بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش حاضر به منظور ساماندهی و حفاظت از منظر طبیعی رودخانه کارون در حاشیه پل طبیعت اهواز ، به مثابهی عرصههایی عمومی و اکوسیستمهایی زنده و پویا، انجام شده است. در این رابطه از اصول و معیارهای طراحی منظر پایدار، به عنوان راهکاری جهت احیای منظر طبیعی چنین گسترههایی بهره گرفته شدهاست. همچنین این پژوهش با بررسی حاشیه دو طرف رودخانه در محل اتصال به پل به عنوان ترکیبی از طبیعت مصنوع و رودخانه ، عرصهای عمومی و عضوی اصلی از ساخت اصلی شهر اهواز، به ارایه پیشنهادهایی مبتنی بر اصول طراحی منظر پایدار جهت ساماندهی رودخانه کارون پرداخته است.
در این پژوهش، از روش تحقیق توصیفی - تحلیلی در بستری از مطالعات کتابخانهای و روش تحقیق موردی و شیوههای تحقیق مشاهده و مصاحبه در بستر مطالعات میدانی بهره گرفته شده است. نتایج حاصل از این پژوهش بر پیشنهادهای طراحی در بستر طبیعی حاشیه رودخانه در محل اتصال پل به نوار ساحلی مبتنی بر حفظ و ارتقای منظر طبیعی و تنوع زیستی منطقه، حذف کاربریهای ناسازگار و آلایندههای زیست محیطی از حریم حفاظتی رودخانه، طراحی بستری مناسب جهت پذیرش هرچه بیشتر پرندگان مهاجر، طراحی متناسب با حریمهای طبیعی رودخانه جهت حفاظت از منظر طبیعی رودخانه از یک سو و ارایهی تجربه ها و سکانسهای تفرجی متفاوت از دیگر سو تأکید دارند.
واژههای کلیدی: منظر پایدار،پل طبیعت، بستر رودخانه، ساماندهی رودخانه
.1 مقدمه
رشته منظر، به تولید یک پدیده نمی پردازد بلکه، بهساماندهیو مرمت عناصر موجود در بستر از پیش تعیین شده می پردازد . معماران منظر برخلاف معماران یا شهرسازان با صفحه خالی ازنوشتههای قبلی رو به رو نیستند بلکه مانند یک مو سیقیدان شروع به نوشتن نتهایی روی صفحهمی کنند که . آنها را از خود منظرشنیدهاندً قبلا به همین دلیل برای پرداختن به بحث طراحی پایدار بر روی جداره رودخانه ها کسب دانش و آگاهی از علوم مرتبط با موضوع و سپس شناخت معضلات و مشکلاتی که ، در راه رسیدن به توسعه پایدار وجود دارد، گام ابتدایی برای دست یافتن به درکی جامع از معماری پایدار یا به عبارت دیگر معماری همخوان با طبیعت خواهد بود.
بدین منظور دراین تحقیق که با هدف بررسی طراحی معماری پا یدار برروی جداره رودخانهکارون در حاشیه پل طبیعت صورت گرفته، سه مرحله مورد توجه بوده که است از : موضوع . 1شناخت بررسی.2مشکلات 3. بررسیمؤلفه های توسعه پایدار بر روی جداره رودخانه ها ارایه و راهکارهای اجرایی موضو ع 1. شناخت از آنجا که لازمه پرداختن به هر موضوع وبررسی ابعاد مختلف آن،برخورداری از دانش روز و توجه به ابعادنظری آن است، لذا در این بخش ابتدا به آب مفهوم شناسیو در مرحله بعد به موضوع اصلی که توسعهپایدار در جداره رودخانه است، پرداختهمی شود . الف. آب شناسی - هیدرو لوژ ی - یا آب شناسی Hydro از دو کلمه بهمعنی Logos آب و بهمعنی شناسایی گرفته شده است .
