بخشی از مقاله
-1مـقدمـه :
بحث اقلیم یکی از مباحثی اصلی در توسعه پایدار وطراحی های اقلیمی است که با کم شدن منابع انرژی به صورت گسترده باید به فکر راه کارهایی برای حل این مشکل بود.با تحلیل ومطالعه بر روی ساختمان قدیمی که از گذشته برای ما به یادگار مانده است میتوان پی برد که اجداد ما با نبود تکنولوژی استفاده از سوخت های فسیلی چگونه سرمایش وگرمایش یا به عبارتی آسایش زندگی خود را تامین کرده اند .امروزه با پیشرفت علم وتکنولوژی ما باید تا جای ممکن استفاده از سوخت های فسیلی را کاهش دهیم وبه ساخت وسازهای اقلیمی که خود ساختمان نیاز سرمایش وگرمایش را تامین کند روی آوریم.
یکی از مهمترین بخش های پایداراقلیمی بحث معماری پایدار است.طراحان ومعماران در عصر حاضر با آگاهی از مشکلات زیست محیطی ومقابله با نابودی تدریجی زیست محیط کره زمین اقدامات متعددی در زمینه طراحی ساختمانهای سازگار با محیط انجام دادندکه به گونه ای به اسم معماری اقلیمی (معماری سبز)ودر نهایت معماری پایدار نام گرفت.کمیسیون جهانی در رابطه با محیط وتوسعه تعریف پایداری را اینگونه ارایه داده است
.برآوردن نیازهای امروز بدون به مخاطره انداختن توانایی نسل های بعد برای براورده کردن نیازهایشان چون پایداری اقلیمی با درک از محیط آغاز میشودبنابراین اگر به امکاناتی که در آن هستیم آگاه باشیم میتوانیم به بهترین شکل از آنها بهره ببریم و کمترین صدمه را به آنها وارد کنیم.اگر چه در جهان معاصر پایداری وتوسعه پایدار مباحثی نوین هستن اما با جستجو در معماری سنتی ایران در میابیم که در تمدن ایران پایداری از دیرباز مورد توجه بوده است این رویکرد در معماری سنتی ایران با گرایش به سمت پایداری بوم شناختی راه حلهایی بسیار منطقی وهمساز بااقلیم در جهت دستیابی به این امر ابداع نموده است.پیشینیان ما برای رفع نیاز های خود در برخورد با محیط زیست بسیار آگاهانه عمل نموده وبااستفاده از عناصر کارکردی نوین زمان خویش وبدون لطمه به محیط زیست از کمترین امکانات بومی بهترین بهره را برده اند.با توجه به اشاره مختصری که در بالا به شرایط ویزه معماری در دوره های مختلف شدنگارنده شکل گیری معماری پایداراقلیمیی را در قالب دو نسل معرفی میکند .البته شایان ذکر است که این دو نسل هیچ گونه تفاوتی در ایفای نقش خود ندارند وتنها تفاوت آنها در بکارگیری امکانات ونحوه پاسخگویی به شرایط میباشد.این تحقیق باتکیه به روش توصیفی وبا مراجعه به چندین مقالات معتبرومطالعه کتابخانه ای انجام گرفته است.
-2بیان مسئله
اکثر کشورهای دنیا با اعمال سیاست های بهینه سازی مصرف انرژی استفاده از انرژی های فسیلی را به حداقل رسانده اند ولی کشور ما ایران در کمتر از دو دهه مصرف فراورده های نفتی را حدود سه برابر کرده است وبا عنایت به این رشد مصرف در حال حاضر به طور میانگین هر ده سال مصرف انرژی ما دو برابر میشود .امروزه با
پیشرفت علم و تکنولوژی ما باید تا جای ممکن استفاده از سوخت های فسیلی را کاهش وبا سوخت وسازهای اقلیمی که خود ساختمان نیاز سرمایش وگرمایش را تامین کنیم روی آوریم.به دلیل بحران انرژی در جهان وهمچنین افزایش آلودگی محیط زیست به دلیل استفاده ی بی رویه از انرژی های فسیلی لزوم استفاده از انرژی های پایدار ،مخصوصا در بخش ساختمان که40درصد از مصرف انرژی رادر کشور به خود اختصاص داده است،مورد توجه قرارگرفته است.صرفه جویی وبهینه سازی مصرف انرژی وکاربرد انرژی های پایدار در حال حاضر هیج گونه نقشی در فرهنگ ساختمانی کشور ندارد،در ساخت وسازها ارقام وهزینه های بسیار زیادی صرف تجملات وابزار سازی ها میشود که به عنوان یک مد تبدیل شده است .لازمه این امر آن است که معماران بکوشند به جای دنباله روی از سلیقه عامیانه در جهات سازنده ومفیدهدایت کنند،معماران میتوانندبه مردم بباورانند که طرح های اقلیمی وزیست محیطی کمتر از تزیینات رایج کنونی نیست ارزشهای معماری سنتی وسنت ارزشهای زیست محیطی معماری سنتی ایران واجد ارزشهای فراوان در شیوه های گوناگون استفاده بهینه از انرژی وبهره برداری اکولوژیکی از انواع انرژی وخصوصا کاربرد انرژی پایدار وتجدید پذیر است.ساختمان هایی که بر طبق اصول طراحی اقلیمی ساخته شده اند ضرورت گرمایش -سرمایش را به حداقل کاهش میدهند ودر عوض از انرژی طبیعی موجود در اطراف ساختمان استفاده میکنند ،طراحی اقلیمی باعث میشود که ساختمان ها دارای شرایط آسایش بهتری باشند.
