بخشی از مقاله
چکیده
صنعت گردشگری به عنوان زمینهی مؤثری در توسعه اقتصادی، اجتماعی مناطق شهری مطرح است شهرها از ابتدا تا کنون از جذابترین فضاها برای گردشگران بودهاند و به عنوان نماد اصلی درجهای از تکامل اجتماعی انسانها دربردارنده مراکز مهم اقتصادی، علمی و... بوده و افزون بر این، از جاذبههای طبیعی و میراث تاریخی فرهنگی بهرهمند بودهاند. هدف پژوهش حاضر بررسی نقش توسعه گردشگری بر بازآفرینی اجتماعی-فرهنگی در بافت تاریخی شیراز است. جامعه آماری پژوهش حاضر را 65 نفر از کارشناسان و متخصصان شهرسازی و گردشگری شیراز که از طریق نمونهگیری در دسترس و بصورت هدفمند انتخاب شده تشکیل داده است همچنین دادههای پژوهش از طریق پرسشنامه محقق ساخته که از طریق روش خبرگان مود تایید اولیه قرار گرفت همچنین میزان پایایی و روایی ابزار آزمون با استفاده از روش ضریب بارهای عاملی، آلفا کرونباخ، پایایی ترکیبی و روایی همگرا محاسبه شده است. دادههای به دست آمده با استفاده از نرم افزار SPSS برای آمار توصیفی و SMART- PLS برای آمار استنباطی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. همچنین یافتههای پژوهش نشان داده که از دیدگاه کارشناسان گردشگری و شهرسازی متغیر توسعه گردشگری با توجه به مقدار ضریب معناداری - - 2,592 و ضریب مسیر - - 0,937 تاثیر مثبت و معناداری بر بازآفرینی اجتماعی و فرهنگی دارد.
واژه گان کلید: توسعه گردشگری،محله و بازآفرینی اجتماعی-فرهنگی، شهر شیراز
مقدمه
گردشگری از بزرگترین، وسیعترین و سریعترین صنایع در حال رشد جهان است که منبع مهم افزایش درآمد، اشتغال و سرمایه در بسیاری از کشورهاست. همچنین باعث بالابردن آگاهی عمومی در حفاظت از محیط طبیعی اشاره کرد - Kala and - Maikhuri,2011 هرچند که توسعه سریع گردشگری آثار زیانبار محیطی در بسیاری از نقاط جهان به همراه دارد - . - Filipovic,2007 توسعهی گردشگری از جمله پدیدههای مهم اواخر قرن بیستم است که با سرعت در قرن جدید ادامه دارد. بالارفتن سطح درآمد، افزایش ایام فراغت، تغییرات و نگرشهای جدید به مفاهیم زندگی و ضرورت تأمینهای بینالمللی ایجاب میکند که گردشگری به شدت گسترش و توسعه یابد - . - Barbieri et al, 2012 به گونهای که امروزه توسعه و ارتقای گردشگری به طور وسیعی به ویژه در کشورهای در حال توسعه پذیرفته شده و در دستور کار دولتها قرار گرفته است - . - Stewart,Ko,2002
بنابراین توسعه نظاممند گردشگری و استفاده از قابلیتهای بسیار این بخش برای بهبود وضیعت کنونی گردشگری کشور مستلزم به کارگیری برنامهریزی گردشگری است. تا با توجه به حساسیتهای موجود و ظرفیت جامعه و نیازهای گردشگران بتوان از قابلیتهای این صنعت در جهت پیشرفت و توسعه جامعه استفاده کرد - موحد،. - 1391 گردشگری یکی از ابزارهای رایج برای تحرک اقتصادهای بحرانی و ارتقاء سطح توسعه از طریق مشاغل و سرمایههاست که میتواند آنها را پرورش دهد. تجارب گردشگری متفاوت است؛ بخشی از آن برگرفته از اشکال گوناگون گردشگری است و بخشی، به دلیل تواناییهای متفاوت مقصد برای جذب گردشگر و فراهم آوردن نیازهای آنان است . - Ngamsomsuke,Hwang,Huang,2011 -
گردشگری، پدیدهای پیچیده است که گروههای مختلف به عنوان ذینفع در آن نقش دارند. هریک از این گروه ها، منافع و علایق خاص خود را دارند و تکه هایی از پازل را تشکیل می دهند. اگر یک تکه در جای مناسب خود قرار نگیرد، کل تجربه گردشگران ضایع خواهد شد - . - seftik et all,2011 جوامع محلی، به عنوان مهمترین ذینفعان مشروع و اخلاقی در توسعه گردشگری پایدار درنظر گرفته می شوند؛ چراکه منافع آنها، از برنامههای توسعه گردشگری پایدار تأثیر می پذیرد و بر آن ها نیز تأثیر می گذارد - . - moganda et all,2013 از طرفی رشد و گسترش شهرنشینی و نیاز جوامع شهرنشین به بازدید از جاذبههای گردشگری، سبب سرازیر شدن خیل عظیمی از جمعیت شهرنشین به نواحی و مکانهایی شده است که در آنها جاذبههای گردشگری وجود دارد - تقوایی و همکاران،. - 1390
