بخشی از مقاله
چکیده
جایگاه فضای سبز از دیر باز نزد مردم حائز اهمیت بوده است، باغ به عنوان دسته ای از فضای سبز مورد بررسی قرار می گیرد. در این تحقیق باغ ها نمادی از قدرت فرهنگی و تمدن ملت ها هستند با بررسی روند شکل گیری باغ ها در یک کشور یا تمدن میتوان به تحولات تاریخی و فرهنگی آگاهی یافت. در بررسی باغ ایرانی میتوان به خصوصیات آب و هوایی جغرافیای محل اقتصاد و بارز تر از همه فرهنگ مردم منطقه ایران پی برد. یک باغ ایرانی، گنجینه ای است از تفکر جامعه ای که در آن رشد کرده و نمونه ای جامع در انتقال مفاهیم فکری و زیر بنایی جامعه است. باغ میتواند به عنوان یک جاذبه فرهنگی انتقال دهنده مفاهیم معنوی نهفته در کالبد یک کشور باشد. تحقیق فوق با استفاده از اطلاعات کتابخانه ای و میدانی به برر سی و نحوه ی شکل گیری باغ ها و پارکها از گذ شته تا حال میپردازد که بیانگر این مفهوم ا ست که چگونه مفهوم فضای پارک ها از باغها شکل گرفته، با شناسایی این غنی به همگان گامی را در جهت حفظ ارزش های فرهنگی ایران بردا شته شود. در این تحقیق که بر ا ساس ا سناد و مطالعات کتابخانه ای انجام شده، سعی شده راهکارهایی برای پاسخ به این سوال ارائه شود: آیا پارک هایی که امروزه براساس سیر تکاملی باغ های ایرانی ساخته شده اند، توانسته است به جنبه های فرهنگی باغ ایرانی بپردازد و پاسخگو به نیازهای عصر حاضر در بعد اجتماعی و فرهنگی باشد.
واژگان کلیدی : باغ ایرانی، فضای سبز، پارک، فرهنگ.
مقدمه
باغ ایرانی، بستر پویایی از بهره گیری هوشمندانه طراح و باغبان ایرانی از طبیعت در حد کمال خود میباشد. که عناصر بکار رفته در آن ناشی از اعتقادات معنوی و فرهنگی عصر خود مباشد که بشکلی هنر مندانه در الگوی چهارباغ مینشیند با بررسی سیر تحول باغ ها به پارک بعلت اهمیت جایگاه الگوی باغ ایرانی در فرهنگ ایران، این الگو در پارکها به گونه ی قانع کننده ای حفظ نشده ، در عصر حاضر حفظ این الگوها که بیانگر فرهنگ ناب ایرانی است دوچندان می شود. مطالعه فرهنگها و تمدنهای انسانی به واسطه ارزشها، باورها و رمزهای ماندگارشان و نیز تقدیر این فضیلت یک نیاز همیشگی است. این موضوع به خصوص در مورد "باور باغ ایرانی"و آثار آن نیز، صادق است. در این زمینه اهمیت الگوی باغ ایرانی - پردیس - به حدی است که در اغلب مراجع معتبر به عنوان یکی از مهمترین الگوهای باغسازی شناخته شده است.
با این توجه، در بررسی باغ ایرانی که به ویژه متأثر از ارزشهای اسلامی، بسیاری از رمزها و باورهای محیطی آن متعین شده است دو نکته اهمیت زیادی دارد : قدمت باغ ایرانی از یکسو زمینه گستردهای برای تعمق و پژوهش فراهم ساخته است و از سوی دیگر، نگارش در باب چیستی، چگونگی و شناخت آن به دلیل گسترده بودن حوزه های جغرافیایی که پذیرای الگو و مصادیق باغ ایرانی شده اند، بسیار مشکل است. به قول "موینیهان" یک واقعیت قابل ذکر در مورد باغ ایرانی همان یکنواختی طرح ریزی در طول قرنها و در سرتاسر چنان سرزمینی پهناور در جهان است 1982:vii - ، - Moynihan با وجود چنین میراثی کهن، علاوه بر بررسی ویژگی های جزئی مصادیق مشخصی از باغها، جنبه های کلی مرتبط با شکل شناسی، چهارگانه ها و نظام هندسی باغها، میتوان به برخی وجوه دیگر مانند کلیت باغ ایرانی، رابطه باغسازی با دیگر هنرهای ایرانی، جنبه های تکنیکی، دوام فیزیکی و به ویژه چگونگی توسعه این الگوی باغسازی، توجه کرد. به علاوه میتوان ضمن بررسی الیهه ای مشترک میان مجموعه آثار منظر فرهنگی ایران از جمله باغ، برخی الیهه ای مرتبط با مکان سازی، رمزپردازی و رمزگشایی و نیز ارزشهای بوم شناسی در باغ ایرانی را استخراج کرد.
پیشینه پژوهش
تحقیقات گستردهای در مورد باغ های ایرانی انجام شده است. رویکرد این تحقیقات کامال متفاوت و متنوع و بر اساس نگرش محقق به موضوع باغ است. غالب این تحقیقات به درستی ویژگی های باغ ایرانی را همراه با فرهنگی که موثر در شکل گیری باغ بوده تا به شکل پارک امروزی رسیده مورد بررسی قرار داده این مطالعات به لحاظ هویت بخشی به باغ ایرانی بسیار ارزنده هستند.
