بخشی از مقاله
چکیده
آنچه در این سرزمین عالم پرور و شکوفا ساز در دانش و علم و فرهنگ لازم و ضروری است زنده نگه داشتن اندیشه و تفکر اندیشمندانی است که سال ها در بوستان دانش تامل و ژرف نگری کرده اند تا با پیام های حیات بخش خویش سعادت آدمی را تضمین کنند. از جمله این متکلمان و محدثان شیعه فضل بن شاذان نیشابوری است که بار تاباندن داشتن چراغ اندیشه و برجا نهادن آثاری گرانقدر در خطه ای از ایران درختشیده و با مذانست از بزرگان و امامان درخت تنومند دین و فرهنگ را قامت برافراشته است و در این ایام سخت و پرستش همچون پدران و خاندان خویش، در سلک عالمان و فضلا درس فقه و حدیث آموخته است.
این فاضل نکته یاب بر اساس روایات 180 عنوان اثر از خود بر جای گذاشته که هر یک در کدام و فقه صاحب نامند. ایشان در زمان چهار ائمه اطهار جزء معتبر ترین عالمان امامی خراسان محسوب می گردید که آثار او موجب تمجید امامان واقع گردید.بر اساس روایات، ایشان بر تعالیم کلامی و فقهی احاطه داشته و صاحب نظر بوده است و از پیشوایان و امامان علووم قرآنی و قرائات است. ضرورت واقعیت ابن تحقیق همان شناخت و آگاهی از اندیشه های این عالم برگزیده و قابل اعتماد معصومین بوده که با ملاحظاتی در کتب مختلف، از فراسویی ظرفیت علمی و عقلی و دینی و اطلاع ایشان از فلسفه احکام و اصول شرعی و علوم و فنون اسلامی نصیب گردیده است.
مقدّمه:
فضل بن شاذان بعنوان متکلم و محدث و فقیه امامی در نیشابوری می زیسته و از خندانی است که عالم و محدث بوده اند و نجاشی ایشان را از طایفه ازد، از قبلیه های معروف عرب می داند که پدرش از شاگردان یونس بن عبدالرحمان بوده است. فضل از مشایخی چون محمد بن ابی عمیر، حسن بن علی بن فضال، حسن بن محبوب و ... بهره برده است و از ابوثابث حدیث آموخته که روایاتش در کتب اربعه به 775 روایت بالغ شده است و در قطیعه الربیع بغداد از اسماعیل بن عباد قرآن آموخت. که شیخ طوسی از او به عنوان متلکمی جلیل القدر یاد می کند.
مجموعه آثار او را 180 ذکر کرده اند که در کلام و فقه بوده و نجاشی در رجال و طوسی در الفهرست آورده اند که از جمله آنها، الفرائض الصغیر و الفرائض الکبیر می باشد. که کشی حدود چهل و شیخ طوسی حدود سی اثر او را نام برده اند که چاره ای از تالیفاتش در مسائل کتاب الردعلی الفلاسفه است و قسمتش نیز در فقه، حدیث، لغت، تفسیر و علم قرائات است. ایشان در زمان امام حسن عسکری می درخشید که پیشوای یازدهم برخی تالیفاتش را تایید کرد. و فرموده است.
صحیح و شایسته است که به مطالب آنها عمل شود و فرمود بر او دروغی بسته بداند و خداوند فضل را رحمت کند و محقق حلی نیز او را در زمره فقیهان درجه اول امامیه شمرده است و نجاشی به توفیق او تصریح کرده و کشی در مواضغ بسیاری به نظرات و جرح و تعدیل های او درباره محدثان استناد جسته است. ایشان رابطه با جنه امامداشته و به دنبال آن رابطه اش را با مذاهب دیگر امامیه قطع نمی کرد . از جممله در عراق با مشایخ فطحی و وا قضیه رابطه نزدیکی داشته است. ایشان در مجالس مناظره ابن فضال، بزرگ فطحیان، شرکت می جست و مورد علاقه و افراو بود.
اساس تعالیم کلامی ابن شاذان، پس از شهادتین، اقرار به محبت خداوند و اقرار به ماجاء من عنداله است. او بر اساس رجعت قائل بود. و از جمله نام عالمانی که در کتاب الذریحه شیخ آقا بزرگ تهرانی در ردیف چهل اثر دیگر با عنوان الغیبه قرار گرفته اند اثر ابومحمد فضل بن شاذان است. که در عرصه پژوهش در مهدویت از پیشتازان به شمار می رود که از عمق بینش او و اعتقاد راسخ او به ظهور منجی عالم بشریت در صحنه گیتی حکایت دارد و شیعه او را از خود می داند. فضل یکی از پیشوایان و امامان علوم قرآنی و قرائات ابی بن کعب و مسعود است. از محدثین نمونه که پس از اینکه انوار تابناک اسلام بر سرزمین ایران و از آن جمله ابر شهر تابیدن گرفت، با عشقی زاید الوصف، به خاندان رسول خدا متمسک شدند و در ردیف سیصد هزار محدث قرار دارند.
