بخشی از مقاله
چکیده
این مطالعه در سال 1391 در رودخانه کارون، انجام شد. نمونه برداري در 11ایستگاه تعیین شد. از سه تکرار براي شناسایی و شمارش ماکروبنتوزها و از یک تکرار براي تعیین دانه بندي و درصد مواد آلی رسوبات استفاده شد. جهت اندازه گیري میزان مواد آلی از روش فیزیکی سوختن در کوره الکتریکی و به منظور آنالیز دانه بندي رسوبات از روش سري الک استفاده شد.
پارامتر هاي فیزیکی و شیمیایی آب با سه تکرار اندازه گیري شد. در هر ایستگاه ابتدا اندازه گیري پارامترهاي دما ، شوري ، pH ، اکسیژن محلول و EC با استفاده از سنجنده میدانی هوریبا U10 انجام می گرفت . در طول فصل نمونه برداري به طور میانگین تعداد 67946 فرد در متر مربع شناسایی و شمارش شدنددر کل دوره نتایج دانه بندي رسوبات جنس رسوبات بستر ایستگاه هاي مطالعاتی در ایستگاه 1 قلوه سنگ و دیگر ایستگاه ها را رسی نشان داد.
بیشترین درصد رسوبات با دانه بندي کوچکتر از 0/063 میلی متر - - %91، در ایستگاه 9 و کمترین درصد رسوبات با دانه بندي کوچکتر از 0/063 میلی متر - - %34/28 در ایستگاه 8 بوده است. درصد مواد آلی رسوبات - 5/30±2/64 - بوده که بیشترین و کمترین مقدار آن به ترتیب در ایستگاه - 8/30±0/66 - 11 و در ایستگاه - 2/83±0/76 - 7 اندازه گیري شد.و در بین ایستگاه ها اختلاف معنی دار در خصوص مواد آلی و دانه بندي وجودداشت.
مقدمه
مطالعات بیولوژیک و اکولوژیک منابع آب اساسی ترین مبحث در تحقیقات و بررسی هاي علمی اکوسیستم ها محسوب می شود بسیاري از دانشمندان براین عقیده اند که پایش زیستی از مزیتهاي زیادي نسبت به روشهاي شیمیایی برخوردار است که از جمله می توان به هزینه کمتر ، دقت و سرعت بیشتر در ارزیابی کیفیت اکوسیستم هاي آبی ساکن و جاري ا شاره نمود .
اجتماعات کفزي وضعیت عمومی محیط را در یک دوره طولانی از زمان منعکس و معرفی می نمایند.[11] بزرگ بی مهرگان کفزي با چشم غیر مسلح قابل روئیت هستند، چرخه زندگینسبتاً طولانی و غناي محیطی بالایی داشته که عکس العمل هاي متفاوتی را در قبال عوامل محیطی از خود نشان داده و مقاومت نسبی بسیاري از آن ها نسبت به آلودگی ها مشخص شده است.
موجودات بنتیک بدون شک بهترین شاخص براي تشخیص سلامت محیط هستند. موجودات بنتیک منبع غذایی مهمی براي سطوح بالاتر تغذیه ایی هستند و فراوانی آن ها به عنوان شاخصی هم براي تغییرات زیست محیطی و هم آشفتگی هاي انسان ساز است
آنها. بر روي یا درون رسوبات زندگی می کنند و مستقیماً در معرض آلاینده هاي تجمع یافته در رسوبات قرار می گیرند و بدلیل نحوه زندگیشان قدرت فرار از شرایط نامناسب محیطی را ندارند. رابطه بین جوامع ماکرو بنتوز و اثر آلودگی ها بر آن ها در مطالعات متعددي بیان شده است.[21] عوامل متفاوتی بر تراکم، پراکنش و تنوع درشت بی مهرگان کفزي دخیل هستند که از جمله می توان به ساختار بستر و میزان مواد آلی موجود در بستر، دما، شوري، اکسیژن محلول و اسیدیته اشاره نمود
جویس1 و همکارانش - 2009 - جوامع بی مهرگان آبزي رودخانه هاي ریبانیکا و لپنیکا2 را مورد بررسی قرار دادند. در طی آن 53 گونه ثبت کردند. پراکندگی و نوع ماکروبنتیک ها در دو رودخانه متفاوت بوده . Ayres-Peres و همکارانش - - 2006 تنوع و فراوانی ماکروفوناي بنتیک در محیط زیست آبهاي جاري درمرکز منطقه Rio Grande do sul در برزیل را مورد بررسی قرار دادند. و 58 خانواده در 3 رده اصلی شناسایی شدو بالاترین میزان تنوع و فراوانی ثبت شده مربوط به حاشیه رودخانه ها بود.
