بخشی از مقاله
چکیده
زمینلغزشها، بهطور کلی حرکات تودهای از پدیدههای طبیعی و متداول تغییر شکل دهندهی سطح زمین بهشمار میآیند و عامل اصلی حرکت و لغزش، نیروی ثقل است و عوامل متعدد دیگری از جمله بارانهای سیلآسا و زمینلرزه ها و ... باعث تشدید و تحریک آنها میگردند.با توجه به اینکه زمینلغزشها نسبت به سایر پدیدههای طبیعی مثل سیل و آتشفشان و زلزله، مدیریت پذیرتر میباشند، لذا این پدیده در جهت جلوگیری از خسارات ناشی از آن از اهمیت زیادی برخوردار است. . هدف از نگارش این مقاله تحلیل و واکاوی تهدیدات و آسیب پذیری های ناشی از لغزش لایه های زمین می باشد تا روشی روشن و قابل درک، مطابق با اصول چرخه مدیریت بحران ارائه نماید،.روش کار در این مقاله بصورت توصیفی، تحلیلی، منابع کتابخانه ای می باشدنتایج حاصله حاکی از آن است که برای مدیریت خطر لغزش زمین می توان در چهار مرحله چرخه مدیریت بحران در فاز آمادگی ،پاسخ،باز توانی راهکار های جامعی را ارائه داد تا آسیب پذیری به حداقل ممکن تقلیل یابد.
کلمات کلیدی:زمین لغزش،خطر،چرخه،مدیریت بحران
-1مقدمه
زمینلغزشها، بهطور کلی حرکات تودهای از پدیدههای طبیعی و متداول تغییر شکل دهندهی سطح زمین بهشمار میآیند و عامل اصلی حرکت و لغزش نیروی ثقل است و عوامل متعدد دیگری از جمله بارانهای سیلآسا و زمینلرزه ها و ... باعث تشدید و تحریک آنها میگردند.[1] با توجه به اینکه زمینلغزشها نسبت به سایر پدیدههای طبیعی مثل سیل و آتشفشان و زلزله، مدیریت پذیرتر میباشند لذا این پدیده در جهت جلوگیری از خسارات ناشی از آن از اهمیت زیادی برخوردار است. همه ساله در اکثر استانهای کشور موجب خسارتهای اقتصادی به راهها، خطوط راهآهن، خطوط انتقال نیرو و ارتباطات، کانالهای آبرسانی، تاسیسات معدنی، تاسیسات استخراجی، پالایشگاههای نفت و گاز، مراکز صنعتی، سدها، دریاچههای مصنوعی و طبیعی، جنگلها، مراتع و منابع طبیعی، مزارع، مناطق مسکونی شهری و روستایی میشود.[2]
-2روش پژوهش
پژوهش حاضر از لحاظ هدف جزء تحقیقات توصیفی و روش این پژوهش تحلیلی، توصیفی بوده . ابزارهای این تحقیق شامل مستندات و منابع کتابخانه ای و مصاحبه بوده، و با بررسی خطر زمین لغزش و تثبیت آن در چرخه مدیریت بحران پرداخته شده است.
-3تعریف زمینلغزش
زمینلغزشها جزء حرکات تودهای هستند، در مناطقی که زاویه شیب توپوگرافی بیشتر از زاویهی آستانهی اصطکاک خاک است زمینلغزش محتمل میباشد. تعدادی از عوامل موثر بر زمینلغزش عبارتند از ساخت و جنس زمینشناسی، بارش باران، درجهی حرارت، تغییرات حرارت، آبهای زیرزمینی و پوشش گیاهی میباشد. زمینلغزشها موجب خسارتهای جانی و اقتصادی فراوان - خسارت به صنعت، جنگل، مراتع، مزارع، خانههای مسکونی - و بیشتر به سازههای خطی - جادهها و بزرگراهها و راه آهن - به علت طویل بودنشان نسبت به سازههای متمرکز میشود.[3] زمینلغزش یا رانش زمین عبارت است از حرکت تودهای از سنگ یا خاک که به طور طبیعی و تحت عوامل مختلفی به خصوص نیروی جاذبه زمین در دامنههای شیبدار انجام میشود.
این پدیده در محلهایی که از مصالح دستی انباشته شده و با این انباشتگی شیبدار گردیده نیز صورت میگیرد ولی چنین لغزشی با لغزشهای طبیعی که اغلب رخ میدهند از نظر بهوجود آورنده - عوامل انسانی - و وسعت، متفاوت میباشد.[4] زمینلغزش، حرکت تودهای سنگ یا واریزه به پایین یک سراشیبی است. برخلاف خزش در زمینلغزشها، یک یا چند سطح شکستگی مجزا وجود دارد. سرعت زمینلغزشها نوعا در حدوده یک متر در روز و در مواردخاصی از زمینلغزش که دارای هوای حبس شدهاند و در اثر زلزله بهوجود آمدهاند تا 300 کیلومتر در ساعت میرسد.[5] زمینلغزش به عنوان یکی از انواع حرکتهای تودهای شامل حرکت تند یا کند مواد سنگی، خاکی یا مجموع هر دو روی دامنه به سمت پایین تحت تاثیر نیروی جاذبه است.
