بخشی از مقاله
چکیده
بررسی تطبیقی تفاسیر بیان گر آن است تفاسیر در قاب زمان و متأثر از شرایط جامعه و گرایش های مفسر در حال تغییر و تطور بوده است. در برخی موارد، این اختلاف آراء منجر به واگرایی در دیدگاه ها گردیده است. یکی از این موارد می توان به آیه 82 سوره نمل اشاره کرد که به مقوله دابه الارض می پردازد. بررسی ها نشان می دهد در چیستی، چگونگی، موجودیت، فعل و قول دابه الارض،اقوال متفاوت و بعضاً متناقضی در تفاسیر دیده می شودبا. بررسی تطبیقی تفاسیری که عمدتاً برخاسته از روایات است، می توان آنها را به هفت دسته تقسیم نمود. نکته قابل ملاحظه این است که تفاسیر، برای دابه الارض مصداق یابی نموده اند. لذا در این نوشتار با استفاده از روش توصیفی تحلیلی، با واژه پژوهی واژه های آیه مذکور و با کمک گرفتن از سیاق سوره نمل، سعی شده است روش جدیدی در تفسیر این آیه ارائه گردد تا جامع تفاسیر دیگر و موجب تقریب آنها تا حد امکان گردد و بامصادیقی که در روایات آمده، مطابقت داشته باشد.
برای این منظور، به بیان مختصری از دیدگاه های تفسیری پرداخته سپس واژهپژوهی آیه مورد نظر، ارائه شده و سرانجام، دیدگاه منتخب که یک تحلیل علمی است بیان شده است. در تحلیل فیزیکی و با بهره گیری از فیزیک کوانتوم، دابه الارض پدیده ای از رخداد انرژی معرفی شده است.یافته ها حاکی از آن است که با توجه به گستردگی استفاده از روایات در تفسیرکه بعضاً نیز متناقض هستند ضرورت دارد در کنار سنجش صحت آنها، با به کارگیری واژه پژوهی و یافتن حوزه معنایی واژه های آیه، به تفسیر پرداخت تا فهم دقیق تری از کلامالهی به دست آورد. دستاورد این روش، تقریب آراء تفسیری و همسان سازی آنها است.
کلید واژهها: آیه 82 نمل، تحلیل علمی، روایات، دابه الارض، رخداد انرژی
طرح مسأله
همواره تفسیر آیات متشابه، با تعدد آراء تفسیری مواجه بوده است. اگر ابهام و اجمال به این دسته آیات وارد شود، تفسیر آن غامض، تعدد آراء شایع و بعضاً واگرایی در دیدگاه های تفسیری مشاهده شده است. یکی از این آیات، آیه کریمه 82 سوره نمل است. وجود ابهام و اجمال در آیه مذکور باعث شده، اغلب مفسرین برای تفسیر این آیه به منابع روایی رجوع کنند. روایات موجود را می توان به دو دسته کلی تقسیم کرد. دسته اول، روایاتی است که از طریق شیعه وارد شده و دلالت بر ماهیت انسانی دابه الارض دارد و دسته دوم، روایاتی است که از طریق عامه آمده است و ناظر بر ماهیت حیوانی دابه الارض است. وجه اشتراک آنان در این است که برای دابه الارض تعیین مصداق نموده اند و نمی توان گفت تفسیری از آن ارائه شده است و در وجه افتراق واضح و مبرهن است که روایات فریقین، واگرا هستند.
بنابراین عده ای از مفسرین برای ایجاد همگرایی در آراء تفسیری این آیه،از بیان ماهیت دابه الارض خودداری ورزیده و گفته اند خدا خواسته است این موضوع، مبهم بماند - طباطبایی،1417ق:. - 15/396 می توان گفت این واگرایی آراء تفسیری، به خاطر تناقض در روایات وارده از فریقین دانست. بنابراین ایجاب می کند روش تفسیری دیگری را برای تفسیر این آیه انتخاب کرد. لذا این نوشتار بر آن است فارغ از روایات و با بهره گیری از روش واژه پژوهی و استمداد از سیاق سوره نمل، رویکردی دگر به تفسیر آیه کریمه 82 سوره مزبور بالاخص بیان ماهیت دابه الارض داشته باشد و با توجه به حوزه معنایی واژه ها، تحلیلی علمی از ماهیت دابه الارض ارائه گردیده است. اهمیت موضوع در آن است که یافتن حوزه معنایی واژه ها، در آیاتی که ابهام و اجمال دارند موجب حل غامضات و رفع ابهامات و فهم دقیق تری از آیه می شود. بنابراین، هدفی که در این نوشتار دنبال می شود، ارائه تفسیری بر مبنای واژه پژوهی است؛ جایی که آیه دارای ابهام و اجمال است و نمی توان از روایات بهره کافی در تفسیر برد.
