بخشی از مقاله
چکیده
وجود مبارک حضرت زهرا - س - از جمله شخصیتهای بزرگ جهان اسلام است که از سوی متفکران و اندیشمندان اسلامی اهل شیعه و سنت و همچنین تعدادی از متفکران اسلامشناس غربی مورد بررسی و نقد قرار گرفته است. بسیاری در مورد این شخصیت بزرگوار بهصورت جزئی و یا کلی در مورد ایشان کتاب یا مقالاتی را نوشتهاند. نویسندگان غربی در آثار مختلف خود که درباره اسلام، پیامبر - ص - در مباحثی به زندگانی حضرت زهرا - س - نیز پرداختهاند و گاهی نیز بهصورت مستقل آثاری را درباره ایشان تألیف کردهاند.
در این خصوص نویسندگان غربی به دو گروه تقسیم میشوند، گروهی که با ذات و اصل اسلام دشمنی داشتهاند و به همین خاطر دشمنی خود را به وجود مبارک حضرت زهرا نشان دادهاند که عمده آنها یهودی هستند و گروه دیگر گرچه مسلمان نبودهاند ولی درمسیر عدالت حرکت کرده و با نگاه منصفانه به قضایای صدر اسلام بخصوص در بعد حیات و زندگانی حضرت زهرا - س - پرداختهاند.
این مقاله تلاش دارد تا به روش توصیفی تطبیقی و تحلیلی، به بیان ونقد دیدگاهها و توصیفات اندیشمندان و متفکران مسلمان و غیر مسلمان در مورد شخصیت و وجود مبارک حضرت فاطمه زهرا بپردازدو این نتیجه را در پی خواهد داشت که فاطمه زهرا - س - مطابق با سخنان و احادیث پیامبر - ص - و ائمه - ع - ، شخصیتی والا و صاحب مقام ولایت است و وجود ایشان منوط به وجود سایر ائمه و جهان است.
مقدمه
حضرت زهرا - س - اسوه نمونه و انسانی کامل است؛ زیرا آن حضرت از خاندان رسولالله - ص - است که همگی جلوه تام الهیاند و اسماء ربوبی را تجلی نمودهاند. تجلی انسانیت در شخصیت حقیقی انسان کامل میتواند در زن یا مرد رخ دهد و این عنایتی است که از طرف حق نصیب انسان میشود تا انسان رهرو راه انسانیت گردد و به حقیقت ذاتی خود فعلیت کمالی بخشد. استشراق در تعریفی روان به آن دسته از پژوهشهای غربی اطلاق میشود که در خصوص میراث شرق و بهویژه مسائل مرتبط با تاریخ، زبان، ادبیات، هنر، علوم، عادات و سنن آن انجام میپذیرد - علی الصغیر، . - 1420 :11
بنابراین، مستشرق یا خاوردشناسی فردی است که میراث شرق و هر آنچه به نوعی به تاریخ، زبان، ادبیات، هنر، علوم، عادات و سنن او تعلق دارد، بررسی میکند و میکاود - همان - . بهطور کلی مستشرقات در بررسی و تحقیقات عربی و اسلامی خود، انگیزههای متفاوتی داشتهاند. این انگیزهها از نظر شدت و ضعف یکسان نیست - همان، . - 15-12 انگیزهها هر چه باشد، نمیتوان این پدیده را نادیده انگاشت و به بهانه مغرضانه بودن آنها، به تحلیل و پژوهش درباره آن نپرداخت، زیرا علاوه بر آنکه کنجکاویهای علمی انسانها به هر انگیزه که باشد، سهمی در بنای عظیم معارف بشری دارد، نگریستن و تحلیل در آنها باعث سود بردن از پژوهشهای عالمانه و توانایی بر تحلیل و پاسخگویی موارد نادرست و غیر علمی میشود.
در تحقیقات مرتبط با ائمه - ع - نیز این اهداف موضوعیت داشته و قابل انطباق است. از آنجا که حضرت فاطمه - س - در میان مسلمانان، خصوصاً شیعیان جایگاهی والا و ممتاز دارند و در بیان فضایل ایشان اندیشمندان شیعه و سنی کتابها به رشته تحریر درآورده و ابعاد گوناگونی از مناقب و فضایل آن حضرت را تبیین کردهاند، اندیشمندان غیر مسلمان و بهویژه خاورشناسان نیز در این حوزه، تحقیق و بررسی داشتهاند. از جمله هانری کربن و لوئی ماسینیوس وخانم مک اولیف به بیان فضایل آن حضرت پرداخته و ایشان را با عبارت و لحنی زیبا تحسین کردهاند.
