بخشی از مقاله
چکیده
بی شک یکی از پردامنه ترین وبحث برانگیزترین مباحث که چند دهه گذشته مورد توجه قرار گرفته، جهانی شدن ا ست؛جهانی شدن در ذات فرهنگ مدرن نهفته ا ست، شبکه ای ا ست پیچیده و به سرعت گ سترش یابنده از پیوندها و وابستگی های متقابل که وجه زندگی مدرن به شمار می رود؛ اگرچه گروهی معتقدند که این پیوند از ابتدای تاریخ بشر وجود داشته است. هدف این پژوهش سنجش وضعیت شهر بیرجند در فرایند جهانی شدن و توان توسعه آن می باشد. به منظور دستیابی به این هدف، با استفاده از تکنیکهای پرسشنامه ای و مصاحبه با 384 نفر از شهروندان، چشم انداز مناسبی از توانایی ها و پتانسیلهای محلی درباره کارکرد عوامل مختلف و ارتباط آن با فرایند جهانی شدن با استفاده از آزمون همبستگی مورد تحلیل قرار گرفت. نتایج این تحقیق نشان داد که براساس نتایج حاصل از آزمون آلفای کرونباخ سازگاری درونی بین متغیرها در سطح مطلوبی میبا شد و ابزار اندازهگیری از پایایی لازم برخوردار ا ست. همچنین میزان همب ستگی پیرسون میان توسعه ارتباطات با فرآیند جهانی شدن بالاتر از حد متوسط و توسعه شاخص تولید، شاخص مسکن متوسط، تو سعه امور مالی؛ ا شتغال و درآمد در حد ب سیار زیاد ا ست. همب ستگی این عوامل ن شان می دهد که اگر بتوانیم امکانات، جریانها و محدودیتهای تو سعه منطقه در زمینه های مختلف را با نیروها و جریانهای جهانی شدن همگام سازیم، تو سعه موارد ذکر شده و حل مسائل و مشکلاتی مرتبط با آن در شهر بیرجند ممکن خواهد بود.
واژگان کلیدی: جهانی شدن، توسعه شهری، ازمون همبستگی، شهر بیرجند
مقدمه
یکی از پدیده هایی که جامعه بشری در حال حاضر با آن مواجه است پدیده جهانی شدن می باشد، ابعاد و دامنههای این پدیده آنقدر وسیع و گسترده است که تمام شئون زندگی بشری را در عرصه های مختلف علم، تکنولوژی، فرهنگ، اجتماع، سیاست و اقتصاد تحت تاثیر خود قرار داده تا جایی که برخی از صاحب نظران آن را به عنوان بزرگترین و مهمترین رخداد تاریخ بشری یاد کرده اند. اینک تطبیق مداوم نظام شهری به عنوان نظام باز با شرایط و تحولات نوین بیرونی ایجاب می کند تا در عرصه جهانی شدن به نقش آفرینی نیروها و عواملی که بر سازمان فضای ی و نظام شهری موثرند بیش از پیش توجه گردد - ابراهیمزاده و همکاران، . - 2010 به دلیل اینکه فرآیند جهانی شدن امری اجتناب ناپذیر و فراگیر در جامعه امروزی بدل شده است اذهان بسیاری از صاحب نظران و اندیشمندان را به خود جلب کرده است جهانی شدن به دلیل نفوذ در عرصه های مختلف زندگی اجتماعی - سیاست، فرهنگ ,اقتصاد، حقوق, و - … اندیشمندان عرصه های مختلف علمی را برآن داشته تا درمورد این فرآیند و نقش آن در توسعه شهر بیرجند تحقیق و بررسی نمایند.
اگرچه واژه جهانی1 بیش از چهارصد سال قدمت دارد، اما اصطلاحاتی نظیر جهانی شدن، جهانی سازی2 و جهانی کردن از حدود سال1960 عمومیت یافته است. از آن پس مفاهیم و استعارات بسیار مفید و بی نظیری به همراه واژه جهانی شدن مطرح شده که بسط هرکدام نیاز به شرح مطالب زیادی دارد. همجواری جهانی، فشردگی زمان و مکان، کش آمدن مناسبات اجتماعی، دهکده جهانی و اصطلاح همسایگی جهانی که سازمان ملل متحد به کار برده است، از جمله این استعارات هستند که مجال سخن در این باب نیست. جهانی شدن واقعیتی ملموس و ضرورتی گریز ناپذیر است که هر جامع های که خواهان رفاه شهروندانش باشد، چارهای ندارد، جز اینکه خود را با این جریان نیرومند سازگار کند به قول فریدمن جهانی شدن انتخاب نیست بلکه واقعیت است - طالشی و همکاران، . - 500 :1395
جهانی شدن بستری است که بسیاری از تحولات چند دهه اخیر در حوزه های مختلف اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی در آن ظهور یافته و قابل تبیین است. فرایندهای جهانی شدن باعث دگرگونی شهرها شده و کارکرد شهرها نیز جهانی شدن را بازتولید می کند. شهرها نیز با ارائه کارویژه های خاص خود در عرصه های مختلف، نقشی اساسی در تحولات اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی در گستره ملی و بین المللی بازی می کنند - کارگرسامانی، . - 1393پدیده جهانی شدن در ابعاد مختلف زندگی به ویژه معماری شهرها، بعد خانواده و فرهتگ جوامع،مسئلهای است که خواه ناخواه ذهن تحلیگران را به خود مشغول کرده است. براین اساس بیشترین دل مشغولی تحلیلگران متمرکز بر آسیبهای فرهنگی و خانوادگی است که جهانی شدن در کشورهای در حال توسعه و به ویژه ایران ایجاد میکند. باتشدید فرایند جهانی شدن، کشورهای در حال توسعه از لحاظ الگوی مصرف، فرهنگ عمومی و محیط ساخته شده، بیشتر به همتای غربی خود شبیه میشوند.
