بخشی از مقاله
چکیده:
انجمن بین المللی حسابداران مالی - آیفک - به ارائه مراحل توسعه حسابداری مدیریت شامل مرحله اول: تعیین بهای تمام شده و کنترل مالی، مرحله دوم: تهیه و آماده سازی اطلاعات برای برنامه ریزی و کنترل مدیریت، مرحله سوم: کاهش اتلاف منابع سازمان و مرحله چهارم: خلق ارزش ازطریق استفاده کارا از منابع پرداخته است. ما در این پژوهش به دنبال درک مفاهیم اساسی حسابداری و بالاخص کاربردهای عملی هر کدام از آنان هستیم.حسابداری مدیریت به عنوان یک علم با ورود بنگاه های اقتصادی به دوره مدرن تکامل یافته است و ظهور تکنیک های حسابداری مدیریت ناشی از فعالیت بنگاه های اقتصادی در محیط مدرن می باشد. مطابق تحقیقات اثباتی حسابداری، محافظه کاری حسابداری به عنوان یک مکانیزم قراردادی کارآمد، می تواند رفتارهای فرصت طلبانه مدیر در بیش نمایی پاداش مبتنی بر سود را محدود نماید. تکنیک های اولویت دار برای استفاده حسابداری عبارتند از: »استفاده از شاخص های غیر مالی مرتبط با عملیات برای ارزیابی عملکرد سازمان«، »طبقه بندی هزینه هابه ثابت و متغیر«، »ارزیابی عملکرد بر مبنای ارزش افزوده اقتصادی«، »الگو برداری از بهترین ها«و »محاسبه بهای تمام شده بر مبنای فعالیت.«
واژگان کلیدی: معادله اساسی حسابداری، تئوری حسابداری، گزارشهای مالی
مقدمه
حسابداری حسابداری زبان تجارت خوانده میشود. زیرا از طریق تهیه گزارشهای مالی، اطلاعات لازم را درباره ٔ واحدهای اقتصادی در اختیار اشخاص ذینفع و ذیعلاقه قرار میدهد. این اشخاص شامل مدیران، صاحبان سرمایه، اعتبار دهندگان، سازمانهای مالی و اقتصادی دولت و از این قبیل هستند - مدد و ملک آرایی،. - 1386از منظری دیگر از حسابداری با نام سیستم اطلاعاتی حسابداری Accounting Information System یاد میشود که برای پردازش اطلاعات مربوط به رویدادهای مالی موثر بر سازمانها و واحدهای تجاری و گزارش اثرات این گونه رویدادها به تصمیمگیرندگان، طراحی شده است - عالی ور،. - 1377 طبق »بیانیه اساسی تئوری حسابداری:« حسابداری عبارت است از فرایند شناسایی، اندازهگیری و گزارشگری اطلاعات اقتصادی برای تصمیم گیریهای آگاهانه به وسیله استفاده کنندگان آن اطلاعات - American Accounting . - Association,1966 بیانیه در تشریح این تعریف آورده است بر اساس دیدگاهی جامع، »اطلاعات حسابداری« را میتوان »اطلاعات اقتصادی« تلقی کرد.
گاهی اوقات به اشتباه از مفهوم دفترداری برای تعریف حسابداری استفاده میشود. دفترداری عبارت است از: فن ثبت، طبقهبندی و خلاصه سازی مبادلات واحد تجاری. البته این عملیات در گذشته صرفاً در دفاتر حساب انجام میشد. اما امروزه ثبتهای حسابداری با استفاده از کامپیوتر انجام میشود. حسابداری مفهوم وسیع تری از دفترداری را دربر میگیرد. در واقع دفترداری بخشی از وظایف حسابدار است. همه حسابداران از مجموعه قواعد یکسان تحت عنوان اصول پذیرفته شده حسابداری برای تهیه گزارشهای حسابداری استفاده میکنند. اطلاعات مربوط به معاملات روزمره، اساس تهیه گزارشهای مالی را تشکیل میدهد. در واحدهای بازرگانی، فعالیتهایی نظیر خرید و فروش کالا، خرید ماشین آلات و پرداخت هزینههای جاری مانند اجاره، حقوق، بهای آب و برق از جمله معاملات روزمره است.
