بخشی از مقاله
چکیده
هدف:این پژوهش سعی در ارائه اقداماتی در جهت الگوهای مناسب کشت، افزایش راندمان آبیاری، کاهش ضایعات و اثرات خشکسالی ، مدیریت مناسب اراضی و... دارد.
روش:در این تحقیق از روش کاربردی استفاده شده که به آزمون مفاهیم نظری و حل مشکلات میپردازد.
یافته ها و نتایج:
حفظ آب و خاک یک استراتژی عمده به منظور مدیریت خشکسالی میباشد. استفاده از آبیاری تحت فشار و استفاده مجدد از آبهای هرز موجب حفظ آب میشود. آبیاری تکمیلی با استفاده از منابع آبهای زیرزمینی وآب بارندگی نقش مهمی در افزایش عملکرد محصول در اراضی خشک دارد. استفاده از گیاهان مقاوم به خشکی، خاکورزی و کود دهی و... بایستی مورد توجه قرار گیرد .
کلمات کلیدی: کشاورزی ، خشکسالی ، استراتژی
مقدمه
در 50 سال قبل که جمعیت کشور 19 میلیون نفر بود میزان سرانه آب حدود 7000 مترمکعب در سال بود در حالی که امروز با 70 میلیون نفر سکنه میزان سرانه آب به کمتر از 1900 مترمکعب در سال رسیده است. با توجه به میزان رشد جمعیت سرانه آب تا سال 2025 به حدود 1400 مترمکعب در سال خواهد رسید .در سالهای گذشته خسارت عمده خشکسالی به علت کاهش فعالیتهای کشاورزی و تولید ناخالص داخلی - GDP - از کشاورزی حدود 12 درصد بود. همچنین وقوع خشکسالی در اقتصاد کشور از طریق کمبود عرضه مواد خام برای صنایع و کمبود تقاضا برای تولیدات صنعتی به علت کاهش تولید در بخش کشاورزی بود. خشکسالی بر میزان تقاضای نهادههای کشاورزی مانند کود، سم، ماشین آلات، اعتبارات و ... تاثیر داشت، علاوه بر این، خشکسالی بر منابع آب، جنگل، مرتع و سایر منابع طبیعی به شدت تاثیر داشت .
چالش خشکسالی در جمهوری اسلامی ایران
جمهوری اسلامی ایران در یکی از مناطق بسیار خشک جهان واقع شده است. متوسط میزان بارش سالانه آن 250 میلیمتر است که حدود یک سوم متوسط میزان بارش جهانی میباشد. کل مساحت کشور 165 میلیون هکتار است که حدود 37 میلیون هکتار اراضی حاصلخیز، 90 میلیون هکتار مراتع، 13 میلیون هکتار جنگل و بقیه اراضی بی حاصل، صحراها، کوهستانها و دریاچهها میباشد. به علت برخی از محدودیتها، به ویژه کمبود آب، فقط 18/5 میلیون هکتار از مجموع 37 میلیون هکتار در حال حاضر کشت میشوند: که از این میزان حدود 8/5 میلیون هکتار 46 - درصد - آبی و 10 میلیون هکتار 54 - درصد - دیم می باشد. کشت آبی 84 میلیارد مترمکعب از مجموع 93 میلیارد مترمکعب آب کشور را مصرف میکند که بیش از 93 درصد از مجموع منابع آبی موجود می باشد.
به رغم اقلیم خشک و کمبود آب، بخش کشاورزی یکی از مهمترین فعالیتهای اقتصادی در کشور میباشد. این بخش حدود 18 درصد تولید ناخالص داخلی، 25 درصد اشتغال، 85 درصد عرضه غذا، 25 درصد تولیدات غیر نفتی و 90 درصد مواد خام مورد استفاده در بخش صنایع کشاورزی را تولید میکند.علاوه بر خشک بودن، ایران کشوری مستعد خشکسالی است و میزان خسارت خشکسالی به علت کاهش سرانه آب قابل دسترسی ناشی از افزایش جمعیت، تغییر اقلیم و بهره برداری بیش از حد و کاهش کیفی منابع آب موجود - شوری و آلودگی - در حال افزایش است.متوسط میزان سرانه آب کاهش یافته است به گونهای که از حدود 7000 مترمکعب در سال در 50 سال قبل، امروزه به 1900 مترمکعب در سال رسیده است.
