بخشی از مقاله
چکیده:
با پدیدار شدن بانک ها و مؤسسات مالی اسلامی در دهه 70 میلادی ادبیات جدیدی تحت عنوان »حسابداری اسلامی« مطرح شد. اسلام نشان دهنده طریقتی برای زندگی است که دیدگاه جامعی نسبت به هستی، حیات انسان و روابط بین آن ها دارد. انسان به منزله جزئی از هستی است که هر یک از عناصرش مکمل سایراجزاء مجموعه هستی است. اما انسان ارتباط ویژه ای با سایر عناصر طبیعت دارد.
ارتباط از نظر بهره برداری و توسعه - ملکیان و سلیمانی ،. - 1392رابطه بین اسلام و جهان طبیعی نسبتا ناشناخته است؛ قرآن کریم در سوره آل عمران خطاب به انسان ها، ویژگی های افراد متفکر و نیز هدف دار بودن آفرینش را متذکر می شود و اینگونه بیان می دارد: آنها ی که در حال ایستاده و نشسته و خفتن خدا را یاد کنند و دائم فکر در خلقت آسمان و زمین کرده و گویند پروردگارا تو دستگاه با عظمت را بیهوده نیافریدی،پاک و منزهی ، ما را به لطف خود از عذاب دوزخ نگهدار - سوره آل عمران، . - 190 بخش قابل توجهی از این ادبیات تجویزی است.
البته علیرغم آن مطالعات بسیا ری در خصوص رویه های واقعی در حال ظهور است. تحقیقات تاریخی - گذشته - انجام شده در این خصوص در حال پیشرفت بوده و تحقیقات انجام شده اخیر حاکی از ارتقاء و رشد بینش نسبت به حسابداری در بخش دولتی و خصوصی در آسیای میانه می باشد. بخش های دیگری از جامعه مسلمان نیز بر تحقیقات گذشته حسابداری تمرکز و این روند رو به افزایش است. البته مورخین می توانند اثربخشی ایده ها و عملیات حسابداری خاورمیانه را بر سایر قسمت های جهان تعیین کنند. به علاوه آن که اصطلاح »حسابداری اسلامی« ممکن است برچسبی ساده برای گروهی باشد که تا حدودی دارای تفکرات و عملیات حسابداری مجزا بوده اند.
مقدمه:
اسلام در نگاه منفی غربی، اغلب همانند یک قانونی پنداشته می شود که صرفاً رفتارهای خوب بد را معرفی نموده و پیرون خود را به خوبی ها دعوت و آنان را از بدی ها بر حذر می دارد. در این دیدگاه، اسلام نمی تواند انسان ها را برای آینده ای بسیار دور که در آن فناوری های نوین کشف خواهد شد، راهبرای نماید. این در حالی است که در جهان بینی توحیدی، اسلامی در کلیه شئون و رابطه انسانی دخالت کرده و آموزه هایی را به پیروان خود ارائه می نماید. البته این بدان معنی نیست که برای هر موضوع با عنوان خاص و مرسوم امروز آن، حکم خاصی مقرر داشته باشد؛ بلکه احیاناً کلیات و یا اصول و قواعدی وضع نموده که می توان از آن ها، حکم مورد نظر را بدست آورد - اصغری لفمجانی،. - 1376
وقتی صحبت از حسابداری اسلامی مطرح می شود، برداشت از این مفهوم چیست؟ تاریخچه ظهور حسابداری اسلامی به چه زمانی باز می گردد؟ دین اسلام دومین دین بزرگ در سراسر جهان بوده که دامنه آن از قاره آفریقا تا آسیا، از کشور مراکش تا اندونزی گسترده است، اما تفکرات غربی از اسلام بسط و توسعه نیافته و یا حتی تحریف شده است. ویژگی های اصلی اسلام از منظر غربی ها کوته فکری، ستیزه جویی و عقب افتادگی است - کونگ،. - 2007 اگرچه سالیان متمادی، در جوامع غربی مورخین سیاسی و اجتماعی پیشرفت جامعه مسلمان را مورد مطالعه قرار داده اند.
