بخشی از مقاله
چکیده
معمولا مفهوم شهر با مفاهیم مثبتی مانند رفاه، امکانات ،پیشرفت و....قرین است و اگر در کنار این مفاهیم مثبت مفاهیم منفی همچون شلوغی، حاشیه نشینی ، استعداد بیشتر برای وقوع فساد اخلاقی و...... به ذهن تداعی می شود ، غالبا این مفاهیم اخیر به عنوان مشکلات زودگذر و ناشی از مدیریت ناکارآمد انگاشته می شود. شهر به معنای امروزی آن دیگر فقط یک پدیده عینی-تجربی نیست بلکه یک مقوله ای انسانی-فلسفی نیز هست که با خود مشکلاتی به همراه دارد که می توان از آنها به شرور ذاتی شهر تعبیر نمود.
- مشکلاتی همچون: ملال زدگی، مصرف گرایی، بی توجهی به لحظه حال، یک رنگ کردن سلیقه ها و از بین بردن اصالت های فردی ، غلبه سوء ظن و بی اعتمادی به دیگری. غلبه بیرون بر درون و...... - به این معنا که این مشکلات اولا - هر چند به شدت و ضعف- در همه شهرها وجود دارد. و ثانیا هیچگاه نمی توان آنها را ریشه کن کرد بلکه تنها می توان آنها را تعدیل نمود. ماهیت شرور ذاتی شهر به گونه ای است که بهترین راه تعدیل آنها تلاش در جهت توسعه فرهنگی شهر است. آنچه که در این نوشتار بررسی خواهد شد مطالعه شهر کرمانشاه از منظر میزان غلبه و شدت این شرور ذاتی و تحلیل این مدعا است که چرا توسعه فرهنگی بهترین راه برای تعدیل این شرور است.
-1 مقدمه و بیان مسأله
پدید آمدن شهر در تاریخ زندگی بشر در کره خاکی یک امر غیر طبیعی یا ناشی از دسیسه شروران ،سود جویان یا تبهکاران نبوده بلکه یک پدیده طبیعی است که گریزی از آن نیست. این پدیده طبیعی، برای انسان فواید و دست آوردهای فراوان به همراه داشته است. یعنی از رنج ها و مشکلات گریز پذیر او کاسته است و زمینه را برای شکوفایی بیشتر استعدادهایش فراهم نموده است. اما شهرنشینی در کنار دست آوردها مثبتی که برای نوع بشر به ارمغان آورده است، زمینه ساز مشکلات بالفعل و بالقوه فراونی نیز شده است.
این مشکلات و به تعبیری شرور و لوزام منفی شهر و شهر نشینی را می توان به دو دسته تقسیم نمود: شرور ذاتی شهر و شرور عرضی شهر در این نوشتار سعی میشود که ابتدا ضمن توضیح این دو سنخ شر ، مصداقهایی از شرور ذاتی مورد بررسی قرار گیرند. آنگاه تاثیر توسعه فرهنگی بر کاهش یا تعدیل این شرور بحث و بررسی می شود. گرچه همچنان که اشاره خواهد شد شرور ذاتی مختص شهر خاصی نبوده و ویژگی گریز ناپذیر کلان شهر ها است اما در این مقاله سعی می شود شرور و راهکارهایی بحث شود که در شهر کرمانشاه نمود و ظهور دارند.
-2 پیشینه پژوهش
گرچه نوشته ها درباره مشکلات شهرنشینی و زندگی شهری کم نیست و در کتابها و مجلات مختلف این بحث قابل پیگیری است. اما تا آنجایی که نویسنده پیگیری نموده است هیچ نوشتاری تحت عنوان شرور ذاتی شهر منتشر نشده است. البته مباحث نزدیک به موضوع این مقاله نه در ذیل مطالعات شهر بلکه در ذیل مباحث ناظر به انسان و تمدن مدرن قابل پیگیری است. در مورد مطالعات و نوشت هایی هم که در مورد شهر کرمانشاه نوشته شده است، مطالبی در مورد ابعاد فرهنگی و اجتماعی به رشته تحریر در آمده اما مطلبی که موضوع و ایده محوری این مقاله را پیگیری کند یافت نشد.
معنای شرور ذاتی و عرضی شهر
» شر« در مقام مفهوم آنقدر گنگ و مبهم نیست که نیاز به تعریف و توضییح داشته باشد. بلکه از مفاهیم بدیهی اولیه ای است که صرف تصور آن برای فهم و تصدیق آن کافی است. یعنی هر انسانی- در هر زمان و مکانی- صرف نظر از شنیدن هر توضیح و تفسیری معنای شر را می فهمد. و به لحاظ منطقی اگر هم تعریفی برای آن ارائه شود چیزی جز شرح لفظ نیست.البته این بدین معنا نیست که در مقام عمل ما می توانیم همیشه شر را از خیر تمیز داده و تشخیص دهیم که کدام عمل یا پدیده برای فرد یا جامعه مصداق خیر است و کدام مصداق شر . زیرا ادعای بدیهی بودن مفهوم »خیر و شر« مربوط به مقام مفهوم است اما در مقام تشخیص مصداق چنین بداهتی وجود ندارد و ما به کرات در تشخیص مصادیق خیر و شر اشتباه می کنیم و به تعبیر قرآن چیزی را که برای ما خیر است، شر می پنداریم. و یا چیزی را که در واقع برای ما شر است، خیر می پنداریم - 1سوره بقره،آیه - 216 دشواتر از آن تشخیص شرور ذاتی از شرور عرضی است.
