بخشی از مقاله
چکیده:
امروزه سرمایه فکری به عنوان منبع اصلی مزیت رقابتی ناشی از منابع نامشهود و مغز نامرئی سازمانها به شمار می رود. سازمان ها تلاش می کنند در کوتاه ترین زمان ممکن و با صرف کمترین هزینه به یک سازمانی موفق تبدیل گردند لازمه این کار ایجاد ارزش در سازمان است و برای کسب این موفقیت، با رقابتی روزافزون شناسایی و مدیریت این دارایی ها امری اجتناب ناپذیر می باشد.و برای مدیریت این دارایی ها می بایست آن ها را اندازه گیری کرده و با اطلاع از آنها به رفع کمبودها اقدام گردد.
سرمایه فکری یک دارایی بوده و با افزایش علوم ارتباطی در اشکال مختلفی در فرایند توسعه اقتصادی ،مدیریتی وفن آوری بروز کرد به عنوان یک مزیت رقابتی برای سازمان ها و همچنین الگوی جهت اندازه گیری موردتوجه قرارگرفته است اندازه گیری سرمایه فکری هم برای حاکمیت موثر داخلی و هم بر روابط موفق با افراد خارج از سازمانها ضروری و سودمند می باشد. در این مقاله با ارائه تعاریف مفاهیم سرمایه فکری، شناخت عناصر و ویژگی های سرمایه فکری ، فرایند مدیریت سرمایه فکری و روش های مختلف اندازه گیری و حسابداری سرمایه فکری مورد بررسی قرار گرفته است.
-1 مقدمه:
سرمایه فکری ازلحاظ ذاتی و به واسطه رشد اهمیت آن در نوآوری و بهرهوری سازمانها و شرکتها بهعنوان یک فرصت رقابتی و نمایانگر قسمتی از عملکرد اقتصادی برای سازمانها و شرکتها میباشد. سرمایه فکری بهعنوان شاخص رشد و توسعهیافتگی در نظر گرفته میشود و سرعت رشد آن به حدی زیاد شده است که به عنوان مبنای عملکرد آینده سازمانها میباشد. با رشد و پیشرفت علوم در عصر کنونی، داراییهای فیزیکی و مادی تنها سرمایه سازمانها بهحساب نمیآیند بلکه دانش و اطلاعات و سرمایه فکری و انسانی از اساسیترین سرمایههای سازمانی موردتوجه قرارگرفته است لذا توجه روزافزون به مقوله سرمایه فکری باعث گردیده است محققان زیادی علاقهمند به مطالعه در حوزه سرمایه فکری شوند.
سازمانها از سرمایه فکری شناخت کاملی ندارند ولی با افزایش علوم ارتباطی سرمایه فکری در اشکال مختلفی در فرایند توسعه اقتصادی ،مدیریتی و فناوری بروز کرده و بهعنوان یک مزیت رقابتی برای سازمانها و همچنین الگوی جهت اندازهگیری موردتوجه قرارگرفته است. سرمایه فکری از نگاه مدیریتی مجموع انسانی ساختاری نظیر دانش، تجربه کاربردی، فنآوری سازمانی، روابط و مهارتهای تخصصی است که با خلق فرصت رقابتی حیات سازمان در بازار را به ارمغان میآورد . سرمایه فکری ، ماهیت فرار و سیال دارد و زمانی که کشف شود و تو سط سازمان استفاده شود، سازمان را در ورود به محیط رقابتی یاری می رساند - بونتیس . - 1996 سرمایه فکری ، دربرگیرند ه همه فرآیندها و داراییهایی است که به طور معمول و سنتی در ترازنامه منعکس نمی شود.