بر همین اساس محله به عنوان بنیادیترین عنصر شهری و یکی از شاخصههایی که میتوان جاذبه گردشگری یک شهر را در تار و پود آن مشاهده نمود؛ تاثیر بسزایی بر سطح توسعه گردشگری و پایداری شهر دارد. از طرفی حس تعلق به مکان، پیوند هویتمند با محیط، رگه های قدرتمندی از روابط اجتماعی، حیات شهروندی و روح جمعی و را به ارمغان می آورد و در گذشته ای نه چندان دور؛ از تحرک، نشاط و سرزندگی مطلوبی بردوردار بوده است.امروزه به دلیل گسترش نامتعادل شهرها و گسست سازمان فضایی، محله های ایرانی همچون ارگانیسمی زنده و پویا در بستر تغییر و تحولات، از حقیقت وجودی خود فاصله گرفته و با معضلات ناکارآمدی بافت محلی عجین شده است.
بر این اساس با ازآفرینی مفهومی جامع پیدا می کند. مفهومی که بهبود و توان بخشی بافت های کهن، در همه ابعاد اقتصادی، کالبدی، اجتماعی-فرهنگی را مدنظر قرار می دهد - عندلیب و همکاران،. - 1392 بازآفرینی به ابزاری برای جامه عمل پوشاندن به راهبردهای پایداری، توسعه متوازن، حفاظت از میراث، ارتقاء کیفیت محیط شهری، جلوگیری از آسیبهای اجتماعی تبدیل شده است که آن را به سوی ابعاد و مقیاس های برنامه ریزی، طراحی و مدیریت شهری هدایت می نماید - صباغی،. - 1392 در رویکرد بارافرینی توجه به حفظ ارزش های فرهنگی و حفظ ثروت های بومی و تاریخی، انتقاد از ساخت و سازهای دارای یک نوع کاربری به جای کاربری های متعدد، توجه به اقدام های کیفی به موازات اقدام های کمی، مشارکت گروه های اجتماعی و غیره مشهود می باشد - . - McDonalds,2009
بازآفرینی از طریق بهبود حیات محیطی، اقتصادی و اجتماعی شهر به دست می آید و طیف وسیعی از فعالیت ها را توصیف می کند که زندگی جدیدی به مناطق فرسوده و کهن شهر می بخشند و بدین لحاظ باعث تجدیدحیات ساختمان ها، زیرساخت ها، تاسیسات شهری و محیط ساخته شده می شود و منجر به توسعهی مجدد ساختارهایی میگردد که پایان عمر مفیدشان فرا رسیده است. - Galdini, - 2005 رویکرد بازآفرینی طیف وسیعی از فعالیت ها را بیان می دارد که قابلیت زیست جدیدی به مناطق مضمحل، ساختمانهای پاکسازی شده، زیرساختها و ساختمانهای تحت بازسازی که به پایان عمر مفیدشان رسیده اند، میدهد. یک نگرش کلیدی در بازآفرینی به معنای عامیانه این است که وضعیت کلی منطقه و مردمش را بهبود بخشد - . - Hull city plan,2007 از طرفی توجه به توسعه گردشگری یکی از راههای دستیابی به توسعه پایدار است - . - Lee,2012
منطقه هشت شیراز علاوه بر این که هسته اولیه پیدایش شهر شیراز بوده، در حال حاضر نیز بسیاری از فعالیت های مرکزی تجاری، خدماتی، اداری و مذهبی را در خود جای داده و ظرفیت ها ی بالفعل و بالقوه قابل توجهی جهت رونق فعالیت های سیاحتی، تجاری و فرهنگی و مسکونی دارد. این بافت در دهههای اخیرهمزمان با فرآیند مهاجرت اقشارگروههای مختلف مهاجرین با منشأ بومی از بافت مهاجرت مختلف را در خود جای داده است. گروههایی که دارای هنجارها و الگوهای زندگی فرهنگی متفاوت میباشد و به تناسب روابط درون گروهی کنونی به درجات متفاوتی متأثر از فرهنگ جامعه مبدا خود میباشند در حال حاضر درصد قابل توجهی از ساکنین محله را افراد غیر بومی همچون افغانها و مهاجران سایر شهرها تشکیل میدهند که از علل آن میتوان به مهاجرت ساکنین محلی و پایین بودن هزینه زندگی در این محل اشاره کرد. این افراد به علت داشتن فرهنگ و باورهای مختلف، تمایل چندانی برای برقراری روابط اجتماعی بین خود و افراد بومی محله ندارند.
