بخشی از مقاله
چکیده:
دراین بررسی سعی شده است یکی ازروشهای بسیارساده وکاملاً بومی درحوزه آبخیزرودخانه حبله روددر استان های تهران،سمنان شناسایی ومشخصات آن معرفی گردد.این روش ساده درمنطقه به نام خرک سازی ازسالیان دور شناخته شده،بکارگرفته شده است وازروشهای متداول حفاظت سواحل در کناره های رودخانه می باشد. ازاحداث سازه های بیولوژیکی است که برخطوط جریان تاثیرگذاشته،موجب انحراف جریان به سمت محور اصلی رودخانه میگردد.کاربردروش مذکورالگوی جریان رودخانه راتغییرداده ودرپایین دست موجب ته نشست رسوبات درمجاورت ساحلرودخانه رافراهم می نماید.درنهایت موجب توسعه وتثبیت بیولوژیک دیواره های رودخانه می گردند. این امر مشروط به رعایت نکات دقیق در مورد ساخت خرک و طراحی آن می باشد. که در این مقاله چارچوب و اساس استفاده از آن معرفی خواهد شد.
واژه گان کلیدی: الگوی جریان، انحراف جریان ،خرک،حفاظت سواحل، خطوط جریان،
مقدمه:
اساساً به منظور جلوگیری از فرسایش و از بین رفتن اراضی مزروعی و علف زارهای حاشیه رودخانه از یک سو و نیز فراهم آوردن امکان مجدد اراضی فرسایش یا فته از سوی دیگر نیاز به اجرای طرحهای تثبیت و اصلاح حاشیه رودخانه ها می باشد.خرک سازی یکی ازروشهای جالب مهندسی است که از قلمه های بید ساخته می شود و توسط بید مجنون قلمه هایبید به یکدیگر متصل می شود در مرکز آن نیز از قلمه کوچکتر بید استفاده گردیده و بر روی آن تعدادی کنده تازه یا خشک درختان، گذارده می شود یامی توان از قلوه سنگهای گرد و نرم برای ریختن بر روی محور مرکزی خرک استفاده کرد. این نوع سازه بیولوژیکی در واقع دیواره های متصل به هم می باشند، که به کناره رودخانه کار گز ارده می شوند و به نحوی که در حفاظت دیواره خارجی پیچ و در طر های اصلاح مسیر و کاهش عرض رود خانه به طور گسترده ای مورد استفاده قرار می گیرد . اولین بارکلمه خرک از ریشه آن به نام خر که حیوانی بارکش محسوب می شود و در مقابل بار مقاومت خو بی از خود نشان می دهد گرفته شده است. و هدف کلی جهت استفاده از این طرح باعث جلوگیری ازسرعت آب در حاشیه رودخانه وتثبیت سیستم خرک در محل وریشه دوانی آن در طول سالهای متمادی وتبدیل به درخت تنومند میباشد و در ضمن حرکت تند و عمودی آب رودخانه تبدیل به جریانچرخشی خواهد شددهقانی تفتی،م، 1383زرنا،.
مواد و روش ها:
منطقه مورد مطالعه
حوزه آبخیز حبله رود یکی از بزرگترین حوزه های آبخیز استان سمنان می باشد این حوزه دارای طول و عرض بینً52َ39/ْ51/ تاً54َ26/ْ34/ عرضً46َ08/ْ53/ تاً31َ57/ْ35/ درجه واقع شده است. مساحت حوزه مذکورحدود 805 کیلومتر مربع است .بر اساس بررسی های انجام شده متوسط میزان آبدهی رودخانه معادل 4/45 مترمکعب در ثانیه است که این مقدار در ماه های اردیبهشت، مهر و آبان به حداکثر مقدار خودمی رسد. ارتفاع متوسط این رودخانه 1127 متر به مرکزیت ایستگاه زرین شت می باشد.جنس بستر اطراف رودخانه ازسنگ های آذرین، توف، و به طور کلی از سازندهای پرکامبرین تا سازند سنوزوئیک می باشد انتهای حوضه از جنس گنبدهای نمکی، مناطقی با بافت شنی بادبزنی و در نهایت بافت آهکی و کنگلومراییمی باشد.
