بخشی از مقاله
چکیده
با توجه به کاربردهای فیزیولوژیکی مختلف اسیدهای چرب در بدن و همچنین آثار سودمند آنها بر سلامت انسان ها توجه به آنها روز به روز در حال افزایش می باشد. تا چند سال گذشته روغن ماهی تنها منبع اصلی این اسیدهای چرب به شمار می رفت اما هم اکنون روغن جلبک از جمله اسپیرولینا پلاتنسیس با مقادیر قابل توجهی اسیدهای چرب چند غیر اشباع، به عنوان یکی از منابع اصلی این اسیدهای چرب مطرح می باشد.
جلبک ها قادر به تولید اسیدهای چرب چند غیر اشباع مانند اسید دوکوزاهگزانوئیک، اسید ایکوزاپنتاانوئیک، اسید آراشیدونیک و اسید گامالینولنیک می باشند. در این پژوهش میزان ترکیبات شیمیایی، میزان چربی و پروفایل اسیدهای چرب اسپیرولینا پلاتنسیس مورد مقایسه قرار گرفته است. مطالعات متعددی تأیید کرده اند که اسپیرولینا عاری از کلسترول و غنی از اسیدهای چرب چند غیر اشباعی - بخصوص گامالینولنیک اسید - می باشد که اسپیرولینا را از این جهت برای درمان و پیشگیری از تصلب شرائین، چاقی و فشار خون مناسب می سازد.
-1مقدمه
در حال حاضر تولید غذا های سلامتی بخش با هدف بهبود وضعیت تغذیه ای آحاد جامعه رو به افزایش است، و عمده آن ها غذا های غنی شده و کم کالری هستند. گیاهانی همچون جلبک ها و ریز جلبک ها به صورت بالقوه منبع بزرگی از ترکیباتی هستند که می توانند جهت تولید مواد اولیه غذا های عملگر استفاده شوند . - 1 - جلبک ها حدود یک سوم توده سلولی گیاهان دنیا را تشکیل می دهند.
نام متداول جلبک، نامی غیر رسمی است که لینه دانشمند معروف سوئدی در سال 1754 به این موجودات اطلاق نمود . - 2 - جلبک ها را می توان این گونه تعریف نمود " گیاهان سبز فتواتوتروف1، به طور کلی دارای ساختمان تولید مثل تک سلولی، بدون سلول های پوششی و محافظتی، آبزی و فاقد جنین". همه جلبک ها بدون استثنا واجد کلروفیل و فاقد آوند هستند. در ساختمان رویشی این گیاهان ساده، ریشه، ساقه و برگ دیده نمی شود . - 3 - ریزجلبک ها حاوی مقادیر قابل توجهی چربی، با ترکیبی شبیه روغن نباتی می باشند.
در بعضی شرایط خاص، ریزجلبک ها تا 85 درصد وزن خشک خود، حاوی روغن بوده اما مقدار روغن معمولا بین 20-40 درصد وزن خشک می باشد. روغن ریزجلبک ها معمولا استر گلیسرول و اسید های چرب -22 14 کربنی می باشد . - 4 - در سال های اخیر توجهات بسیاری به اسیدهای چرب چند غیراشباع شده است. این توجهات به دلیل کاربردهای فیزیولوژیکی مختلف آنها در بدن و همچنین آثار سودمند آنها بر سلامت انسان ها می باشد. تا چند سال گذشته روغن ماهی تنها منبع اصلی این اسیدهای چرب به شمار می رفت اما هم اکنون روغن سلول تک یاخته به دست آمده از جلبک های دریایی که دارای مقادیر قابل توجهی اسیدهای چرب چند غیر اشباع هستند نیز، به عنوان یکی از منابع اصلی این اسیدهای چرب مطرح می باشد . - 5 -
-2اسپیرولینا پلاتنسیس
تولید اسید های چرب چند غیر اشباعی موجود در ریز جلبک ها بسیار مورد توجه می باشد. برای مثال بر عکس حیوانات، گیاهان عالی و اغلب پروکاریوت ها، برخی جلبک ها قادر به تولید اسیدهای چرب چند غیر اشباع مانند اسید دوکوزاهگزانوئیک، اسید ایکوزاپنتاانوئیک، اسید آراکیدونیک و اسید گامالینولنیک می باشند . - 6 - کریپتکودینیو کونیا یک جلبک دریایی هتروتروف بوده که هم اکنون به عنوان تنها منبع تجاری اسید دوکوزاهگزانوئیک مطرح می باشد. این جلبک قادر به تجمیع مقدار زیادی اسید دوکوزاهگزانوئیک 25-60 - درصد چرب کل - می باشد.