منطقه تاریخی شیراز شامل چندین محله و گذر و بازارچه، آب انبار, مساجد و بناهای تاریخی میباشد؛ خیابانهای تازه احداث شده به گونهای طراحی شده که بافت درون محله را نشکافتند در نتیجه انسجام کلی بافت حفظ شده است. اما متأسفانه به دلیل عدم خدماترسانی به درون بافت محله و نیز قدمت بالای خانههای موجود و وجود گذرهای کمعرض و پرپیچ و خم روند فرسودگی کالبدی ساختمانها بسیار مؤثر بوده است. عدم تجهیز این ساختمانها در مقابل حوادث غیرمترقبهای همچون زلزله، آتش سوزی و . . . از دیگر دغدغه های مسئولین و نیز ساکنان موجود در محله است. ترافیک سنگین موجود در خیابانهای اطراف بافت تاریخی باعث کند شدن روند خدمات رسانی شده است.
تأسیسات شهر فرسوده، عدم امکان احداث گاز شهری فرسوده، عدم امکان احداث شبکهگاز و فاضلاب در برخی از نقاط بافت به دلیل فناوری موجود و گذرهای کم عرض، سطح بالای آبهای سطحی و عدم کشش مناسب آب از طریق چاههای جذبی، کمبود فضاهای باز و فضاهای سبز، کمبود مراکز خدماتی، آموزشی، درمانی و . . . از مشکلات موجود در بافت تاریخی در منطقه هشت شیراز میباشد. بر این اساس بررسی و تبیین تاثیر توسعه گردشگری بر بازافرینی اجتماعی-فرهنگی با اهمیت به نظر می رسد لذا هدف کلان پژوهش حاضر بررسی و تحلیل نقش و تاثیر توسعه گردشگری بر بازآفرینی اجتماعی و فرهنگی در استان فارس و منطقه هشت شیراز است و یا به عبارتی هدف اصلی پژوهش پاسخ گویی به سوال زیر است: توسعه گردشگری چه تاثیری بر بازآفرینی اجتماعی فرهنگی در منطقه هشت شیراز دارد؟
مبانی نظری
گردشگری پدیدهای شهری است ؛ به ویژه شکل انبوه آن ، که امروزه دیده میشود، عمد برخاسته از شهرها هستند - رهنمایی،. - 1390 گردشگری مجموع پدیدهها و ارتباطات ناشی از کنش متقابل میان گردشگران، سرمایه، دولتها و جوامع میزبان، دانشگاهها و سازمانهای غیردولتی در فرایند جذب، حمل و نقل، پذیرایی و کنترل گردشگران و دیگر بازدید کنندگان است - . - Weaver,2000 براساس تعریف سازمان جهانی گردشگری »گردشگری« عبارت است از: »مجموعه فعالیتهای فرد یا افرادی که به مکانی غیر از مکان عادی زندگی خود مسافرت و حداقل یک شب و حداکثر یک سال در آنجا اقامت می کنند و هدف از مسافرت آنان نیز گذران اوقات فراغت است - . - WTO,1999 مردم مناطق و ساکنان محلی به دو شیوه از منافع فرهنگی توسعه گردشگری بهرهمند میشوند: اول اینکه گردشگری، فرهنگ جامعه میزبان را به سایر جوامع و فرهنگها معرفی میکند،