واژه هیدرولوژی به شاخه ای ازجغرافیای فیزیکی اطلاق میشود که گردش آب درطبیعت را مورد بررسی قرارمی دهدانجمن علوم و فنونا یالات متحده،تعریف زیر رابرای هیدرولوژی برگزیده است :هیدرولوژی علم مطالعه آب کره زمین است و در مورد پیدایش چرخش و ، توزیع آب درطبیعت خصوصیات فیزیکی ، وشیمیایی آب، واکنش آب درمحیط و ارتباط آن با موجودات زنده بحثمی کند. تاجایی کهتاریخ نشانمیدهد اولین ، تجارب آب شناسی مربوط بهسومری ها ومصری ها در منطقه خاورمیانه است؛ بهطوریکه قدمت سد سازی روی رودخانه نیل به 4000 سال قبل ازمیلاد مسیح می رسد. درهمین زمانفعالیت های مشابهی در چین نیز وجود داشته است اما با تمام این اقدامات قرن میلادی 19 را می توان دورهطلا یی هیدرولوژی دانست.
در مورد ضرورت و اهمیت این علم میتوان گفت کهطراحی و طرز عمل سازههای هیدرولیکی نظیر سدهای ذخیرهای و انحرافی مهندسی، رودخانه، جادهسازی وطراحی تفرجگاههای شهری وبین شهری باتأکید بر مسایلزیست محیطی بدون توجه، به علم هیدرولوژی و به خصوص بدون آشنایی با پوتومولوژی که در مورد خصوصیات فیزیکی و شیمیایی رودها، رفتارهای مختلف رودخانه از قبیل تغییر دبی آب، تغییر بستر، رسوب گذاریتغییر مسیر، وطغیان های فصلی به بحث می پردازد، امری غیر علمی است و مذموم . امروزه بشر متوجه شده است برای جلوگیری از اثرات زیان بار ایجاد هرنوع تغییر در فرآیندرودخانههای طبیعی یا کاهش آنها و ایجاد تعادل مجدد در رودخانه بایدقوانین فیزیکی حاکم برفرآیندها را یافته و تغییرات بعدی ناشی از هر کار اصلاحی و تنظیمی رودخانه را پیش بینی نماید. به عبارتی طراح باید تأکید فزایندهای بر مطالعه تکوینی تعادل رودخانه داشته باشد تا بتواند با رودخانه کند ، نه آنکه صرفا بر روی آن کار کند .
.2 ارتباط انسان با لبه رودخانه
انسان موجودی منطقی با عواطف و نیازهایی منظم، متعادل و اجتماعی است. نیازهایی که وی را به سوی رشد، کمال، وحدت و شکوفایی سوق میدهند. بروز این تمایلات متعالی در انسان، علاوه بر خصوصیات فیزیولوژیکی، متأثر از فرهنگ و محیط زیست طبیعی و مصنوع پیرامون وی میباشد. در واقع لزوم پاسخگویی به این گونه نیازهاست که انسان را به زندگی جمعی و سکنی گزیدن در شهرها وسکونتگاههای اجتماعی تشویق کردهاست. چرا که شهر بستری است که وقوع دیدارها را میسر میسازد. سکونتگاهی اجتماعی است که عالیترین تعاملات و مراودات انسانی در آن صورت میپذیرد. به واقع عرصهها و فضاهای عمومی شهری، به عنوان گسترههایی که زمینه رفع نیازهای انسانی را فراهم میآورند، شناخته شدهاند.
این عرصهها به واسطه ایجاد ارتباط و تعامل منطقی میان انسان و محیط زیست طبیعی و مصنوع اطراف او، پویایی، سرزندگی و آرامش روحی را به انسان امروزی هدیه میدهند. عرصههایی که می توانند فرصت رشد خلاقیت را در اختیار ساکنان شهرهای آشفته امروزی قرار دهند. محیطهایی سازنده، که بستری را فراهم میآورند که هر انسانی برای درک موقعیت خود و محیط اطرافش به آن نیاز دارد. تجربههای خاطرهانگیز و کنشهای لذتبخش حساب نشده انسان با خود و با دنیای اطرافش در این فضاها، نقش مؤثری در پیشگیری از افسردگی، درماندگی، خشونت و گوشهگیری در انسان آشفته امروزی خواهند داشت.