در میان گونه های شناخته شده جلبک ها کلرلا ولگاریس و اسپیرولینا پلاتنسیس ریز جلبک های خوراکی رایج و بدون عوارض جانبی می باشند. الگوی اسیدآمینه، کربوهیدرات ها و اسید چرب های موجود در ریز جلبک ها بسیار منطبق با پروتئین های مواد غذایی دیگر هستند . - 7 - اسپیرولینا به عنوان گیاه نیز در نظر گرفته شده - جلبک های سبز-آبی - و در نتیجه از نام گذاری گیاه شناسی نیز برای آن ها استفاده می شود. گیاه شناسان به توانایی فتوسنتز این ارگانیسم به عنوان اصلی ترین عامل در دسته بندی، توجه نظر دارند - . - 8 ارزش اسپیرولینا به علت هضم آسان ناشی از فقدان سلولز در دیواره سلولی است.
در حالیکه سایر ریز جلبک ها، همچون کلرلا، آنکیسترودسموس ، سلنستروم و سندموس فاقد این مزیت هستند - . - 8 اسپیرولینا پلاتنسیس یکی از نویدبخش ترین ریزجلبک ها می باشد که از سوی سازمان بهداشت جهانی به عنوان برترین غذای روی زمین و همچنین بهترین راه حل برای فردا اعلام گردیده است - . - 9 ترکیب پودرهای تجاری زیست توده اسپیرولینا عمدتا متشکل از 60-70 درصد پروتئین، 20 درصد کربوهیدرات، 5 درصد چربی، 7 درصد مواد معدنی و 3-6 درصد رطوبت است که باعث می گردد به عنوان ماده غذایی کم کالری، با میزان چربی کم و منبع خوب پروتئینی محسوب گردد - . - 10
بجز متیونین و سیستئین که تا حدودی کمتر از مقدار استاندارد می باشند، دیگر اسیدآمینه های ضروری در اسپیرولینا به مقدار کافی وجود دارند - 11 ، 12و . - 8 آهن موجود در ریزجلبک اسپیرولینا در حدود 750 میلی گرم بر کیلوگرم است . - 13 - اسپیرولینا بتاکاروتن - پیش ساز ویتامین - A بالایی داشته و حدود 0/1 درصد وزن خشک آن را بتاکاروتن تشکیل داده که 20 برابر بیش تر از مقادیر موجود در هویج می باشد - . - 14
-3چربی اسپیرولینا
اسپیرولینا حاوی 5-7 درصد لیپید می باشدکهعمدتاّ از اسیدهای چرب ضروری مانند اسید لینولئیک و گامالینولنیک تشکیل شده است - . - 4 در اسپیرولینا لیپیدهای خنثی، گلیکولیپیدها و فسفولیپیدها به ترتیب 77/9، 15/6 و 6/5 درصد چربی کل را تشکیل می دهند، هرچند 94 درصد گاما لینولنیک اسپیرولینا در گلیکولیپیدها دیده می شود . - 15 - اسپیرولینا تقریبا عاری از کلسترول بوده و مطالعات فراوانی در مورد خصوصیات درمانی اسپیرولینا در کاهش کلسترول خون انجام شده است 6 - و. - 8
-4 پروفایل اسید های چرب
دانشمندان میزان اسیدهای چرب آرتروسپیلا پلاتنسیس را در شرایط گلخانه و درون فتوبیوراکتورها در دمای 30 درجه سانتیگراد و با استفاده از محیط کشت زاروک طبق جدول 1 بدست آوردند. - . - 16 اسپیرولینا یکی از منابع عالی اسید گامالینولنیک است - . - 17 اسید گامالینولنیک به خصوص در کاهش سطح لیپوپروتئین های با دانسیته پایین - LDL - در بیماران مبتلا به کلسترول بالا موثر است.