همچنین شامل آن گروه از داراییهای نامشهود مانند: علائم تجاری و حق امتیازها و ... است که روشهای ، حسابداری مدرن آنها را مد نظر قرار می دهد - روس . - 1997 ادوینسون و مالون در سال 1997 سرمایه فکری را چنین تعریف کرده اند دانشی که می تواند به ارزش تبدیل شود. آنها برای توضیح سرمایه فکری از استعاره درخت که زندگی اش وابسته به ریشه است، و آن نیز در زیر خاک و پنهان است، استفاده می کنند و می گویند که موفقیت شرکت به سرمایه فکری اش وابسته است که آن نیز یک منبع پنهان است.
از دید حسابداری دارایی های فکری مانند حق اختراع یا اموال فکری دارای مانده بدهکار است در حالی که سرمایه فکری جمع ثروت بنگاه است که در دارایی فکری سرمایه گذاری شده است ودارای مانده بستانکار است - ویدا مجتهد زاده . - 1381 سرمایه فکری دارایی است که توانایی سازمان را برای ایجاد ثروت اندازهگیری میکند. این دارایی ماهیت عینی و فیزیکی ندارد و یک دارایی نامشهود است که از طریق به کارگیری داراییهای مرتبط با منابع انسانی، عملکرد سازمانی و روابط خارج از سازمان به دست آمده است. همه این ویژگیها باعث ایجاد ارزش به دست آمده می شود به دلیل اینکه یک پدیده کاملاً داخلی است، قابلیت خرید و فروش ندارد.
واژه های نامشهودها، دارایی دانش و سرمایه فکری به طور وسیعی در ادبیات حسابداری، اقتصاد و مدیریت مورد استفاده می باشد ولی ارزش بالقوه و منافع آتی آنان به طور قابل اتکاء قابل اندازه گیری و سنجش نمی باشد. به طور کلی، بهره وری در شرکت ها وابسته به سرمایه فکری و قابلیت های سازمان در بکارگیری آن به عنوان یک دارایی است. استوارت اشاره می نماید که در عصر اطلاعات و اقتصاد دانش محور یک انقلاب اساسی رخ داده است، به طوری که اطلاعات جایگزین سرمایه در گردش و دارایی های فکری جایگزین دارایی های فیزیکی گردیده است.
در واقع، منافع فیزیکی و مادی تا حد زیادی توسط دانش و ارتباطات به عنوان منابع اصلی ارزش و ثروت جایگزین شده اند و در عصر جدید اقتصاد نوین در قالب اقتصاد نامشهود ظهور یافته است. سرمایه فکری فراهمکننده یک پایگاه منابع جدید است که از طریق آن سازمان میتواند به رقابت بپردازد - بنتیس به نقل از قلیچ لی و مشبکی،. - 1385 سرمایه فکری شامل آن بخش از کل سرمایه یا دارایی شرکت است که مبتنی بر دانش بوده و شرکت دارنده و مالک آن بشمار میآید - انواری رستمی و رستمی، . - 1382
-2 مبانی نظری و سیر تاریخی سرمایه فکری :
سرمایه فکری اولین بار در سال 1962 توسط فریتز مچلاپ مطرح شد پس از آن در سال 1969 جان کنت گالبرایت اصطلاح سرمایه فکری را به کار برد در اوایل دهه 1980 ایده عمومی ارزش ناملموس - که اغلب "سرقفلی" نامیده می شد - را ایتامی مطرح کرد.در اواسط دهه 1980 انقلاب اطلاعات شکل گرفت و شکاف بین ارزش دفتری و ارزش بازار به طور چشمگیری برای بسیاری از شرکتها افزایش یافت. درهمین حین، کتابی پیرامون استخراج ارزش از نوآوری توسط آقای تیس انتشاریافت.