با در نظر گرفتن میزان رشد جمعیت، انتظار میرود این میزان بیشتر کاهش یابد به طوری که تا سال 2025 به 1300 مترمکعب در سال بالغ شود.وضعیت اقلیمشناسی و خشکی در کشور جمهوری اسلامی ایران کمبود آب و خشکسالی از بزرگترین چالش هایی میباشد که توسعه کشاورزی کشور در آینده با آن روبرو است. شاخصهای آماری و نیازهای غذایی برای سال 2021 میلادی نشان میدهد که منابع آب و زمین برای تامین نیازهای غذایی کشور از طریق تولید داخلی موجود میباشند، به شرط آن که در مدت زمان کوتاه اقداماتی به منظور ارتقای الگوهای مناسب کشت، افزایش عملکرد محصول در واحد سطح و افزایش بازده آبیاری، کاهش ضایعات پس از برداشت، بهبود مدیریت مزرعه و علاوه بر تمام این موارد، استراتژی آمادگی مقابله با خشکسالی و مدیریت تلفیقی منابع آب به منظور به حداقل رساندن خسارت خشکسالی و جلوگیری از بحران آب اتخاذ شود.
خشکسالیهای اخیر با شدت و طول مدت متفاوتتقریباً هر ساله در سطح استانی و هر پنج سال یکبار به طور گسترده در کشور اتفاق افتاده است. شدت شیوع خشکسالی طی سالهای 1379 1380 گسترده بوده به طوری که با شدتهای گوناگون بر 26 استان و بیش از نیمی از جمعیت کشور تاثیر داشته است. استانهای فارس، کرمان، خراسان و سیستان و بلوچستان بیشتر از سایر استانها آسیب دیدند. کشاورزان و دامداران تعداد زیادی از دامهایشان را فروختند و تولید گندم و جو در بعضی از استانها به میزان 75 35 درصد کاهش یافت. تولید مراتع و چراگاهها کاهش یافت و منجر به کاهش تعداد دام و افزایش فرسایش خاک شد. همچنین خشکسالی بر منابع طبیعی اثر گذاشت، به عنوان مثال خشک شدن دریاچه هامون در سیستان و بلوچستان گردید.
لزوم ایجاد یک استراتژی آمادگی رویارویی با خشکسالی
وقوع مکرر خشکسالی و خسارت شدید آن بر اقتصاد و منابع طبیعی تفکر تشکیل یک استراتژی و برنامه عمل برای مدیرت خشکسالی در کشور را موجب گردید. فقدان برنامهریزی استراتژیک خشکسالی و تاخیر در تصمیمگیریها موجب افزایش هزینهها برای کاهش خسارت خشکسالی گردید. به عنوان مثال مدیریت بحران پرهزینهتر از مدیریت پویشگرای ریسک میباشد. تجزیه و تحلیل استراتژی های موجود نشان دهنده ضعف سیستم مدیریت فعلی خشکسالی است. فقدان پایش و پیشآگاهی خشکسالی، عدم تلفیق مناسب روشهای ریسک خشکسالی و ارزیابی خسارت، فقدان تهیه نقشه آسیب پذیری خشکسالی و علاوه بر همه اینها فقدان هماهنگی نهادینه فعالیتهای خشکسالی مثالهایی از این قبیل میباشند. به منظور کارآیی مدیریت عملیاتی، فعالیتهای مقابله با خشکسالی بایستی بیشتر مورد تاکید قرار گیرد و در بین دستگاههای مربوطه در سطوح منطقهای، استانی و ملی هماهنگ شوند. روشهای صحیح مدیریت خشکسالی در بخش کشاورزی بایستی توانمندی کشاورزان و دامداران را تقویت نماید تا خودشان با استفاده از تکنولوژیهای مناسب اصول پایدار کشاورزی را