-وود آمونس در سال 2007 مطالعه اي بر روي ساختار جوامع ماکروفوناي بنتیک در32 ایستگاه در اطراف شیب قاره در شمال خلیج مکزیکو انجام داد. نتایج این مطالعه نشان داد که جوامع ماکروفونا بسیار ناهمگون بوده،تغییر پذیري زیادي در فراوانی بین ایستگاه ها وجود داشت.با افزایش عمق آب و کاهش سطح ذرات فراوانی ماکروفونا نیز به طور چشمگیري کاهش داشت.
این رودخانه از نظر حجم آبدهی ، بزرگترین رودخانه ایران محسوب میشود [4] از این جهت داراي اهمیت به سزایی می باشد . به طوري که زندگی بیش از 70 در صد از 4 میلیون جمعیتی که در اهواز ، آبادان و خرمشهر و .. ساکن اند به کارون و شاخه هاي آن وابسته است . لذا اطلاع از وضعیت کیفی آبهاي سطحی این امکان را فراهم می کند تا ضمن استفاده از آن در موارد مختلف ، شیوه هایی اتخاذ گردد تا کمترین آسیب به این منابع آب وارد شود
مواد و روش ها
این مطالعه در سال 1391 در فصل بهار در 11 ایستگاه تعیین شده در رودخانه کارون انجام شده است. محدوده مورد مطالعه در استان خوزستان از سرشاخه هاي آن از ابتداي دز و کرخه تا انتهاي حد فاصل بین دو انتهاي خوزستان و منتهی به خلیج فارس به عنوان محدوده مطالعاتی در این تحقیق انتخاب شد. در شکل 1 موقعیت ایستگاه هاي مورد مطالعه مشخص گردیده است. موقعیت ایستگاه ها بر اساس شرایط و وضعیت واقعی رودخانه و قابلیت دسترسی در منطقه انتخاب شده است.
در هر ایستگاه نمونه برداري با چهار تکرار صورت گرفت. نمونه برداري در ایستگاه 1 با سوربر و در بقیه ایستگاه ها با گرب پترسون - سطح مقطع هر کدام - 225 cm2 انجام شد. از سه تکرار براي شناسایی و شمارش ماکروبنتوزها و از یک تکرار براي تعیین دانه بندي و درصد مواد آلی رسوبات استفاده شد. بر روي سه تکرار فرمالین %5 ریخته تا ماکروبنتوز ها فیکس شوند و راحت تر مورد شناسایی قرار گیرند. هر کدام از سه نمونه را جداگانه در الک 0/5 میلی متري شستشو داده و باقی مانده روي الک درون ظروف آزمایشگاهی ریخته و با الکل %96 پوشانده می شود. پس از رنگ آمیزي نمونه ها بوسیله محلول یک گرم در لیتر رز بنگال به روش والتون - 1974 - 3، جانوران مختلف از نمونه جداسازي شده و بر اساس گروه هاي جانوري مختلف دسته بندي و شناسایی می گردند.