شرور عرضی ملموستر بوده و برای همه قابل تشخیصتر هستند اما حد اقل بخشی از شرور ذاتی به گونه ای هستند که حتی ممکن است فرد درگیر آن باشد اما از فهم آن ناتوان باشد و یا آن را یک شر عرضی بپندارد و در صدد رفع آن با راهکارهایی باشد که مناسب شرور عرضی است. اما اگر ناچار باشیم که یک تعریف شرح لفظ گونه برای مفهوم خیر ارائه دهیم،تعریف ملاصدرا کفایت می کند که: شر آن چیزی است که خلاف طبع انسان است و سبب فقدان ذات شی یا کمالات شی می شود. - ملاصدرا،1981، ج7،ص - 58 اما فهم تعبیر» شرور ذاتی شهر« که بنیاد مقاله مبتنی بر فهم این مفهوم است هنگامی میسر است که ابتدا مقصود از دو مفهوم ذاتی و عرضی روشن شود. ذاتی آن چیزی است که قوام و تحقق موضوع به آن بوده و بدون آن نمیتوان موضوع را تصور کرد.
به عنوان مثال حیوانییت و ناطقیت ذاتی مفهوم انسان هستند چه آنکه تصور انسان بدون تصور این دو ممکن نیست. ولی عرضی, خارج از ذات موضوع است. - طوسی،1326،ص - 24-22 منطقیان برای ذاتی سه ویژگی ذکر می کنند که معیار تشخیص ذاتی از عرضی هستند. که عبارتند از: -1 انفکاک امر ذاتی از موضوع چه در ذهن و چه در خارج ممتنع است به عنوان مثال انسانیت را به هیچ لحاظی از انسان نمی توان جدا نمود.-2 امر ذاتی نیاز به علتی جدای از علت موضوع خود ندارد -3 تصور امر ذاتی در هر شیء مقدم بر تصور ذات آن شیء است به عنوان مثال اول حیوانیت برای انسان تصور می شود و بعد از آن خود انسان را تصور می کنیم. - ابن سینا،1375ه.ش،ص - 7-5 با این وصف مراد از شرور ذاتی شهر، نقص ها و رنجها و مشکلاتی است که اولا از شهرو زندگی شهری جدا ناپذیرند.
یعنی محو و از بین بردن کامل این رنجها ممکن نیست و تنها می توان آنها را تعدیل نموده و از تاثیرات زنجیروار آنها کاست. ثانیا علت این شرور، سوءمدیریت ها و سیاست ها و سیاستمداران نیست- گرچه این عوامل در تشدید یا تضعیف این شرو مؤثرند- بلکه آنها ذاتی پدیده شهر هستند. لذا این این رنجها و شرور مختص به شهر های خاصی نیست بلکه هیچ شهری از این رنجها خالی نیست گرچه ممکن است بسته به شهر های شدت و ضعف داشته باشند آنچه که رنج این شرور را مضاعف می کند این است اولا ماهیت این شرور به گونه ای نیست که مقدمه برای یک کمال یا لذت برتر باشند. ثانیا صرف نظر از ماهیت این شرور، از آنجایی که این رنجها و شرور خودخواسته و انتخابی افراد نیست،نمی توان آنها را به عنوان گام هایی در مسیر کمال انسان تلقی نمود.
نکته دیگری که در پایان این بخش از نوشتار لازم میدانم که متذکر شوم این است که اساسا مفهوم شرور ذاتی شهر، هنگامی طرح و به درستی فهم میشود که ما درک درستی از پدیده شهر و شهر نشینی داشته باشیم. تا مادامی که فکر کنیم مسائل و مشکلات شهر و شهر نشینی ناشی از سوء مدیریت و ناکارآمدی و یا کمبود منابع و یا حتی مشکلات فرهنگی ساکنان شهر است، ما پدیده شهر و زندگی شهر نشینی را خوب درک نکرده و به شهر صرفا همچون یک پدیده بیرونی و ابژه نگاه کرده ایم. اما شهر وشهروند گرچه از یک جهت یک پدیده عینی-تجربی است. اما از جهتی دیگر یک مقوله ای انسانی-فلسفی است. و پیوند آن با انسان به گونه ای است که شاخه جدیدی در علم به عنوان انسان شناسی شهری پدید آمده است.
