بخشی از مقاله
چکیده
زنانی که همسرانشان دریانورد است نیمی از زندگی زناشویی خودرا با عدم حضور شوهر در محیط اجتماعی و خانواده به دلیل شرایط کاری دریانورد سپری میکنند،در نتیجه نقشی فراتر از نقش مادری و همسری بر عهده این گروه از زنان در خانواده فصلی است. این پژوهش 1 با توجه به این مطلب که زن در طول زندگی خانوادگی خود موظف به ارائه نقش زنانگی-همسری -و مادری است به بررسی آسیب های اجتماعی زنان در اینگونه خانواده ها می پردازد. چهارچوب نظری در تحقیق حاضربر پایه تلفیقی از نظریات " جرج گاسپار هومنز وامیل دورکیم و همچنین تالکوت پارسونز است1 .به منظور عملیاتی کردن آسیب های اجتماعی و امکان سنجش ابعاد آن، شاخصهایی در طیف لیکرت در نظر گرفته شده است .
اطلاعات این پژوهش در فاصله زمانی فروردین ماه 1389 تا آذرماه 1389 و در ادامه بهمن ماه 1395 تا شهریور 13962 در بین زنان پرسنل دریایی که دارای تحصیلات دانشگاهی بوده اند 2و بیش از 2 سال از زندگی مشترک آنها میگذشته است با بهره گیری از پرسشنامه کتبی و روش تمام شماری جمع آوری گردیده است و تجزیه و تحلیل اطلاعات در سطح آمار توصیفی و استنباطی انجام گرفته است . محقق با استنباط بر یافته های پژوهشی توانسته است رده بندی روشنی از چالشها و آسیب های تهدید کننده سلامت خانواده های فصلی را مشخص نماید و راهکارهایی در جهت روشن تر نمودن چشم انداز آینده این گروه اجتماعی ارائه نماید.
تعریف واژه ها و اصطلاحات:
خانواده فصلی Seasonal family
حضور و عدم حضور دریانورد به عنوان شوهر و پدر خانواده در مجموعه ای شامل یک زن - شرعی و قانونی در عقد و ازدواج رسمی فرد دریانورد - فرزند - ان - ,بوجودآورنده دو دوره زمانی متمایز در حیات اجتماعی خانواده می باشد.از هر دوره به عنوان یک فصل یاد خواهد شد, خانواده ای که تحت این شرایط زندگی میکنند به عنوان خانواده فصلی مطرح میباشند.
دریانورد Seafarer
به شخصی گفته میشود که به عنوان شغل دائم و بطور مکرر و متناوب بروی کشتی های تجاری-دریاروی اقیانوس پیما مشغول به کار میباشد.واژه مکرر به معنی اینکه فرد حداقل در سال یک سفر بلند مدت بیش از 3 ماه داشته باشد.واژه متناوب به این معنا که دوره کاری و دوره مرخصی فرد طبق جدول استخدامی سازمان مورد نظر مشخص و تعریف شده است.کشتی های دریاروی اقیانوس پیما در محدوده آبهای بین المللی در دریای آزاد-اقیانوسها و آبهای متصل به آن تردد دارند.این تعریف شامل کشتی های تجاری که در محدوده آبهای داخلی یا آبهای ساحلی و سفرهای نزدیک به ساحل تردد دارند نمیشود و همچنین شامل کشتی های نظامی یا قایقهای تفریحی و بادی نیز نمی باشد. - تعریف بر اساس 1IMO وS.T.C.W2 کنوانسیون1978-95 میباشد. -
آسیب اجتماعی Social pathology
در فرهنگ لغت معین آسیب به معنی صدمه, رنج,زیان آورده شده است و آسیب اجتماعی هر گونه خسارت و نقصان که سرچشمه اش یک پدیده یا واقعه اجتماعی باشد، خواه برگشت پذیریاغیرقابل بازگشت،را شامل میشود.