روش پژوهش
روش تحقیق در این پژوهش، توصیفی- تحلیلی می باشد. اطلاعات مورد نیاز برای انجام پژوهش با استفاده از روش کتابخانه ای و مراجعه به منابع اسنادی مختلفجمع آوری، و در نهایت بر پایه یافته های حاصل از منابع گوناگون، موضوع بررسی و استنتاج و تبیین مناسب به عمل آمده است
مبانی نظری
فضای سبز شهری
پیوند طبیعت و معماری طبیعت دو چیز است واقعیتی مادی و ساختی فرهنگی، هر دو مفهوم توامان هستن، اما این دو هرگز یکی نیستند. طبیعت به مثابه واقعیتی مادی، بیرون ماست و ما را در بر میگیرد. دیدگاه دیگر به طبیعتی نظر دارد که قابل اندازه گیری و کمی شدن است، همان که با واژه "محیط" به آن می پردازند، پیرامون مادی انسان، شامل محیط طبیعی و محیط ساخته، با همه خواص قابل اندازه گیری آن، با این حال فقط ساخت های فرهنگی طبیعت قابل فهم اند .منظر طبیعی حاصل فرایند های گوناکونی از نیروهای حیات و ماده و انرژی است. فضای پیوسته ای پیرامون کره زمین منظرهای طبیعی و منظر های ساخته انسان را وحدت میبخشد. منظر طبیعی الهام بخش انسان در شکل دادن به باغها و منظرهاست، جایی است که طبیعت وارد فرهنگ انسان میشود. اینگونه منظر در قالب باز نمود طبیعت در فرهنگ مطرح میشود. طراحی فضای سبز شهری، به عنوان بخشی از طراحی محیط و منظر شهری، فرایندی انسانی است که با بهبود کیفیت کالبدی محیط زیست سروکار دارد. منظور از فضاهای سبز شهری، نوعی از سطوح کاربری زمین شهری با پوشش های گیاهی انسان هستند که هم واجد بازدهی اکولوژیکی و هم واجد بازدهی اجتماعی ساخت است - Balram and Suzann, 2005:149 -
نقش و اهمیت فضای سبز در زندگی شهری
یکی از معیارهای ارزیابی کیفیت محیط هر شهر، وجود فضاهای سبز عمومی است؛ فضاهایی که شهروندان بتوانند با ایمنی و آسایش خاطر با هم به گفتگو بپردازند. اهمیت این مسأله تا حدی است که امروزه توجه به فضاهای سبز شهری و اعمال سیاست هایی که مردم شهرها را از مشکلاتی مانند یأس و نا امیدی برهانند و باعث ارتباط با فضاهای سبز و محیط گردند، از مهمترین وظایف نهادهای شهری است. درواقع از جمله شاخص های مهم توسعه پایدار، برنامه ریزی هوشمندانه اوقات فراغت بوده که در این زمینه، نقش فضاهای سبز بسیار مهم است. اگر تا دیروز محله ها، چهارسوق ها، گرمابه های عمومی، مساجد و... زمینه ساز روابط دوستی و همسایگی بین افراد و خانواده ها بودند، امروزه در کنار آنها و یا با کاهش و محو نقش اجتماعی آنها، پارکها و بخصوص بوستان های محلی، زمینه ساز آغاز، تحکیم و استمرار روابط دوستی و همسایگی بین افراد محل هستند. بوستان های محلی، مکان آشنایی و تعامل گروه های اقشار مختلف اجتماعی بایکدیگر هستند. فضاهای سبز مناسب در محله میتوانند به عنوان مرکز محله بستری برای تعاملات اجتماعی مثبت غیررسمی فراهم کنند. فضای پارکهای محلی، عرصه ای برای زندگی انسانها بین ساختمان ها، فعالیت های روزانه، پیاده روی، توقف های کوتاه و روابط اجتماعی ساده است - مهدویان،. - 260:1380
عملکردهای فضای سبز شهری
فضاهای سبز شهری با عملکردهای مختلف خود، در ارتقای کیفیت ابعاد مختلف زندگی شهروندان تأثیرگذارند. فضای سبز، سهم مهمی در پایداری شهر دارد. به طورکلی عملکردهای فضای سبز و بوستان های محله ای، عبارتند از: عملکرد زیست محیطی، عملکرد کالبدی، عملکرد اجتماعی- فرهنگی، ارتقای سلامت جسمی و روانی و عملکرد اقتصادی می باشد.
-1 عوامل مؤثر بر شکل گیری روابط اجتماعی در فضاهای عمومی:
عوامل گوناگونی بر شکل گیری روابط اجتماعی در فضاهای عمومی جوامع مختلف تأثیرگذار هستند. با توجه به تحقیقات انجام شده، چهار عامل اساسی در این زمینه مؤثر هستند که عبارتند از: 1 ویژگی های فعالیتی فضای عمومی؛
2 ویژگی های کالبدی فضای عمومی؛
3 ساختار اجتماعی- فرهنگی جامعه؛
4 پیشینه فرد. و از میان چهار عامل ذکر شده، طراحان و برنامه ریزان محیطی در ایجاد دو عامل اول و دوم سهم مهمی دارند.ویژگیهای فعالیتی فضای عمومی: فعالیتها و رویدادها از مهمترین کیفیت های فضاهای عمومی هستند. مشخصات کارکردی فضای عمومی میتواند بر کیفیت و کمیت جذب مردم برای توقف و تعامل در این فضاها تأثیرگذار باشد. وقوع رویدادهای خاص در فضا از قبیل نمایش های خیابانی، هنرهای عمومی و رخدادهایی از این قبیل، که مردم را به یکدیگر پیوند میدهند، به جذابیت این فضاها میافزایند. در فرایند چنین رخدادهایی، موقعیت هایی برای برقراری ارتباط بین مردم و تمایل به گفتگو بین آنها ایجاد میشود. مطالعات نشان میدهند که فضاهای عمومی که مردم در آنها قادر به اشتغال به محیط با نگاه کردن