اما به نظر میرسد از میان فضاهای عمومی شهری، لبهی رودها کمتر مورد توجه قرار گرفته شدهاند. متأسفانه این مظاهر زیبای طبیعی، هرچند می توانند در بافتهای شهرهای امروزی جریان یابند و سرزندگی و حیات را به شهر آشفته امروزی هدیه دهند، بدون برنامه-ریزی و طراحی آگاهانه و هدفمند رها شدهاند. با توجه به آنچه گفته شد به نظر میرسد، طراحی آگاهانه و تأکید بر توانمندسازی زیست-محیطی منظر طبیعی این گسترههای عمومی، بر ارتقای کیفیت این مناظر و استحکام پیوند معنایی- ادراکی آن با ساکنان شهرهای آشفته امروزی تأثیر قابل توجهی داشته باشد.از این رو این پژوهش، ابتدا به ارایه مفاهیم مرتبط با رودخانههای شهری و بیان ضرورت توانمندسازی منظر طبیعی این فضاها و عرصههای عمومی شهری پرداختهاست.
همچنین با معرفی عوامل مؤثر بر طراحی منظر طبیعی، اصول و معیارهای حاکم بر طراحی منظر پایدار را مورد تدقیق قرار دادهاست. پژوهش حاضر در ادامه، به معرفی، تحلیل و ارزیابی حاشیه پل طبیعت بر روی رودخانه کارون به عنوان یکی از برجستهترین مناظر طبیعی و عناصر استخوانبندی اصلی شهر اهواز پرداخته است. در پایان و به منظور ساماندهی و ارتقای کیفیت فضایی حاشیه پل طبیعت بر روی رودخانه کارون و بدل ساختن آن به عرصهای عمومی و اکوسیستمی سرزنده و پویا در شهر، با بهرهگیری از اصول طراحی منظر پایدار، پیشنهادهایی طراحی محور برای این بستر طبیعی ارایه شدهاست.
.3 عوامل مؤثر بر طراحی منظر طبیعی
منظر تصویری است مادی، جامد، فیزیکی و واقعی که حرکت ذاتی ندارد، عمل نمیکند ولی در عین حال انسانها آن را به وسیله حواس خود درک میکنند. هر یک از این حواس تأثیر بسیاری بر برداشت بیننده از محیط دارند. - سیفالهی، . - 1381 احساساتی که توسط منظر ایجاد می شوند مشتمل بر جنبههای ذهنی و کیفیاند مانند گشودگی، هراس از مکان باز، بکر و طبیعی بودن، بی پناهی، صمیمیت، هراس از مکان بسته، سکوت، آرامش و غیره، هریک از این متغیرها در اثر تداخل خصوصیات مختلف ایجاد می شوند - بل،. - 1382 اگرچه راههای بی شماری برای تعریف منظر وجود دارد ولی به سادگی باید اذعان داشت که منظر، منطقهای از زمین - در هر مقیاسی - با الگوهای ویژهای میباشد که بر محیط تأثیر می گذارد و از فرآیندهای اکولوژیکی نیز تأثیر میپذیرد و تنها به واسطهی تعامل میان عناصر موزاییکش - اکوسیستمها و مانند آنها - قابل تعریف میباشد.
اما از آن جایی که طبیعت به مثابه نیروی ذاتی که جهان یا بشر یا هر دو را هدایت میکند، همان جهان مادی که میتواند شامل بشر باشد یا نباشد تعریف می گردد، میتوان اذعان کرد که منظر طبیعی ممکن است که صرفاً شامل جلوههای طبیعی غیرزنده و یا موجودات زنده و یا هر دو باشد، مکانی که برای مدت تاریخی بسیار طولانی تحت کنترل جریانهای طبیعی بوده و به دور از کنترل دخالتهای انسانی باشد. در واقع منظر طبیعی روایتی است از تأثیر متقابل نیروهایی که آن را خلق کرده اند. صفحات و بستر آن قبل از حضور و وجود انسان گسترده شدهاند - اشراق،. - 1351