امروزه در حوزه حبله رود خرک هایی ساخته می شوند که نیاز به سرسبزی آن نمی باشد و وسایل مورد نیاز آن با اختلاف زیادی که با طیف بیولوژیک دارد بدین شرح می باشد. با استفاده ازچوب گز ، سنجد ،تبریزی و بید وحشی به منظور بسته بندی ساخت آن از طناب و میخ فلزی بکار گرفته می شود که این نوع خرک ها، ریشه زایی نکرده و خشک می شود و در سمت ساحل رودخانه و قسمت پشته خرکها از علف های خشک و خار و خاشاک خشک بهمنظور غیرقابل نفوذ شدن کناره رودخانه استفاده می شود که صرفا جهت بهتر آب گیری کردن از رودخانه می باشد نوع سرسبز آن که فصل تهیه آن عموما فصل بهارمی باشد، درکناررودخانه، تعداد حداقل هفت عدد از این خرک ها که صرفا جهت جلوگیری از فرسایش کناری رودخانه تهیه و بکار گرفته می شود.
لذا بر اساس روش مشاهده ای تمام اعداد و ارقام و فاصله خرک ها با یکدیگر و فاصله خرک تا لبه کناری رودخانه مشاهده شده و اندازه گیری انجام گردیده است به طورکلی فاصله طولی خرک هابایکدیگر تقریباً صفر می باشددلیل این امر این است که آخرین چوب و یا اولین ضلع خرک اولی چسبیده به آخرین ضلع خرک دومی است. به همین ترتیب تا آخر یا به طور ساده تر،آخرین پایه خرک اول با اولین پایه خرک دوم تقریباً متصل است و آن هم به علت جلوگیری از نفوذ آب از بین خرک ها می باشد. نکته قابل توجه این است که فاصله خرک ها تا کناره رودخانه حدود یک متر می باشد. خر ک هابا ارتفاع مختلفی ساخته می شوند که جزییات آن در جدول - 1 - ارایه شده است همانطوری که ملاحظه می شود ارتفاع این خرک ها در 3 گروه ارایه شد که همه آن ها از جنس درخت بید می باشد.
خرک سبز در واقع از سه تکه چوب تازه بید یا قلمه بید به قطر 15 تا 20 سانتیمتر و به طول1/5تا3 متر انتخاب می گردد و در انتهای این سه تکه چوب که در شکل پیوست هم آمده است. توسط بید مجنون بصورت خیلی محکم و سفت به یکدیگر بسته می شود.قاعده پایینی و تحتانی خرک باز شده و شکل مثلث متساوی الساقین را تشکیل می دهد. - شکل شماره یک - به گونه ای که مابین قلمه بید قلمه های کوچکتر بید با اندازه نصف برای نگهداری این مثلث و نگهداری سنگهای بزرگ وکنده های بزرگ تعبیه می گردد و دلیل دیگر آن باعث استحکام بیشتر خرک می شود. در تمامی مراحل ساخت خرک با بندها و شاخه های بید مجنون یا به اصطلاح محل از میش فک بسته و ساخته می شود زیرا این چوب دارایانعطاف پذیری خاصی است.
بعد از ساخت مقدماتی خرک حدود 10 الی 15 عدد سنگ بزرگ و کوچک و با اوزانهای مختلف جهت استفاده در خرک روی شانه خرک بکار گرفته می شود و این روش باعث تثبیت خرک دررودخانه بواسطه وزن خود می شود. بعد از تثبیت خرک مقداری جگن پشت خرک ریخته می شود تا از سرعت آب کمی کاسته شود و مقداری از رسوبات ریزدانه و درشت دانه اطراف خرک را گرفته تا خرک و چوب و قلمه بیدبتواند در آن قسمت بخوبی رشد کرده و ایجاد جوانه اولیه نماید. - شکل شماره - 2 لازم به ذکر است که در بعضی ازنقاط زرین دشت بجاری بیدمجنون و گیاهان دیگر جهت بستن خرک از میخ استفاده شده و قلمه بید را به یکدیگر متصل می کنند و یا با سیم فلزی استفاده می شود و ایراد این کار این است که باعث بریده شدن قسمت های بسته