تاریخچه حسابداری همزاد تمدن بشری است و به اندازه آن قدمت دارد. نخستین مدارک کشف شده حسابداری در جهان، لوحههای سفالین از تمدن سومر در بابل - Babylon - است و قدمت آن به 3600 سال قبل از میلاد بر میگردد و از پرداخت دستمزد تعدادی کارگر حکایت دارد . - Heitger, 1985 - مدارک و شواهد نشان میدهند در تمدنهای مصر، رم و یونان باستان نیز نوعی کنترلهای حسابداری برقرار بوده و نوعی حساب جمع و خرج تنظیم میشده است. شخص جمعدار، مأمور دولت یا شخصی که محافظت از پول یا دارایی دیگری به او محول بوده است در فواصل زمانی مقرر حساب خود را به ارباب یا مسئولان دولتی پس میداده است. برای این کار دو فهرست تفضیلی از دریافتها و پرداختها بر حسب پول، وزن یا مقیاس دیگری تهیه میشد و جمع آن دو مساوی بود. فهرست دریافت شامل موجودی ابتدای دوره به علاوه وجوه یا کالای دریافتی طی دوره بود. فهرست پرداخت شامل مبالغ پرداختی، کالای فروخته شده یا به مصرف رسیده در طی دوره به علاوه مانده پول و کالا نزد جمعدار بوده است که باید به ارباب تحویل داده میشد.
بنابراین، حسابداری باستانی تنها جنبههای محدودی از فعالیتهای مالی را در بر میگرفت و با سیستم جامعی که کلیه عملیات مالی حکومت را ثبت و ضبط کند یا به نگهداری حساب معاملات تجاری بپردازد، فاصله بسیاری داشت. این نوع حسابداری تا قرون وسطی دوام یافت - مدد و ملک آرایی،. - 1386 همانند سایر تمدنها در تمدن باستانی ایران نیز حسابداری، گذشتهای مفصل و خواندنی دارد. پیشینه حسابداری در ایران به نخستین تمدنهایی بر میگردد که در این سرزمین پا گرفت و مدارک حسابداری به دست آمده با 25 قرن قدمت، گواه بر پیشرفت این دانش در ایران باستان دارد. در ایران عصر هخامنشی، نظام مالی و پولی جامع و منسجمی برقرار بوده و حساب درآمدها و مخارج حکومت به ریز و به دقت، ثبت و ضبط و نگاهداری می شده است. حدود سی هزار لوح از بخشی از کاخ جمشید موسوم به خزانه، محل اسناد مالی کاخهای مزبور به دست آمده است که حکایت از وسعت ثبت اطلاعات مالی آن دوران دارد. تاریخ این لوحها حدود 480 سال قبل از میلاد است. یکی از این لوحها که به خط عیلامی است، توسط پروفسور جرج کامرون، مطالعه و خوانده شده است و کتاب »اصول حسابداری«ترجمه آن را بازگو میکند:
برابر سه »کارشا« و شش شکِل«» نقره به وسیله » شاکا« - مدیر صندوق - به کارگرانی که درهای آهنی »پارسه « - تخت جمشید - را میسازند و »بردکاما« مسئول کار ایشان است، پرداخت شد. معادل این مبلغ به طور مقرر به قرار هر سه شکِل«» نقره یک گوسفند احتساب گردید. مدت کار ایشان از ماه آدوکنئیش تا ماه ویخن - ماه اول تا دوازدهم - سال ششم - سلطنت خشایار شاه - بوده و دو نفر هرکدام ماهی یک شکل و نیم نقره - دستمزد - دریافت میکردند - مدد و ملک آرایی،. - 1386 حسابداری دانشگاهی با بیش از پانصد سال سابقه توسط فردی ایتالیایی به نام لوکا پاچیولی 1495 - میلادی - بنا نهاده شدهاست. پاچیولی تحصیﻻت خود را در وِنیز گذراند و در دهه 1470 راهب صومعهای شد که از فرقه فرانسیسکن بود. تا سال 1497 معلم خصوصی ریاضیات بود تا اینکه در آن سال دعوتاینامهاز لودُویکو اِسفُرتسا دریافت نمود تا در میلان مشغول به کار شود. او در آنجا با لئوناردو داوینچی آشنا گردید و به او ریاضیات آموزش داد. در 1499، پاچیولی و لئوناردو مجبور شدند تا از میلان فرار کنند زیرا لوئی دوازدهمپادشاه فرانسه شهر را به تصرّف خود در آورده و حامیان آنها را از آنجا بیرون کرد. بعد از آن، پاچیولی و لئوناردو اکثر اوقات با هم سفر میکردند. در سال 1517 به محض برگشت به میهن، پاچیولی به علت سالخوردگی فوت کرد.