مقدمه
خانواده یک گروه اجتماعی خاص است:یک گروه اجتماعی با روابط طولانی و زمان دار،در حالی که دیگر گروههای اجتماعی پیوستگی روابطشان در موازات واحد زمان تعریف شده است.3 بنا بر تعریف خانواده،کارکردهای مشخصی از این گروه اجتماعی خاص مورد انتظار است،حال آنکه در خانواده فصلی به دلیل گسستگی حضور یکی از ارکان اصلی خانواده با شکل متفاوتی از کارکردها-تعاملات و ارائه نقشها توسط زن و شوهر روبرو هستیم .در زمان نبود همسر معمولا زن مجبور به ایفاء نقشهایی میشود که در جامعه امروزی به عنوان نقشهای مردانه کلیشه بندی شده اند و متعاقب اینگونه مسئولیت پذیری ها درگیری با مسائل مردانه جامعه ناگزیر خواهد بود،دامنه اثرات روحی-جسمی-روانی-اینگونه تجارب اجتماعی قطعا خانواده را تحت تاثیر قرار خواهد داد.
خانواده فصلی با چالشهای بسیاری روبروست،تغییر تنش و جایگاه زنان-افزایش میزان طلاق-کاهش میزان ازدواج-تغییر نگاه به نقش همسر -دو گانگی درمرکزیت تصمیم گیری خانواده-نا مشخصی اقتدار- نگاه جامعه به نقش آفرینی جنسیتی زنان- ثابت نبودن و نامشخصی الگوی تعاملی زن در خانواده در هر یک از فصول زندگی در برابر همسر و فرزندان،هویت یابی و جامعه پذیری زنان و فرزندان و .... به مجموعه ای از نقشهای معارض انجامیده است."ارضای حس مادر شدن" برای زنان در خانواده فصلی به عواملی که متاثر از اینگونه شرایط زندگی می باشد،وابستگی کامل دارد. تعداد فرزندان-کنترل موالید-سن فرزندآوری-زمان فرزندآوری- تعدادفرزندان-مشکلات روحی و روانی فرزندان به دلیل دوری از پدر-از جمله دغدغه های دائمی یک همسر دریانورد می باشد.دنیای نوین امروز و شرایط شغلی متفاوت مردان و زنان طبقه بندی انواع خانواده ها از نظر جامعه شناسان را دچار دگرگونی و چالش نموده است.
مطرح شدن نوع جدید "خانواده فصلی"4نمونه بارز این مطلب میباشد.بازشناسی و کشف نکات مثبت و منفی زندگی این گروه میتواند فرصت های فراموش شده را برای خانواده ها یادآوری بنماید و در پی آن شاهد ارتقای سطح کیفی روابط درونی خانواده ها و کاهش مشکلات و آسیب های اجتماعی خواهیم بود.ایجاد گردش نامناسب بازگشت نیروی تعلیم دیده دریایی به دفاتر اداری مستقر در خشکی به دلیل مشکلات خانوادگی، هر ساله ضرر قابل توجهی ارزی -تخصصی رامتوجه شرکت هایی میکند که مجریان حمل و نقل دریایی در کشورند. 5عملکرد صحیح و توانای زنان در چهارچوب نظام خانوادگی به تعاملات سازنده و قوی تمامی افراد در خانواده فصلی خواهد انجامید،ومیتواند به میزان قابل توجهی بازتاب چالشها و معضلات وابسته به شرایط کاری دریانورد را کمرنگ نماید.ضمن آنکه آرامش و سلامت اجتماعی خانواده ها تضمین کننده آرامش و سلامت جامعه خواهد بود.