در اواخر دهه 1980آغاز نخستین تلاشها برای نوشتن و تدوین صورت حسا ب هایی که سرمایه های فکری را انداز ه گیری می کنند - اسویبی، - 1988 شکل گرفت و در این رابطه کتاب "ارتباط گم شده و سقوط مدیریت حسابدار ی" توسط جانسون و کاپلان انتشار یافت .در سال 1990 شرکت اسکاندیا لیف ادوینسون را به عنوان » مدیر سرمایه های فکری« خود منصوب کرد. اولین باری است که نقش مدیریت سرمایه های فکری با تخصیص یک پست رسمی، در سازمان مشروعیت می یابد. کاپلان و نورتن - - 1992 مفهوم و رویکرد کارت امتیازی متوازن را معرفی کردند . این رویکرد مبتنی بر این فرض است که آنچه را که شما اندازه گیری می کنید همان چیزی است که شما به دست می آورید.
همچنین کتاب "سازمان هوشمند" نیز توسط آقای کوئین انتشار یافت. ونوکا و تاکیشی در سال 1995 کار بسیار با ارزششان را درباره "سازمان دانش آفرین" معرفی کردند. سرمایه های فکری، موضوع مورد پسند بسیاری از محققان و کنفرانس های علمی، مقاله ها و نشریه های مختلف قرار میگیرد. تعداد زیادی پروژه از جمله پروژ ههای مرتیوم، دانمارک و استکهلم، در سطح وسیع انجام گرفت. اوایل دهه 2000 اولین مجله معتبر علمی با عنوان "سرمایه های فکری" انتشار یافت.
اولین استانداردهای حسابداری " سرمایه های فکری" را دولت دانمارک منتشر کرد. چشم انداز سرمایه های فکری به همراه کمیته سرمایه های فکری در شرکت اسکاندیا تعیین و تشکیل شد. اتحادیه اروپا، اولین گزارش سرمایه های فکری خود را منتشر کرد و کتاب "ثروت نامشهود" را موسسه بروکینگ به چاپ رسانیددر آن سالها گزارش سرمایه های فکری مراکز اتریش منتشر میشود و کتاب "مدیریت، اندازه گیری و گزارش دهی داراییهای نامشهود" رالو به همراه حجم گسترده ای کتب و مقا له ها، پیرامون مدیریت سرمایه های فکری به چاپ می رسد. تعداد بسیاری پروژه در راستای مدیریت و انداز ه گیری سرمایه های فکری در سازمانهای مختلف، تعریف و انجام شده و درحال حاضر نیز درحال پیگیری است.
-3 ویژگیها و عناصر سرمایه فکری
هاردوار 1 در مقالات و اظهارات خود ارزشمندترین و مهمترین منابع یک کشور را سرمایههای فکری و داراییهای نامشهود آن میداند. از نظر وی به خاطر ویژگیهای خاص این داراییها یعنی منابع فکری شرکت، حالت انحصاری و یگانه دارند و قابل کپیبرداری نیستند و به این دلیل شرکتها ارزشمند هستند و میتوانند مزیتهای رقابتی را برای شرکت ایجاد کنند. با وجود شباهت سرمایه فکری با داراییهای مشهود، در توانایی بالقوه برای ایجاد جریانهای نقدیاتی ، اما ویژگیهایی که سرمایه فکری را از این داراییها ممتاز میکنند ، عبارتاند از: الف-داراییهای فکری،داراییهای غیررقابتی هستند.
برخلاف داراییهای فیزیکی که فقط میتوانند برای انجام یک کار خاص در یکزمان خاص مورداستفاده قرار بگیرند، داراییهای فکری را میتوان بهطور همزمان برای چند امر خاص به کار گرفت. ب-سرمایه انسانی و سرمایه رابطهای، قابلیت تبدیلشدن به مالکیت شخصی ندارند، بلکه باید بین کارکنان و مشتریان و تأمینکنندگان مشترک باشد رشد این نوع از داراییها نیاز به مراقبت و توجه جدی دارد. بهطورکلی سرمایه فکری بهعنوان مقولهای که دارای سه جزء اساسی به هم وابسته است نشان داده میشود:سرمایه انسانی،سرمایه ساختاری و سرمایه مشتری / رابطهای - رامیز و دیگران،. - 2007