البته مورخین حسابداری غربی به پیشرفت حسابداری در جهان اسلام توجهی نداشته اند. این شاهدی بر تمرکز توجه بر جوامع و کشورهایی است که کشورهای دارای امتیاز نامیده می شوند. این کشورها شامل؛ آمریکا، انگلیس، کانادا، استرالیا، نیوزیلند و کشورهای غربی می باشند. در مجموع جمعیت ساکن در کشورهای مذکور، بیست درصد جمعیت جهان را تشکیل می دهند. مابقی کشورهای جهان را نمی توان نادیده انگاشت. از این رو مطالعه در خصوص تاریخچه حسابداری ژاپنی، چینی و آفریقایی شروع و در حال انجام است . اگرچه تاریخچه تحقیق در خصوص حسابداری اسلامی در ابتدا به کشورهای انگلیسی زبان باز می گردد.
هدف اصلی این مقاله بررسی تاریخچه ادبیات حسابداری در جوامع مسلمان است. البته قبل از تشریح و تبیین موضوع، پرداختن به تعاریف ضروری به نظر می رسد. آیا میتوان، اصطلاح حسابداری اسلامی را برای مجموعه ای از عقاید و رویه های جامع و هماهنگ بکار برد؟ در بخش نتیجه گیری، نگارنده مقاله تأثیر بررسی مطالعات تاریخی در زمینه حسابداری اسلامی بر رشد و توسعه تفکر انتقادی از حسابداری اسلامی مدرن در آینده را تبیین می کند.
بررسی مفهوم حسابداری اسلامی:
قریب به سی سال پیش، منتقد ادبی ادوارد سعید ، مطالعه فرهنگ های مشرق زمین را منتشر نمود. هدف وی افشاء و آشکار نمودن بررسی دیدگاه های شکل گرفته غرب از جهان اسلام بود. بررسی مطالعه وی به میزان زیادی به درک روابط غرب با خاور میانه و رابطه انگلیس با هند کمک می کند. البته او این موضوع که خاورمیانه، عرب و اسلام معادل یکدیگر بکار گرفته می شود را نیز مورد توجه قرار می دهد. وی در خصوص کاربرد برچسب اسلامی برای پدیده های مختلفی نظیر جنگ، هنر و برنامه ریزی شهری به دیده تردید نگریسته و این پرسش را مطرح می کند که آیا این مفاهیم، منسجم اند؟ برای مثال مفهوم جنگ اسلامی در اساس متمایز از مفهوم جنگ غربی است.
مکتب شک گرایی در تمامی بحث های حسابداری اسلامی مورد نیاز است. این اصطلاح به طور واقعی به معنی که تشریح می شود مفید است یا به طور بالقوه تعریف آن به عنوان مجموعه-ای از عقاید و رویه های متمایز کفایت می کند؟ اولاً، حسابداری اسلامی باید در چارچوب مفاهیم مذهبی مورد مطالعه قرار گیرد. چه مفهومی از حسابدهی در منابع مجاز دکترین اسلامی شامل قرآن، سنت وحدیث تبیین شده یا بکار رفته است. نویسندگان معاصر ادعا می کنند؛ حسابدهی اساس و بنیان اسلام است. اسلام در زبان عربی به معنی تسلیم و رضا است، آنچه از این مفهوم درک می شود تسلیم و رضا بودن به طور خاص در مقابل خداوند است - علی و لیمان،2008 - .این تسلیم بر اساس آموزههای دینی در تمامی جوانب زندگی حاکم است.
بایدن و ویلت اظهار می کنند ؛ این استنباط از مفهوم حسابدهی بسیار گسترده از آن چیزی است که در جوامع غریی در این خصوص ارایه میشود. تمامی چیزها به طور کامل در برابر حق تعالی باید حساب پس دهند. هر کسی در مقابل خداوند پاسخگو بوده و در روز جزا باید نسبت به عمل خود در تمامی طول عمرش در مقابل خداوند پاسخگو باشد. کلمه حساب و مشتقات آن در قسمتهای مختلف قرآن هشتاد مرتبه تکرار شده است .خداوند در سوره ی آل عمران - آیه های شماره ی 17 و - 199، سوره ی رعد - آیه ی شماره ی - 41، سوره ی ابراهیم - آیه ی شماره ی - 51، سوره ی نور - آیه ی شماره ی - 39 و سوره ی مومن - آیه ی شماره ی - 17 می فرماید: ” به درستی که خداوند سریع ترین حسابداران و حسابرسان است.”
