بخشی از مقاله
چکیده
خلقت به معناي آفرینش، یکی از افعال الهی است واز جمله مفاهیم اساسی در جهان بینی اسلامی است که نقش بسیار برجسته اي در همه ي ابعاد اندیشه دینی ایفا می کند. در قرآن کریم وروایات معصومین - ع - مطالب فراوانی درباره آن آمده است. در کلام وفلسفه اسلامی این مسأله بیشتر به صورت تقابل میان حدوث وقدوم بررسی شده است. این مقاله به روش توصیفی تحلیلی با رویکرد قرآنی روایی دیدگاه مفسران و متکلمان شیعه را به عنوان منبعی براي کشف نظر خلق از عدم، بیان می کند و نتیجه می گیرد که عالم بر طبق علم خداوند خلق شده است، پس خلقت فعل آزاد است، تنها غایتی که می توان بر اراده خدا تصور کرد، وجود خاص اوست. با این حساب، خلقت، احسان خداست. خلق عالم از عدم به معناي خلق لاشیء می باشد و در ضمن مباحث صفات الهی وحدوث عالم به آن پرداخته شده است.
مقدمه
خلق به معناي ابداع وایجاد از عدم، مختص خداوند است خلقت یک مفهوم دینی است که بسیار در قرآن کریم وروایات معصومین - ع - مطرح شده است وجزو مباحث کلامی می باشد که از قرن ها پیش تاکنون فیلسوفان و متکلمان اعصار مختلف به آن پرداخته اند. در بسیاري از آیات قرآن کریم آفرینش مطرح شده است که بیشتر آیات ظاهرا مستلزم آفرینش چیزي از پیش موجود است. پیشینیان در مباحث کلامی خود بحث حدوث عالم را مطرح میکردند ولی از آنجا که این مباحث را براساس مبانی فلسفی خود بیان کردهاند معتقد به حدوثی می شوند که با ازلیت سازگار است.
این مقاله با بررسی نظر متکلمان شیعه به پاسخ تفصیلی سوال زیر می پردازد. منظور خلق از عدم چیست؟ به نظر می رسد که با توجه به نظر متکلمان شیعه منظور خلق از عدم این است که خداوند بدون هیچ الگو و نمونه اي به آفرینش موجودات پرداخته است. اندیشمندان وفیلسوفان همواره درصدد پاسخ به این پرسش ها بودهاند، اینکه نظر متکلمان شیعه در پاسخگویی به این مسأله چگونه است، موضوع بحث این مقاله است ومتکلمان شیعه معتقد به خلق از عدم هستند اما قابل ذکر است که متکلمین شیعه براي بیان نظریه خویش در رابطه با خلقت، تعبیر معصومین - ع - را برگزیدهاند، پس آنها نه خلقت را از لاشیء می دانند و نه براي عدم، شیئیتی قائل شدهاند، بلکه کیفیت خلقت خداوند را » لامنشیء« می دانند.
قرآن کریم که آخرین کتاب آسمانی است، با روشنی هر چه تمام تر، از حقایق اساسی عالم هستی وآفرینش آن پرده بر می دارد وتوضیح میدهد که: هر آنچه در هستی است، نشان آفرینش اوست. در زمینه خلقت وآفرینش آیات فراوانی در قرآن وجود دارد که البته اکثراً به خلقت از شیء اشاره دارد. اما موارد استدلال متکلمین براي اثبات مسأله خلق از عدم آیاتی است که مشتمل بر واژه هاي: جعل، خلق، فطر، صنع، فعل، ابداء، ابداع، ایجاد، احداث واختراع می باشد.
واژه خلق در قرآن هم به معناي مصدري - به وجود آمدن وابداع کردن - وهم به معناي اسم مفعولی - مخلوق - به کار رفته است. - ابن زکریا، 1404ق : - 213 مهم ترین معناي لغوي خلق، همان ابداع وایجاد چیزي از عدم »لا من شیء« است. - راغب اصفهانی،1412ق:ج1، - 296 این معنا مخصوص خداوند است: هل من خالق غیر االله - فاطر» - 3/ آیا آفریننده اي غیر از خدا هست ؟ « لذا آن را ابتدا در آیات سپس در روایات بررسی می کنیم.