-3پیشینه تحقیق
معماری پایدار به قرن 19برمیگردد. جان راسکین ،ویلیام موریس وریچارد لتابی از پیشگامان نهضت معماری پایدار محسوب میشوند.جان راسکین در کتاب "هفت مشعل معماری"خود می گوید که برای دستیابی به رشد وپیشرفت میتوان نظام هارمونیک موجود در طبیعت را الگو قرار داد .موریس بازگشت به فضای سبز حومه شهر وخود کفایی واحیای صنایع محلی را توصیه میکرد. هدف از طراحی ساختمانهای پایدار کاهش آسیب آن به روی محیط از نظر انرژی وبهره برداری از منابع طبیعی است،که شامل قوانین زیر میباشد.
-1کاهش مصرف منابع غیر قابل تجدید
-2توسعه محیط طبییعی
-3حذف یا کاهش مصرف مواد سمی ویا آسیب رسان بر طبیعت در صنعت ساختمان [ 1 ]
معماری پایدار به معنی ارایه راه حل هایی در زمینه های کالبدی ومحیطی واقلیمی ،اجتماعی فرهنگی که بتواند از بروز مسایلی همچون نابودی منابع طبیعی ،تخریب اکوسیستم ها ،آلودگی محیط زیست ،افزایش بی رویه جمعیت ،رواج بی عدالتی وپایین آمدن کیفیت زندگی وکاهش تعامل بین انسانها جلوگیری نماید.
همانگونه که تادوأآندو میگوید :"من ساختمانهایی میسازم که در طبیعت قابل تحمل باشد."به عبارتی معماری پایدار وظیفه احداث ساختمانهایی رادارد که در طبیعت قابل تحمل باشد،علاوه بر آن نگهدار هویت وتطبیق عینیت با تصاویر ذهنی در طی لایه های تاریخی ،امروز وآینده باشد. [4]
-4معنای لغوی پایداری :
دهخدا پایداری را به معنای با دوام ، ماندنی آورده است [ 6 ] معنای کنونی پایداری که در این بحث مد نظر است عبارتست از »آنچه می تواند در آینده تداوم یابد و در لغات انگلیسی با واژه های مرتبطی چون «sustain» به معنای حمایت ، زنده نگه داشتن ، ادامه دادن مستمر ؛ «sustenance» به معنای فرایند پایداری زندگی و sustnainable ، به معنای پایداری ، صنعتی که چیزی را توصیف می کند که باعث آرامش و تغذیه و تأمین زندگی و در نتیجه به تداوم زندگی و طولانی تر کردن آن منجر می شود، برمی خوریم.
-5الگوهای پایدار در معماری های نسل اول
به رغم مطرح شدن مباحث پایداری در معماری امروز . عملاً تمامی این اصول توسط پیشینیان ما به کار گرفته می شد معماران گذشته ناگذیر به تکیه بر منابع طبیعی و انرژی های پاک بوده اند . ولی مرور زمان و استفاده نامناسب از پیشرفت های تکنولوژیکی منجر به فراموشی آن تکنیک ها و کاربرد نا محدود از انرژی های فسیلی تجدید ناپذیر شد . با بررسی معماری گذشته ایران ، می توان بسیاری از ترفندهای گذشته را به صورت امروزی به کار برد در ادامه برخی از الگوهای مورد استفاده معرفی و شرح داده می شود.
-1-5 سیزان :
خانه های سنتی در اقلیم سرد کوهستانی اغلب دارای زیرزمین با سقف کوتاه ، در قسمت زمستان نشین هستندکه در تابستان به خاطر اینکه هوای آن نسبتاً خنک است جهت سکونت اهل خانه استفاده می شد . به این زیرزمین میزان می گویند که در اکثر شهرهای مناطق سردسیر یک الی یک و نیم متر پایین تر از کف احداث می
گردیده و همین امر باعث حفظ حرارت درون آن می شود زیرا خاک های اطراف آن به مانند یک عایق حرارتی عمل کرده و مانع از تبادل حرارت ومحیط اطراف می شود.
2-5 -حوضخانه:
در مناطق گرم و خشک ایران ، علاوه بر نیاز به پایین آوردن میانگین دمای داخلی ، تأمین رطوبت نیز امری ضروری است جهت دستیابی به این هدف از حوضخانه استفاده می کردند در مواقعی که دمای هوا بسیار زیاد بوده است . اهل خانه به سرداب رفته و از هوای خنک آن استفاده می کردند . در بعضی از خانه ها که شاخه های مسیر قنات از زیر آن رد می شده از سرداب راهی به قنات جهت دسترسی به آن نیز وجود داشته است وجود حوض آب و مجاری ورودی بادگیر در این فضا باعث افزایش رطوبت و برودت می شده است.
-3-5 گودال باغچه:
در اقلیم گرم و خشک و سرد کوهستانی سطح حیات از سطح طبیعی زمین و کوچه پایین تر است که همین امر سبب کاهش تبادل حرارت بین داخل و خارج می گردد و نوسانات درجه حرارت کمتر می شود به این حیاط ها گودال باغ یا گودال باغچه می گفتند . البته علل دیگری از جمله دسترسی به آب قنات ها برای آبیاری باغچه ها نیز می عتواند باعث پایین رفتن سطح حیات از سطح طبیعی زمین نیز باشد .( شکل (1
شکل (1) گودال باغچه منبع : ارشیو نگارنده
- 4-5 قرارگیری ساختمان ها در عمق زمین (به مانند خانه های زیر زمینی در روستای میمند در غرب استان کرمان)