شناسایی ها با استفاده از استریومیکروسکوپ انجام شد. جهت شناسایی نمونه هاي جانوري از کلید هاي شناسایی فون بنتیک استفاده گردید22]،16،14،.[8 جهت تعیین درصد میزان مواد آلی با استفاده از روش فیزیکی سوختن به مدت 8 ساعت در 550 درجه سانتی گراد در کوره الکتریکی[13] و به منظور آنالیز دانه بندي رسوبات از روش سري الک استفاده شد.[10] اندازه گیري پارامتر هاي فیزیکو شیمیایی آب نظیر دما، اکسیژن محلول، اسیدیته، کدورت و هدایت الکتریکی با سه بار تکرار انجام شد. در هر ایستگاه ابتدا اندازه گیري پارامترهاي دما ، شوري ، pH ، اکسیژن محلول و EC با استفاده از سنجنده میدانی هوریبا U10 انجام می گرفت . اندازه گیري این فاکتورها در طول فصل در هر ایستگاه و با 3 بار تکرار و ثبت میانگین آنها صورت می پذیرفت .
نتایج
بررسی هاي فیزیکو شیمیایی آب نشان داد که بین ایستگاه هاي مطالعاتی از نظر کلیه فاکتور ها - دما، اکسیژن محلول، اسیدیته، کدورت و هدایت الکتریکی - در کل فصل اختلاف معنی دار وجود دارد . - P<0/05 - در کل دوره مطالعاتی بیشترین میزان کدورت - 170±1/00 - در ایستگاه 11 و کمترین میزان آن - 3±1/00 - در ایستگاه 1 ثبت گردید. بیشترین میزان هدایت الکتریکی - 6599/6 7± 1/53 - در ایستگاه 10 فصل تابستان و کمترین میزان آن - 6± 1/00 - در ایستگاه 1 ثبت شده است. حداقل دما در ایستگاه - 18/67±0/58 - و حداکثر آن در ایستگاه - 25/33±0/58 - ثبت شد.
حداکثر میزان اکسیژن محلول در ایستگاه - 8/9±0/10 - 2 و حداقل آن در ایستگاه 5 - 7/0±0/10 - ثبت شده است. حداکثر میزان PH در ایستگاه - 8/17 ±0/06 - 5 وکمترین میزان pH نیز - 7/3 ±0/10 - در ایستگاه1 بوده است - نمودار1تا. - 5 بر اساس نتایج حاصل از آنالیز دانه بندي رسوبات، در کل دوره مطالعاتی بیش از %75 اندازه ذرات بستر ایستگاه ها را ذرات 0/063> تشکیل می دادند - شکل. - 2 بیشترین درصد مواد آلی مربوط به ایستگاه 5 با میانگین 8/81±0/91و کمترین میزان آن با میانگین %2/83 ±0/76 مربوط به ایستگاه7 بوده است.. اختلاف معنی داري میان درصد مواد آلی در ایستگاه هاي مطالعاتی مشاهده شد
شکل - 1 موقعیت ایستگاه هاي مورد مطالعه در رودخانه کارون - بهار - 91
در طول فصل نمونه برداري جمعاٌ 40 گونه و 7رده ماکروبنتیک شناسایی و شمارش شدند. فراوانی گونه هاي شناسایی شده در فصل هاي مطالعاتی در جدول - 1 - نشان داده شده است. در کل دوره مطالعاتی به طور میانگین تعداد 67946 فرد ماکروبنتوز در متر مربع جمع آوري شد. به طور میانگین فراوانی کل ماکروبنتوزها در ایستگاه هاي مورد مطالعه نشان می دهد که ایستگاه 8 بیشترین فراوانی با 40267فرد در متر مربع و ایستگاه 5 کمترین فراوانی با 293 فرد را ، داشته است.
در بین گروههاي شناسایی شده در کل دوره مطالعاتی به طور میانگین بیشترین فراوانی مربوط به کم تاران و کمترین فراوانی مربوط به زالوها بود . به طوري که در کل دوره بیشترین درصد فراوانی به ترتیب رده کم تاران با با %83/34 و پس از آن دوکفه اي ها با فراوانی %7/65 ، شکم پایان با فراوانی %5/00 ، حشرات با فراوانی%3/34 ، پر تاران با فراوانی%0/51 ، سخت پوستان با فراوانی %0/11 و زالوها با فراوانی%0/04 بوده است. بیشترین فراوانی مربوط به گونه Tubifex tubifex با 6074 فرد مشاهده شد.
شکل – 3 درصد فراوانی رده هاي ماکروبنتوزي رودخانه کارون در کل دوره مطالعاتی - بهار - 91
