانه مورد تجزيه و تحليل قرار گرفت .
نتايج
نتايج اين محاسبات را در اشکال ١ تا٨ مشاهده مي نماييد.
