بخشی از مقاله
چکیده:
موضوع این مقاله ظاهر و باطن قران کریم است. منظور از باطن قران کریم، دلالتهای پنهان آن یا معانی و معارفی است که آیات کریمه بر آن دلالت دارد، در مقابل »ظاهر قران کریم« به معنای دلالتهای آشکار آن یا معارف و احکامی که بر آن دلالت آشکار دارد. برخورداری قرآن از مراتب متعدد معنای ظاهری و باطنی از مبانی پذیرفته شده و تأثیرگذار در تفسیر قرآن است، بطون آیات قران، معارف و احکامی ورای احکام ظاهر قرآن است و میان ظاهر و باطن آیات ملازمه منطقی برقرار است.
نوشتار حاضر پژوهشی قرآنی است که با روش توصیفی-تحلیلی به مطالعه و بررسی روایات ظهر و بطن و سخنان مفسرین و اندیشمندان میپردازد و به این نتیجه میرسد که: راه یابی به معانی باطنی مستلزم رسوخ در علم است و رسیدن به حقایق قرآنی مستلزم طهارت نفس؛ از این رو هر کس به اندازه رسوخ در علم و طهارت نفس از معانی و حقایق قرآن کریم بهره مند می شود؛ درک معانی باطنی متناسب با میزان فهم افراد است؛ برای درک حقایق قرآن علاوه بر تقوی و طهارت نفس، نیازمند رسول اکرم - صلیالله علیه و آله - و عترت نورانی او هستیم.
مقدمه
قران کریم و مباحث مرتبط با آن از آغاز تاکنون، همواره بخش بزرگی از پژوهشهای دینی را به خود اختصاص داده است، ظهر و بطن قرآن در شمار آن گروه از مبادی فهم قرآن است که در گذر دوره های قرآن پژوهی با تفسیرها و داوریهای مختلفی روبرو بوده است. اصلیترین راز جاودانگی و ماندگاری قرآن در بستر بسیار متحول زمان را می توان در همین موضوع جستجو کرد با فرضِ جاودانه بودن و ابدیت قرآن است که مفسران در گذر عصرها و نسلهای پی در پی، خود را به اجتهاد در قرآن مجاز می دانند تا بدین وسیله با بدست آوردن مفاهیمی نو از کتاب آسمانی، نیازهای معرفتی و معیشتی آدمیان را متناسب با تحولات زمان در معرض تابش نور وحی قرار دهند.
پیشینه این بحث به روایاتی می رسد که به طرق متعدد و در کتب روایی و تفسیری شیعه و اهل سنت از رسول گرامی اسلام - صلی الله علیه و آله - و امامان معصوم علیهم السلام وارد شده است، متن این روایات به صورتهای مختلفی گزارش شده است؛ اما همگی در این که قرآن علاوه بر ظاهر، دارای باطن است هم عقیده اند. از جمله ویژگیهای قرآن در منابع روایی امامیه و اهل سنت این حقیقت است که قرآن » ظهر« و »بطن« دارد، یعنی افزون بر معنایی که از ظاهر واژگان و معنای لغوی آنها استفاده می شود معنای ژرف و پنهان تری در عبادات نهفته است که فهم آنها نیاز به شناخت و شیوه و ملاکهای ویژه ای دارد.
مفهوم واژه ظهر و بطن
راغب اصفهانی در پژوهش لغوی، قرآنی خود، ذیل واژه »بطن« می نویسد: »ظهر اصلش آن است که چیزی بر روی زمین باشد و ناپیدا نباشد. و بطن وقتی به کار می رود که چیزی در عمق زمین باشدو پنهان شود، سپس ]این استعمال گشترس یافته و به معنای[ هر چیز آشکاری به کار رفته که با چشم قابل دیدن باشد، یا با بصیرت.... و گاهی از ظاهر و باطن، امر دنیوی و امور اخروی قصد می شود و گاهی نیز معارف آشکارو معارفپنهان - جلیّه و خفیّه - و گاهی نیز مراد علوم مربوط به دنیاست.«
