بخشی از مقاله
چکیده:
انسان به عنوان برترین و شریفترین مخلوق خالق هستی از نظر قرآن کریم، در تمام جهات و شئونات شایسته کرامت و جایگاهی ارزشمند شناخته شده است. اهمیت این امر به وضوح در نوع و کیفیت روابط فردی و به ویژه اجتماعی او قابل مشاهده است. اصل به راین بوده که هرفرد جایگاه و منزلت الهی خویش را بشناسد و متقابلا در همه شئون فضیلتهای دیگران را نیز پذیرفته و اکرام نماید. پر واضح است منظور از حفظ جایگاه افراد و پذیرش آن از سوی یکدیگر، به معنای مقایسه یا ارزشگذاری مادی بر حرفه یا توانمندیهایی آنهانیست. بلکه به معنای تبیین و شناخت منزلت فردی و اعطایی هر شخص از سوی خداوند متعال، به منظور رسیدن به غایت رشد و کمال الهی است.
امروزه با وجود پیشرفت علم، تمدن و فرهنگ بشری و تاثیر غیر قابل انکارآن در نوع و کیفیت زندگی افراد در جوامع مختلف به نوعی عدم بهره مندی شایسته و نارضایتی مردم از داشتههای مادی و معنوی خویش قابل مشاهده است. نادیده گرفتن مرتبههای انسانی یا به تعبیری جایگاه انسانی و حفظ جایگاه شخصیتی افراد در طبقات مختلف اجتماعی ازجمله مسائلی است که در جامعه سبب ایجاد مشکلاتی اساسی میشود.
فضیلت و برتری مثبت و منفی افراد بر هم، کرامات انسانی و حفظ جایگاه فردی-اجتماعی افراد در شرایط مختلف را میتوان از مهمترین علل این موضوع دانست که ریشه در آموزههای دینی ما دارد. با کمی تأمل درلایه های وجودی انسان والگوی تربیتی B اخلاقی ارائه شده از سوی قرآن کریم در زمینه نوع و کیفیت زندگی افراد در ابعاد فردی و اجتماعی چنین بدست میآید که نوع برخورد قرآن کریم با جوامع بشری برمبنای فضل و کرامت انسانی در تمام زمینه ها بوده است.
معنا شناسی واژههای قرآنی، از روشهای نوین تحقیق و پژوهش در قرآن کریم است.با این نگاه، تلاش این پژوهش برآن بوده است که با بهره مندی از این روش که کار کشف ساز و کارهای معنا را با مطالعهای علمی به عهده دارد، نگاهی عمیق، جدید ومقایسه ای به آیات پیرامون فضل و کرامت در قرآن کریم داشته باشد و الگوی رشد آفرین ارائه شده در کلام وحی به عنوان کتاب تربیت و هدایت بشر درمسیر زندگی انسان استخراج کند.
دیگر آنکه سعی شده تا با کنار هم گذاشتن ملاکها و مصداقهای راهگشا در این موضوع تعریف نو و کاربردی تری از دو مفهوم فضل و کرامت ارائه و حقیقت آنها را تبیین شود. در بخش دیگر استخراج انفعالات دو مفهوم فضل و کرامت و بررسی ارتباط سیستمی میان این مفاهیم به منظور کشف لایههای معنایی آیات انجام گرفته است.
نتیجه حاصل از این تأمل اینکه بهتر است برای درک صحیح شأن افراد و جایگاهشان در روابط فردی اجتماعی، به تفاوت مفاهیمی چون فضل و کرامت نگاه عمیق و کاربردی تر نمود. فضل نعمتی است عمومی و متناسب حکمت الهی به همه افراد و کرامت خصیصه و ویژگی خاصی است که حاصل رشد و بارور کردن فضیلت دروجود فرد که رشدآفرین بوده وهرکس به این امر همت گمارد به آن دست خواهد یافت و نه همه انسانها. با این زاویه دید میتوان منشأ پیشرفت و سقوط افراد در ابعاد مختلف زندگی را جستجو کرده و با حذف اصطکاکهای موجود، راه رسیدن به غایت الهی را هموارتر نمود.
.1مقدمه
عنوان این نوشتار، تبیین معناشناختی دو مفهوم فضل و کرامت از دیدگاه قرآن کریم است. هدف از این پژوهش، تبیین علت بسیاری از مشکلات رفتاری افراد در جامعه با یکدیگر و نا دیده گرفتن داشتههای خویش و بزرگ نمایی فضائل دیگران بوده است.یکی از اصلیترین پرسشهای مطرح در این زمینه چیستی تفاوت دو مفهوم فضل و کرامت از نظر قرآن کریم است. مهم تر ازآن اینکه هرکدام از این مفاهیم دارای چه مراتب و انواعی بوده و جایگاه هرکدام در رشد و تعالی آدمی تا به چه اندازه است. از آنجایی که یکی از مهم ترین معانی فضل از نگاه آیات شریفه قرآن کریم تنها بعضی برخورداریهای مادی و دنیایی است که لزوما رشدی به دنبال نخواهد داشت، این سوال به ذهن خطور میکند که پس دلیل طرح و نسبت آن به انبیاء و اولیاء خدا چه می تواند باشد؟
حاصل تأمل در مفاهیم اخلاقی تربیتی کلام وحی در این زمینه منجربه تببین این حقیقت ارزشمند گشت که اگر افراد با درنظر گرفتن ملاک و معیارهای اصولی و صحیح ویژگیهای شخصیتی و توامندیهای بیرونی و درونی خویش را بشناسند و با نگاهی عمیق و متفاوت به شناسایی داشتهها و دارای های مادی و معنوی خود بپردازند و تدبیری رشدآفرین نسبت به انها به کار گیرند یقینا در مسیرکمال و پیشرفت الهی خویش قرار گرفته و بدون صرف انرژیهای بی نتیجه به هدف متعال خویش دست خواهند یافت.
نکته قابل تأمل اینکه مشخص شدن معنای لغویB قرآنی این مفاهیم به تغییر ملاکهای شخصی در رفتار، کردار و نحوهی نگرش نسبت به داشته ها ، نعمات و امکانات زندگی و همچنین میزان تاثیر این عوامل در جهت رشد و پیشرفت الهی افراد منجر می شود.به عبارتی اگر انسانها بیشتر اوقات یا همیشه سعی کنند از معانی حقیقی اعمال و کرداری که در زندگی خویش انجام میدهند، آگاه شوند، می توانندبا شناخت و تمایز میان آنها ها درست ترین را انتخاب و با استفاده از آیات و آموزههای دینی به رشد و کمال نهایی خویش دست یابند.