شکل دادن به کالبد شهری بزرگ به نحوی که به یک انسجام قابل قبول و ازمایشی برسد و جهات مختلف آن توسط عامه مردم قابل فهم باشد، یکی از اصلی ترین و مهمترین بخشهای یک برنامه توسعه کالبدی برای آن شهر است. هرچند این کلان شهر بدون شکل منسجم، غیر قابل فهم، و فاقد خوانایی باشد، به نحوی که ساکنان آن شهر به سختی قادر به تصور و ترسیم یک نقشه ذهنی باشند، اما در نهایت ساکنان برای تداوم حیات شهری خود کم و بیش مجبورند و الگواره ذهنی خود از شهرشان را داشته باشند. گرچه فرایند جهانی شدن در بعضی کلانشهرها باعث تغییراتی در فضاهای کالبدی آن گردیده است که از جمله میتوان به کاربری مسکونی به سوی بلند مرتبهسازی - 3 و4 طبقه - و آپارتماننشینی اشاره کرد که بطور موردی شکلواره کلی طرح آمایشی ساخت و سازهای بخش سنتی و قدیمی در تضاد است - شهریاری، . - 1396این تحقیق با توجه به هدف آن که بررسی فرایند جهانی شدن و توسعه شهری است و با توجه به مباحث مطرح شده این پژوهش قصد دارد جایگاه شهر بیرجند در فرایند جهانی شدن اقتصاد و نقشه آن در توسعه شهری را مورد ارزیابی قرار دهد.
پیشینه پژوهش
خاستگاههای جهانی شدن را می توان در آثار بسیاری از روشنفکران قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم پیدا کرد؛ از کارل مارکس - 1818-1883 - 1 و جامعه شناسانی مثل سن سیمون - 1760-1825 - 2 گرفته تا پژوهندگان جغرافیای سیاسی نظیر مک کیندر - 1947 - 1861 - 3 که به چگونگی تلفیق جهان از راه مدرنیته پی برد. سن سیمون معتقد بود، به واسطه عملکرد نیروهای جهانساز و همگون آفرین، حد و مرزهای سیاسی، فرهنگی، بیش از پیش تضعیف شده و جامعه ای جهانی شکل خواهد گرفت. - گل محمدی،. - 32: 1381کوهن - 2008 - 4 جهانی شدن را دارای دو بعد می داند: بعد اول، مفهوم گسترش جغرافیایی پیوندها را شامل میشود، بطوری که اکثریت جوامع و دولت ها را در برگیرد در بعد دوم جهانی شدن اقتصاد به فرایندی اشاره داردکه به افزایش شدت فشرده شدن پیوندها و تعاملات کمک می کند..
شاهنوشی و للری در سال 1389در پژوهشی تحت عنوان »بررسی عوامل موثر بر نگرش جوانان نسبت به جهانی شدن فرهنگ «با هدف بررسی عوامل موثر بر نگرش آنان نسبت به جهانی شدن فرهنگ پرداخته است روش آنها پیمایشی بوده است وازار جمع آوری اطلاعات پرسشنامه بوده که بین جا معه نمونه 376 نفری دانشگاه آزاد واحد شوشتر به روش نمونه گیری طبقه بندی شده توزیع شده است براساس نتایج بررسی تاثیر عواملی نظیر گروه های مرجع ،نگرش فرهنگی خانواده ،نگرش دو رضایت از کشور بر نگرش جوانان نسبت به جهانی شدن فرهنگ تایید می گردد.قابل ذکر اینکه با نگاهی واقع بینانه به مطالعات آکادمیک فعلی صورت گرفته پیرامون جهانی شدن باید پذیرفت که این مطالعات با قبول تاثیرات جهانی شدن در ساختار مختلف شهرها؛ این پدیده را مرهمی فرستاده از غیب که ناچار به اطاعت از آن هستند پنداشته اند و به دلیل در نظر نداشتن شرایط بومی و محلی شهرها هم جهت با فرایندهای سیاستی موجود، این مطالعات نه تنها به رشد و تعالی شهرهای موجود نینجامیده است بلکه پسرفت و رو به عقب را به همراه داشته است. در نتیجه مطالعات آکادمیک با چنین موضوعی در حول محور جهانی شدن و تاثیر آن بر فرایند توسعه شهری منطقه ای در ایران ضروری به نظر می رسد.
مبانی نظری
جهانیشدن به دنبال تغییر در ساختار کالبدی شهرها و بیرون کشیدن صنایع از بخش مرکزی آنها بوده است بنابراین برای رسیدن به مقاصد خود از ابزارهای مختلفی نظیر معماری و اقتصاد پستمدرن بهره گرفته است. که حاصل آن نوعی توسعه ناموزون و لجامگسیخته در کشورهای در حال توسعه میباشد. گرچه جهانیشدن در کشورهای توسعهیافته براساس نیازها و خواستههای آنها صورت گرفته و موافق با توسعه فیزیکی و روند شهرنشینی آنها است اما این روند هیچ سنخیتی با فضای کالبدی و جغرافیایی آنها نداشته و یک فضای مجازی و غیرواقعی را به وجود آورده است که نقش و عملکرد شهرهای بزرگ را در کشورهای در حال توسعه با اختلالاتی - منطقهبندی، کاربری اراضی شهری و ... - مواجه ساخته است - سراقی و همکاران، . - 141 :1388
