بخشی از مقاله
چکیده:
هدف اساسی این مقاله شناسایی نیازهای تشکیل دهنده بالندگی حرفه ای معلمان مقطع ابتدایی می باشد. برای این منظور به جهت شناسایی نیازها از نظر عمق و وسعت از روش تحقیق کیفی، نیازسنجی مبتنی بر مشکل و مصاحبه با 40 نفر از معلمان مقطع ابتدایی شهرستان نیشابور برای شناسایی و استخراج نیازهای بالندگی حرفهای معلمان استفاده شد.
یافته های تحقیق نشان می دهد که برای بالندگی حرفه ای معلمان حداقل می بایست به 8 بعد اساسی توجه نمود. این ابعاد عبارتند از: تدریس، آموزش، امکانات، ارزشیابی، محتوا، فناوری، تخصص، دوره ضمن خدمت میباشد. در ضمن مولفهها و نیازهای مربوط به هر کدام از این عامل ها بررسی شده است که در قالب نیازهای آموزشی و نیازهای غیر آموزشی استخراج گردیده است.
مقدمه
امروزه واقعیت این است که جهان وارد مرحله ای شده است که تغییرات اساسی و شتابان، از ویژگی های آن می باشد - رمزدن، . - 1380 روند جهانی شدن به کمک توسعه روز افزون تکنولوژی اطلاعاتی و ارتباطی همه ابعاد زندگی بشر را دچار تغییر و تحول کرده و تغییرات بنیادی و عمیقی را در حوزه های مختلف به جوامع تحمیل نموده است. این تغییرات باعث شده که تمام فعالیت های صورت گرفته در سطح ملی، منطقه ای و بین المللی بر مبنای دانش بنا نهاده شود و دانش، نقش اساسی را در پیشرفت جوامع بر عهده گیرد
یقینا در چنین شرایطی آموزش و پرورش به عنوان نماینده مردم در تربیت فرزندانشان نقش بسیار مهم و حیاتی دارد که در دهه های گذشته دچار تحولات و تغییراتی بوده است - میلر و میلر، . - 1380 از طرفی برای دستیابی به موفقیت باید یک نگاه ویژه به آموزش و پرورش به وجود آید و برای تحول نیز، آموزش و پرورش باید نگاهی ویژهتری به آموزش دوره ابتدایی داشته باشد. تاکید بر این دوره از محورهای مهم سند تحول آموزش و پرورش است بخصوص اینکه نگاهها و ارزش گذاریها بر دوره ابتدایی بیش از پیش خواهد شد و دبیران باید با همتی بالاتر و تلاشی بیشتر در راستای هدف های این سند گام های استواری بردارند.
بدون شک معلم در تمام نظام آموزش و پرورش نقش کلیدی و اثر گذار دارد و انتظار جامعه از مدرسه و معلم این است که جوانانی را برای زندگی واقعی فردا آماده کند. لذا دانش، مهارت و توانایی های زنان و مردان آینده به دانایی، توانایی، صلاحیت، تلاش و احساس معلمان امروز بستگی دارد
معلم مهمترین نقش را در فراهم سازی شرایط مناسب برای فعالیت های یادگیری ایفا می نماید و ضروری است صلاحیت های لازم را برای انجام چنین نقشی در نظام آموزشی داشته باشد. بنابراین در عصر ارتباطات و تحولات سریع در فناوری آشنایی معلم با برنامه های جدید آموزشی و علاقه او در انجام دادن امور مستلزم بالندگی حرفه ای معلم است. آموزش و پرورش که نقش حیاتی در شکوفا شدن استعدادها و پرورش دانش آموزان دارد و باید بستر مناسبی برای تربیت نیروی انسانی متخصص برای رشد جهشی در زمینه های مختلف را فراهم کند. از همین رو اهمیت و توجه به بالندگی حرفه ای معلمان متناسب با نیازهای روز و نیازهای دانش آموزان در عصر حاضر عامل بسیار مهمی است که باید به آن توجه داشت و از این منظر غفلت نکرد
باید آموزش و پرورش برنامههای آموزشی و درسی خود را به نحوی سازماندهی کند که همه توانایی های لازم را برای رویارویی با تحولات جدید کسب کند - سلطانی عربشاهی و قادری، . - 1379 و این با رشد معلمان امکان پذیر است زیرا مجری و اجرا کننده تمامی فعالیت ها و برنامه هایی که آموزش و پرورش باید برای کودکان و نوجوانان آماده کند توسط معلم انجام می شود. بالندگی حرفه ای باید به معلمان کمک کند تا بتوانند پیشرفت تحصیلی دانش آموزان را به درستی اندازه گیری کنند باید دانست که بهبود عملکرد دانش آموزان هدف اصلی بالندگی حرفه ای است و بالندگی حرفه ای اگر در تجارب معلم تغییری ایجاد نکند نخواهد توانست از بهبود عملکرد تحصیلی دانش آموزان حمایت کند.