این پدیده از جمله بلایای طبیعی است که هر ساله زیانهای جانی و مالی هنگفتی را در کشورهای مختلف به بار میآورد. این پدیده باعث تخریب و یا خسارت انواع سازههای مهندسی و فعالیت بشری از مناطق مسکونی، شریانی حیاتی، مانند راهها، لولههای انتقال گاز، آب، خطوط انتقال نیرو، جنگل و مراتع، زمینهای کشاورزی و معادن میشود. افزون بر آن، اثرات اجتماعی و زیست محیطی ناشی از وقوع این پدیده، مانند اثر افزایش بار رسوبی رودخانهها را نیز نباید نادیده گرفت.[6]یک زمینلغزش دارای مشخصات ژئومورفولوژیکی و یا زمینریخت شناسی ویژهای است که در بازدیدهای صحرایی و یا بر روی عکسهای هوایی قابل مشاهده است. این مشخصات شامل تاج، پرتگاه - افراز - ، سر - رأس - ، بدنهی اصلی، پهلوها و پاشنهی زمینلغزش که ممکن است به صورت کامل در رانش انجام شده قابل رویت باشد ولی در بعضی موارد پهلوهای یک زمینلغزش میتواند بهوضوح دیده نشوند و یا اینکه در زیر پوشش گیاهی پنهان مانده باشد.[4]
-4انواع حرکات تودهای در شیبهای طبیعی
حرکات تودهای را بر اساس معیارهای مختلفی میتوان تقسیم بندی کرد از جمله این تقسیمات میتوان به تقسیم بندی بر اساس نوع حرکت، سرعت حرکت، سن مواد تشکیل دهنده، میزان فعالیت، شکل سطح لغزش و حداکثر زمینلغزش رخداده اشاره کرد ،و همچنین هریک از تقسیم بندی ها میتوانند با توجه به شرایط و ویژگی های زمین لغزش به صورت منفرد یا ترکیبی مورد استفاده قرار گیرند.[4]
-1-4تقسیمبندی بر اساس نوع حرکت
-1-1-4افتادن یا سقوط سنگ - rock fall -
در جایی رخ میدهد که یک پرتگاه سنگی در معرض فرسایش قرار گیرد و تکههایی از سنگ بستر رها شده و بیفتد یا پرتاب یا غلتانده شده تا اینکه در پایین پرتگاه واقع شود. رسوب حاصله، سنگریزه - Talus - نامیده میشود.[4]
- واژگون شدن سنگ - . - toppling
- لغزش سنگ - : - rock slide که دارای سطح لغزش صفحهای و حتی دایرهای است.
-2-1-4لغزش خاک - - soil slump
که دارای سطح لغزش صفحهای - در لغزش انتقالی - و دایرهای - در طی گسیختگی چرخشی یا دورانی - با توجه به نوع دانهبندی خاک و چگونگی ارتباط خاک با سنگ کف و نیز با در نظر گرفتن وضعیت شکستگیهای موجود در سنگ کف سه نوع لغزش ممکن است رخ دهد:
- لغزش در خاک های ریز دانه - : - earth slump که سطح لغزش از میان خاک های ریز دانه خواهد بود.
- لغزش در خاک های درشت دانه - : - flows debres که سطح لغزش از میان خاکهای درشت دانه خواهد بود.
-لغزش در خاک و سنگ کف: سطح لغزش از میان خاک و سنگ عبور میکند. در چنین شرایطی لغزش همراه با گسل خوردگی خواهد بود.[4]
-3-1-4جریان خاک - - soil flow
-خاکروانه - : - earth flow بهخاطر جذب آب توسط خاکهای ریزدانه - فاقد سطح گسیختگی - است.
- گلروانه - : - mud flow جذب آب 011 درصد میباشد و در دامنههایی با شیب تند و متشکل از خاکهای ریزدانه رخ میدهد.
-4-1-4لغزش ترکیبی - complex -
حداقل ترکیبی از دو نوع زمینلغزش است. در این حالت ممکن است در بالا، زمینلغزش رخ دهد و در پایین خاکروانه یا گلروانه ایجاد شود.[4]
-2-4تقسیم بندی بر اساس سرعت حرکت
وقوع زمینلغزشها ممکن است در ناحیهای با سرعت خیلی زیاد انجام شود و ظرف کمتر از چند ثانیه مقادیر قابل توجهی از خاک و سنگ تغییر مکان پیدا کند و بهصورت چند میلیمتر در سال انجام شود که چنین حالتی را خزش - - Creep میگویند.[4]خزش حرکت آهسته و رو به پایین خاک، سنگ هوازده یا دیگر واریزههای سطحی است. حرکت توسط جریان نسبتا گرانرو بهوجود میآید. این جریان تحت تنشهای برشی بهوجود میآید که برای ایجاد تغییر شکل دائمی کافی بوده، ولی آنقدر کوچک است که نمیتواند سطح شکستگی جداگانهای نظیر زمینلغزش ایجاد کند.[5]