به علاوه آن که خداوند مالک نهایی هر چیزی است. خداوند انسان را به عنوان جانشین خود بر زمین معرفی نموده است. علاوه بر این، خداوند در سوره ی انبیاء - آیه ی شماره ی - 1، سوره ی ص - آیه ی شماره ی - 53، سوره ی انشاق - آیه ی شماره ی - 8 به ترتیب می فرماید: ” حسابدهی مردم نزدیک است و ایشان در بی خبری باشند“ . ”این است آنچه برای روز حساب وعده داده می شود” . ” پس به زودی حسابرسی کرده، حسابرسی آسان.”البته حسابدهی به خداوند مانع از حسابدهی به جامعه، سرمایهگذاران، کارمندان و سایرین نمیشود.
واژه محاسبه برگرفته از اصطلاح حساب میباشد. از دیدگاه اهو هرچند حسابدهی از جمله ویژگیها و مشخصههای سایر ادیان نیز میباشد. البته مفاهیمی از این قبیل، درباره اشکال و مفاهیم حسابداری توضیحی ارایه ندادهاند؟ در اینجا قرآن و سنت کمترین تأثیرگذاری را داشتهاند. در قرآن مباحث متعددی به جزییات در خصوص، کامل شدن معاملات و نحوه ثبت آنها مشتمل بر تعهدات آتی در دوره زمانی خاص و مشخص وجود دارد، اما در مقابل نحوه عمل در خصوص معاملات ثبت شده در زمان انجام معاملات و اتمام موضوع آنها مشخص نشده است.
اصطلاح حسابداری اسلامی میتواند، کاربردی موقتی و انتزاعی داشته باشد. حسابداری اسلامی در قسمتهایی از جهان که اسلام، دین اصلی آنهاست، کابرد دارد. از نظر جغرافیایی شمال آفریقا، بخش پهناوری از آفریقا که در جنوب صحرای کبیر قرار دارد، خاورمیانه، سرزمینهای تحت حکومت امپراطوری عثمانی، شبه قاره هند، بخشهایی از آسیای جنوب شرقی، اندونزی و همچنین قسمتهایی از اتحادیه جماهیر شوروی سابق را تحت پوشش حسابداری اسلامی قرار دارد.
حوزه جغرافیایی حسابداری اسلامی در فاصله قرن هشتم تا پانزدهم، به بخش هایی از اسپانیا که هم اکنون منطقه بالکان نامیده میشود نیز گسترده شده بود. به لحاظ جغرافیایی، تبیین مفهوم منسجم و همگن از حسابداری اسلامی بسیار مشکل است. در تمامی جوامعی که برچسب اسلامی دارند، دین غالب اسلام است. اما آیا تأثیر اسلام بر حسابداری در کشورهای مختلف و طی دوره های زمانی متفاوت، کافی بوده است؟ با این وجود، تعیین مفهوم حسابداری اسلامی نمیتواند مانع از انجام مطالعه در خصوص حسابداری در طی دورههای زمانی مختلف و در مکانهای مختلف باشد. به علاوه آن که منابع موجود به زبان انگلیسی در خصوص تاریخچه حسابداری در آفریقای شمالی، شبه جزیره هند و آسیای جنوب شرقی یکسان نبوده و متفاوت از یکدیگرند.
ادبیات مدرن حسابداری اسلامی:
اکثر کشورهایی که بخش عمدهای از جمعیت آنها را مسلمانان تشکیل میدادند بعد از جنگ جهانی دوم به تصرف کشورهای غربی درآمد و فرهنگ غربی در آن کشورها رسوخ نمود. مسلمانان در سراسر جهان با این معضل دست به گریبانند.