پاچیولی چندین کتاب در زمینه ریاضیات منتشر کرد که شامل اثر زیر میباشد:
به معنی »مجموعهای از جبر، هندسه، نسبت و تناسب.« این کتاب شامل موضوعاتی از جمله حساب و جبر و استفاده آنها در تجارت، دفترداری، پول و مبادله است. وی در این اثر به تلفیق دانش ریاضی زمان خود پرداخت. همچنین برای اولین بار شرحی در مورد روش نگهداری حسابها و دفاتر که تجار ونیزی در طول دوران رنسانس به کار میبردند، ارائه داد. این روش بعدها به روش حسابداری دوطرفه مشهور شد. اگر چه پاچیولی این سیستم را تدوین کرد و نه اختراع، ولی بهعنوان »پدر علم حسابداری« مورد توجه واقع شد. سیستمی که او به تدوین و معرفی آن پرداخت شامل اغلب چرخههای حسابداری بود که ما امروز آنها را میشناسیم. او استفاده از دفاتر روزنامه و دفتر کل را شرح داد، و تذکر داد که یک فرد نباید به رختخواب برود مگر اینکه بدهی با بستانکاری برابر باشد! دفتر کل او حسابهایی برای موجودی - که شامل وجوه دریافتی و موجودی کالابود - ، تعهّد بانکی، سرمایه، درآمد، و مخارج داشت- انواع حساب که در بیلان کار و صورتحساب درآمد یک سازمان به ترتیب گزارش میشود. او ثبت نهایی آخر سال را نشان داد و پیشنهاد کرد که یک تراز آزمایشی برای تأیید دفتر کل متعادل بکار گرفته شود. همچنین، رساله او دامنه وسیعی از موضوعات مرتبط را، از اخلاقیات حسابداری گرفته تا حسابداری هزینه، شامل میشود.
از مهمترین تغییرات حسابداری در طول پانصد سال گذشته تغییر ماهیت نظری آن است. حسابداری دانشگاهی در چهار صد سال اول عمر خود عمدتاً رویکردی تجویزی داشتهاست. یعنی اندیشمندان حسابداری تنها بر اساس قیاس مبتنی بر فرضیات مبنا، روشهای حسابداری خاصی را به حسابداران تجویز میکردند. برای مثال نحوه ٔ تهیه ترازنامه یا صورت سود و زیان و یا نحوه ٔ ارزیابی موجودیهارا بر اساس استدلال منطقی، تعیین و تجویز میکردند. امروزه از این روشهای تجویزی با نام تئوریهای تجویزی یاد میشود . اما از اوایل سده بیستم، مباحث نظری و فلسفی جدی در خصوص تعلق حسابداری به یکی از حوزههای معرفت بشری رواج یافت. در اواسط سده بیستم و با تسلط مکتب اثبات گرایی - پازیتیویسم - بر فضای دانشگاهی، نظریههای حسابداری اثبات گرایانه به ظهور رسید. ضعفهای بنیادین نظریههای اثبات گرایانه در ظرف کمتر از ربع قرن آشکار شد و حسابداری به تبع سایر رشتههای علمی وارد دنیای جدیدجُستارهای فلسفی و نظری شد. طرح حسابداری انتقادی یا امثال آن نشانه این تحول نظری در حسابداری است.