برنامههای بالندگی حرفهای با کیفیت و مؤثر برنامههایی هستند که باعث بهبود دانش و عملکرد تدریس معلم و همچنین بهبود پیامدهای یادگیری دانش آموزان شود. گاسکی - 2000 - بیان میکند که هدف بالندگی حرفهای تغییراتی است که از طریق جایگزینی استراتژیهای تدریس باعث بهبود نتایج یادگیری دانش آموزان شود
همچنین بالندگی حرفهای معلم اینگونه تعریف میشود؛ یک فرآیند نهادی که سعی دارد تا نگرش، مهارتها، و رفتار معلمان را در راستای قابلیتها و کارایی بیشتر جهت تأمین نیازهای دانش آموزان، نیازهای خود و نیازهای مدرسه متبوع اصلاح نماید
مرکز بهسازی و پیشرفت مدرسه جامع در شهر واشنگتن - 2006 - در مقالهای عنوان میکند که نزدیک دو دهه است که مطالعات در زمینه بالندگی حرفهای آغاز شده و تحقیق بر روی بالندگی حرفهای مؤثر با مطالعات زیادی همراه بوده است و یا میتوان به فعالیتهایی اشاره کرد که مککاسلین و سندفورد - 2004 - برای بالندگی حرفهای مدرسین فنی حرفهای پارهوقت در پژوهش خود ارائه میکنند. شامل: طراحی دوره، مهارتهای آموزشی، مدیریت کلاس و دانشآموزان، کاربرد رسانه، ارزشیابی، و مهارتهای تعاملی میشود
به اعتقاد بسیاری از صاحب نظران مهمترین منبع و عنصر در آموزش و پرورش معلم است و لذا باید برنامه های رشد و ارتقای سطح توانمندی های آنان مورد توجه قرار گیرد چرا که تحقیقات نشان داده است که هزینه های بهسازی کارکنان به وسیله افزایش بهره وری جبران می شود
قبل از هر اقدامی در زمینه بالندگی حرفهای معلمان لازم است که کاستیهای آنان در محیط کار و در زمینه وظایف شغلی معلمی شناخته شود و بر اساس آن برنامهریزی برای رشد و توسعه حرفهای آنها صورت گیرد. به بیان دیگر اولین قدم در تهیه و تدارک برنامههای بالندگی حرفه ای معلمان شناسایی نیازهای آموزشی آنها است.
با توجه به وظیفه معلمان ابتدایی به سبب این که اولین دبیران در طی سال های تحصیلی آموزش دانش آموزان می باشند و با توجه به تغییر نظام آموزش و پرورش به نظام 6-3-3 دوره ابتدایی اهمیت بیشتری پیدا کرده است. اجرای برنامه های سند تحول بنیادین از دیگر دلایل اهمیت مقطع ابتدایی در دوره تحصیلی دانش آموزان است از این رو هدف اصلی در این تحقیق شناسایی نیازهای بالندگی حرفه ای معلمان است. بنابراین شناسایی نیازهای بالندگی حرفه ای معلمان اولین قدم برای برنامه ریزی های مناسب جهت رشد و بالندگی حرفه ای آنان می باشد. از این رو سوال اصلی که در این تحقیق مطرح است، این است که؛ باید به چه نیازهایی به عنوان عامل موثر بر بالندگی حرفه ای معلمان تمرکز کرد؟ تا با شناسایی آنها برنامه ای جامع و اثربخش برای رشد و بالندگی حرفه ای معلمان تهیه نمود. مقاله حاضر در پی پاسخ به این سوال و مسالهی اساسی تنظیم شده است.