ابواسحق نعمانی و فضل بن شاذان و ابونصر سراج، و ابو ذراعه رازی، محمد اسلم طوسی و میر جمال الدین عطاء اله، یحیی بن عبداله نیشابوری و ... می باشند که در باب علوم اسلامی و من جمله حدیث تدوین های مهمی داشته اند. که از میان آنها ابن راهویه مروزی 70 هزار حدیث از حفظ داشت و در ابر شهر می زیست. فضل بن شاذان، در ظرفیت علمی، عقلی و دینی و شناخت فلسفه احکام و اصول شرعی و اعتماد معصومان، فقیه صاحب نظر، مفسر حاذق و دانشمند شهید و پاسخ گویی صحیح و قاطع در استدلال های اهل سنت ممتاز است و در کتب کلامی نکته های علمی و ظرفیت بسیاری دارد.
بیان موضوع: جستاری بر دیدگاه متفکران و اندیشمندان در خصوص فضل بن شاذان
پیشینه تحقیق:
درخصوص زندگی و عملکرد علمی فضل بن شاذان افرادی چون مهدی رحیمی،عبدااالله طاهر خانی،نجاشی،محقق حلی ،کلینی،فیض کاشانی،حسن قمی ،محمد طوسی، سید مرتضی ،احمد برقی،بحرالعلوم،شرف الدین استرآبادی،ابن شهر آشوب،ابن بابویه،ابن ابی الحدید پژوهش و تحقیق کرده اند و آثاری برجای نهادند.
روش شناسی تحقیق :
روش تدوین و تهیه مقاله به صورت مطالعات کتب مختلف درکتابخانه ها وبررسی سایت ها و جمع آوری مطالب بوده است.
مبانی نظری تحقیق: به شرح و تفصیل ذیل است.
خلاصه زندگی نامهتولّد: ایشان را در سال 180 ق تخمین زده اند. ایشان متکلم و محدث ثقه فقیه امامی و شیخ طایفه امامیه یا شیعی بوده که در سال 260 ه ق وفات کرد - کشی،.1348ص. - 543 پدر او شاذان نیز از فقهای شیعه است. ابن شاذان بیشتر در نیشابور می زیسته، عبداله بن طاهر امیر خراسان به جرم تشیّع او را نفی کرده و در سال 260 به بیهق بوده، وقتی که خوارج در خراسان طیفان و سرکشی کردند فضل از ترس آنان از آنجا بیرون رفت و از رنج راه بیمار شد و درگذشت. که ایام امامت امام حسن عسکری علیه السلام بوده است.
ابوعلی بیهقی بروی نمازگزارد - خوئی،1413، ص . . - 315 امروزه بر قبر او در نیشابور، گنبد و بارگاهی ساخته اند و محل زیارت و مطاف شیفتگان علم و فضیلت است. محدث قمی در این باره می نویسد. »قبرش در سرزمین نیشابور قدیم که خارج از بلد نیشابور این زمان است، به فاصله یک فرسخی تقریبا، با بقحه و صحنی مشهور است. در خاندان ابن شاذان بسیاری از علما و محدثین بوده اند. و زمان کمی نزد فقها ابن شاذان مطلق گفته شود مراد و هدف همان فضل ابن شاذان است - دهخدا،1377، ص. - 368 از جزئیات زندگی شخصی و تاریخ دقیق تولدش و ... چندان آگاه نیستم، نجاشی او را از طایفه ازد از قبیله های معروف عرب با توجه به روایاتی که فضل از امام رضا علیه السلام دارد می داند و پدرش را از شاگردان یونس بن عبدالرحمان شمرده است.
استادان فضل بن شاذان:
وی در بغداد از مشایخی چون محمد بن ابی عمیر - 217 ق - بهره برد و با حسن بن علی بن فضال آشنا گردید. و حدیث آموخت. ابن شاذان سپس به کوفه رفت و در آنجا از مشایخی چون حسن بن محبوب، احمد بن محمد بن ابی نصر بزنطی، صفوان بن یحیی و نصر بن مزاحم منقری بهره جست. از ویژگی های این مرد بزرگ، استادان زبردست و دانشمندان وی هستند که در تعلیم و تربیت او سهم به سزایی داشته اند، فضل می گفت: هشام بن حکم مدافع اسلام و ولایت از دنیا رفت و یونس بن عبدالرحمان جانشین او شد که با براهین محکم خود شبهات مخالفان دین را درهم کوبیده پاسخ می داد.