سعی این نوشتار آن است که ضمن بررسی نظرات اسلامشناسان غربی، سیره زندگی حضرت فاطمه - س - را با بهرهگیری از متون معتبر از اندیشمندان اهل سنت و تشیع تبیین نماید. تاکنون آثار مستشرقان در رابطه با سیره حضرت فاطمه زهرا - س - و جایاگاه ایشان کمتر مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. یکی از مهمترین این مستشرقان هانری کربن است که در این زمینه به شکل خاصی به موضوع فاطمه و قداست وی پرداخته است.
معرفی شأن و منزلت حضرت فاطمه زهرا - س - فاطمه دختر رسولالله - ص - سیده نساءالعالمین آخرین دختر حضرت خدیجه بنت خویلد - ع - و پیامبر - ص - بود - کاتب واقدی، بیتا: . - 19 در کتابهای اهل تسنن در کوچکتر بودن حضرت زهرا و رقیه خواهر آن حضرت اختلاف نظر است، لکن ابن عبدالبر، ابن اثیر و عسقلانی معتقدند که آن حضرت خردسالترین دختران پیامبر - ص - بود - ابن عبدالبر، 1415، ج448 :4 ؛ این اثیر جزری، 1415، ج7، 216؛ عسقلانی، 1415، ج8، . - 262 آن حضرت در سن 41 سالگی رسول خدا در مکه به دنیا آمد و در تاریخ ولادتش میان صاحبان کتابها اختلاف نظر است، لکن این سال صحیحتر است - همان - . به تعبیر حضرت آیتالله جوادی آملی، گفتار و نوشتار هر چه بلند و پر معنا و نغز و رسا باشد، توان معرفی شخصیتی که اصلش از عالم ملکوت و شاخ و برگش در جهان ناسوت گسترده است را ندارد.
مقام و منزلت حضرت فاطمه - س - از نقل و قولهای فراوانی که در بین اهل سنت و تشیع بیان شده، مشهود است. اینکه پیامبر خدا - ص - شخصیتی که معصوم است و از روی هوا و هوس سخن نمیگوید، همسر این دخترش را عالمترین، بهترین خاندانش و اول مسلمان انتخاب میکند، علیرغم اینکه از ثروتمندان و سرشناسان قوم به خواستگاری زهرا - س - آمده بودند و پیامبر نپذیرفته بودند، نشانه جایگاه معنوی و عالم بودن و بهترین بودن حضرت فاطمه - س - است - غروی نائینی، . - 185 :1387 جوادی آملی میفرماید: فلسفه مطلق تولیت نگرش جامع به جهان را به عهده دارد، و تمام اندیشههای علمی و انگیزههای عملی در بستر جهانبینی شکل میگیرد و هیچ دانشی اعم از عقلی یا نقلی نیست مگر آنکه مرتبط با جهانبینی است.
کربن با بر برشمردن ترتُّب جایگاه حضرت زهرا - س - به این نتیجه میرسد که فرقی در حجّیت سنت حضرت زهرا - س - با سایر ائمه اطهار - ع - نیست. و این تنها در مقام داشتن ولایت قابل طرح و بررسی است؛ چرا که »سنت« بهمعنای وسیع، منبع فقه اسلامی بوده و معیار آن هم تنها عصمت است و در نتیجه، حضرت زهرا - س - بهخاطر عصمت ولایت، یکی از منابع فقه اسلامی هستند - همان، . - 391 امام خمینی - رحمهالله علیه - در مورد شخصیت ملکوتی و معنوی حضرت فاطمه - س - میفرماید: »تمام ابعادی که برای زن متصور است و برای زن معمولی نبوده است، یک زن روحانی، یک زن ملکوتی، یک انسان به تمام معنا انسان، تمام نسخه انسانیت، تمام حقیقت زن، تمام انسان، او زنی معمولی نیست، او موجود ملکوتی است که در عالم بهصورت انسان ظاهر شده است، بلکه موجود الهی جبروتی در صورت یک زن ظاهر شده است. تمام هویتهای کمالی که در انسان متصور است در زن تصور دارد تمام در این زن است.
زنی که تمام خاصههای انبیاء در اوست. زنی که اگر مرد بود، نبی بود، زنی که اگر مرد بود، بهجای رسولالله...« - خمینی، 1385، ج. - 341 :2 فضیلت نام فاطمه - س - هر یک از نامهای حضرت، جلوهای از ویژگیها و صفات عالی انسانی اوست. امام خمینی در سخنان خود از برخی از نامها و القاب فاطمه، از جمله: فاطمه، زهرا، مرضیه، طاهره و کوثر نام برده و گاهی نیز بهصورت ترکیبی از دو نام نظیر صدیقه طاهره، فاطمه طهرا، یا زهرای مرضیه یاد کرده است. در یک مورد نیز بدون آنکه از نامی خاص یاد کند، با توجه به رواینی معتبر، بزرگتترین فضیلت فاطمه را رفتوآمد و نزول مقام جبرئیل - روح اعظم - بهطور مکرر بر وی دانسته است. - خمینی، ج20، . - 14: 1385