بالندگی حرفه ای معلمان
مفهوم بالندگی حرفه ای از دهه 1970 آغاز و به کلیه فعالیتها و برنامههایی که برای ارتقاء حرفهای معلمان طراحی و اجراء میشود، اطلاق میگردد؛ به عبارت دیگر، شامل همه فعالیتهایی است که برای بهبود عملکرد معلم در همه ابعاد و جنبههای زندگی کاری و حرفهای طراحی و اجرا میشود
بالندگی حرفه ای معلمان عبارت است از؛ فرایندها و فعالیت های طرح ریزی شده به منظور افزایش دانش، مهارت ها و نگرش های حرفه ای معلمان تا این که بتوانند موجب بهبود یادگیری دانش آموزان شوند
این تعریف دامنه وسیعی برای بالندگی حرفه ای معلمان قائل است. با این حال رویکردهای جدید نسبت به بالندگی حرفه ای، طرفدار یادگیری مادام العمر بوده و یادگیری حرفه ای را مداخله کوتاه مدت نمی دانند، بلکه بالندگی حرفه ای معلمان را فعالیتی بلند مدت می دانند که دامنه آن آموزش معلمان در دانشگاه تا دورههای ضمن خدمت در هنگام اشتغال و مطالعه فردی معلمان را در بر می گیرد
در مطالعات مربوط به رفتار انسان، واژه توسعه به طور وسیعی به تغییرات افراد در طول زمان اشاره دارد. با اندک دقت، در یک بستر سازمانی، توسعه به معنای ارتقای برنامهریزی شده یک فرد یا مجموعهای از افراد جهت تحقق هر چه بیشتر ماموریت و اهداف سازمان می-باشد. در خیلی از مراکز آموزشی، بالندگی حرفه ای مترادف با حمایت از تدریس به کار برده شده است که ارتباط تنگاتنگی با نیازهای معلمان دارد که از طریق فرایند نیازسنجی مشخص شدهاند
- 2009 - Dee & Daly معتقدند، بالندگی حرفهای معلمان فعالیتهایی در حمایت از بهبود عملکرد و ارتقای توانمندی شغلی آنها است. مجموعه فعالیتهای طراحی شده برای تشویق معلمان به بهبود و رشد حرفهای به وسیله ایجاد تغییرات برنامهریزی شده در تخصص، مهارت، نگرش، مسیر شغلی و زندگی شخصی برای بهبود عملکرد فردی، عملکرد دانش آموزان و در مجموع عملکرد مدرسه اطلاق میشود
و نیز بر این باور است، بالندگی معلمان به عنوان کار حرفهای قلمداد میشود که باید حد بالایی از استانداردهای اخلاقی، حرفهای و خودانگیختگی لازم برای رشد حرفهای و همکاری مستمر در یادگیری مداوم را دنبال کند.
امروزه در تمامی نظامهای آموزشی، مفهوم بالندگی با عناوین مختلف مورد استفاده قرار میگیرد. این مفهوم مترادف با مفاهیمی نظیر آموزش ضمنخدمت، توسعه شغلی، توسعه حرفهای، تجدید دانش و مهارت، رشد حرفهای، بهسازی، توسعه کارکنان، اعتلای کارکنان به کار برده میشود. گاف در سال 1978 از اولین کسانی بود که در آمریکا سعی کرد این مفهوم را تعریف نماید. به اعتقاد وی بالندگی عبارت است از اعتلای استعداد، گسترش علایق، ارتقای صلاحیتها و به عبارت دیگر تسهیل رشد حرفهای و فردی مخصوصا در نقش مربی است.
استایس تعریف عملیتر از بالندگی معلمان به صورت زیر پیشنهاد میکند: آنگونه فعالیتهایی که معلم، در ضمن اشتغال به خدمت در آنان درگیر میشوند، تا به این طریق خود را یاری نمایند تا دانش خود را درباره رشته تخصصیشان بالا ببرند، توانایی و مهارت خود را در مدیریت فرایند آموزش/یادگیری افزایش دهند، مهارت و حساسیت و شناخت خود را درباره دانش آموزان بالا برند، احساس تعلق و وابستگی خود را به مدرسه مربوطه افزایش دهند، از شغل خود احساس رضایت نموده و بالاخره به عنوان انسانهای منطقی، خردگرا و سازگار با محیط و اجتماع پیرامون خود رفتار نمایند
- 1980 - Freidman & San Ford بالندگی حرفهای را به مثابه یک فرایند جهت افزایش خودشناسی، افزایش استقلال و گسترش افق جهانبینی آنان تلقی کرده و به عنوان بخشی از این فرایند عنوان میکنند که: »افزایش فهم، شناخت و دانش معلم درباره وضعیت اجتماعی و سازمانی خود، مسلما آنان را به مدرسان ماهر، محققان توانا و مدیران اثربخش تبدیل خواهد کرد