روش تحقیق
پژوهش در میان پرسنل دریایی شرکت ملی نفتکش ایران که دارای تحصیلات دانشگاهی بوده و در سمت های : فرماندهی -افسر اول-دوم-سوم عرشه-سر مهندس و افسران دوم و سوم موتورخانه وافسر برق در دوره ای که دریانوردان ذکر شده در محل خدمت - کشتی اقیانوس پیما - مشغول به خدمت بوده اند،توسط ارائه پرسشنامه به همسرانشان انجام گرفته است.کلیه پاسخگویان دارای سه ویژگی مشترک بوده اند:
-1داشتن ملیت ایرانی
-2تبعیت و سکونت درکشور ایران
-3 داشتن زندگی زناشویی با عمر مساوی و بیش از 2 سال
داده ها با استفاده از آمار استنباطی و توصیفی و بهره گیری از نرم افزار آماری Spss مورد پردازش و تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.در بخش نتایج تحلیلی در راستایسنجش فرضیات از آزمونهای کای اسکوئر و آزمونهای همبستگی کندال تای سی استفاده شده است.محقق 5 فرضیه اصلی خود را با توجه به چهارچوب نظری پایه ریزی شده بر مبنای نظریه مبادله جرج گاسپار هومنز -نظریه کارکردگرایی تالکوت پارسونز-مطرح نموده و با کمک پرسشنامه ای که اعتبار صوری - محتوایی - آن مورد تایید اساتید بوده و بررسی همسازی درونی گویه ها جهت بررسی مفهوم - پایایی پرسشنامه - بوسیله ضریب آلفای کرونباخ %86سنجیده شده،بعد از مراحل پیش تست به روش تمام شمار در میان جامعه آماری یاد شده اجرا نموده است.
فرضیه های اصلی پژوهش شامل موارد زیر میباشد:
-1به نظر میرسد جامعه پذیری زنان در خانواده های فصلی در زمان غیبت همسر در خانواده با مشکل و چالشی روبرو نیست
-2به نظر میرسد زنان در خانواده های فصلی دارای حقوق و امتیازاتی هستند
-3 به نظر میرسد میان میزان و نحوه کسب آگاهی زنان از شرایط این زندگی قبل از ازدواج وکیفیت زندگی زناشویی آینده رابطه معنا داری وجود دارد.
-4به نظر میرسد بین تعداد فرزند و میزان مشکلات زنان در خانواده های فصلی رابطه معنا داری وجود دارد.
- 5 به نظر میرسد میان مقدار و نحوه امتیازات مبادله شده باعث ارتقای سطح توانمندی زنان در رویارویی با مشکلات می شود.
نتایج تحقیق:
جامعه پذیری زنان در خانواده های فصلی در زمان غیبت همسرزنان حتی در غیبت همسرانشان همچنان فعالیت های اجتماعی خود را دارند و حتی چه بسا از زنان عادی نیز بیشتر در اجتماع حضور دارند و البته این امر دور از ذهن نیز نمی باشد به علت اینکه وقت آزاد و فراغت این زنان در غیاب همسرانشان بیشتر می باشد و آنها این وقت را به بطالت نمی گذرانند و فعالیت های اجتماعی دارند.به نظر می رسد زنان دارای حقوق و امتیازاتی هستند حقوق و امتیازات اقتصادی دومین فرضیه ای که مد نظر قرار گرفت حقوق و امتیازات ویژه زنان دریانورد می باشد و شامل سه نوع حقوق، اقتصادی ،فردی و حقوقی می باشد. همانطور که در جدول زیر پیدا است زنان دریانورد از حقوق و امتیازات اقتصادی بالایی برخوردار هستند،46/4 درصد از زنان دارای حقوق اقتصادی بالا،24/2 درصد دارای حقوق اقتصادی متوسط و 15/2 درصد دارای حقوق اقتصادی پایین هستند و نتایج نشان می دهد که این زنان از استقلال اقتصادی خوبی برخوردارند.
حقوق و امتیازات حقوقی
زنان دریانورد از حقوق و امتیازات حقوقی بالایی برخوردار هستند،57/9 درصد از زنان دارای حقوق حقوقی بالا،24/8 درصد دارای حقوق حقوقی متوسط و 11/4 درصد دارای حقوق حقوقی پایین هستند و نتایج نشان می دهد که این زنان با داشتن حق وکالت در زمینه های مختلف از همسرانشان دارای حقوق و امتیازات حقوقی ویژه ای هستند و چه بسا بسیاری از زنان در شرایط عادی دارای چنین حقوقی نمی باشند..