پیشینه
در تفسیر آیه 82 سوره نمل، مفسری که از واژه پژوهی در تفسیر ماهیت دابه الارض استفاده کرده باشد، مشاهده نشد و هم چنین مقالاتی که در این مورد نوشته شده، غالباً به این آیه از زاویه اشراط الساعه و یا رجعت نگریسته اند و به ماهیت دابه الارض به طور مستقل و بدون اتکا به روایات نپرداخته اند و اگر نقدی صورت گرفته، از نگاه واژه پژوهی نبوده است. بنابراین رویکرد واژهپژوهی در تفسیر ماهیت دابه الارض، رویکردی نوین و از جنبه های نوآوری این نوشتار است.آیه 82 سوره نمل - و إِذا وقع القول علیهم أخرجنا لهم دابه منِ الأرِض تکلمهم أن الناس کانوا بایاتناِِ لا یوقنونِ - - نمل - 82/»و هنگامی که فرمان عذاب آنها رسد - و در آستانه رستاخیز قرار گیرند - ، جنبندهای را از زمین برای آنها خارج میکنیم که با آنان تکلّم میکند - و میگوید - که مردم به آیات ما ایمان نمیآوردند - « ترجمه مکارم، . - 1373
واژه پژوهی در آیه 82 سوره نمل
با توجه به حوزه معنایی واژه های آیه، می توان یک تحلیل علمی از آن به دست آورد که با سیاق، مطابقت داشته باشد. شاید در نگاه اول عدول از معنای ظاهر باشد ولی بر اساس وجوه معانی واژه ها، قابل تبیین است. آن چه که اکثر مفسرین روی آن اجماع دارند و می توان به عنوان مسلمات و بدیهیات آیه در نظر گرفت:
-1دابه الارض از پدیده های آخر الزمان - اشراط الساعه - است. -2 با مردم سخن می گوید. -3هنگامی که وعده خداوند فرا می رسد پدیدار می شود. -4 زمان تحقق وعده زمانی است که به آیات الهی ایمان نمی آورند. آن چه که باید اثبات شود موضوعات چهار گانه ذیل است:ماهیت دابه الارض، نحوه پدیدار شدن آن، دلیل وقوع آن، دابه الارض حامل پیام است.سیاق آیات ماقبل نشان می دهد مخاطب این آیه، مشرکین معاصر حضرت رسول صلی االله علیه و آله و سلم می باشند. بنابراین ضمایر جمع در این آیه به آنان برمی گردد ولی در حقیقت مراد ، عموم امت هستند . از طرفی سیاق نشان می دهد که آیات ماقبل مربوط به بعث و قیامت است و در این آیه، برخی نشانه های آن را بیان می نماید . بنابراین "واو" صدر آیه واو عطف است. - طباطبایی، 1417 ق: - 15/566
"قول" : در این آیه معنای انتزاعی دارد یکی از مصادیق قول در قرآن ، وعده می باشد که در کلام الهی بسیار آمده است . البته گاهی می فرماید "حق علیهم القول" گاهی هم " وقع القول علیهم " که در اولی قول در نامبردگان استقرار می یابد و در دومی آنها متعیّن در مصداق قول می شوند. معنایی که در این آیه دارد یعنی این که مشرکین متعین در وعده عذاب الهی می شوند .دلیل آن هم برمی گردد به 3 آیه بعد - و وقع القول علیهم بماِ ظلموا فهم لا ینطقونِ - - نمل - 85/» در این هنگام، فرمان عذاب بخاطر ظلمشان بر آنها واقع میشود، و آنها سخنی ندارند که بگویند - « ترجمه مکارم - که مصداق قول را بنا به مدلولی تعریف می کند و آن مدلول ظلمی است که روا داشته اند و آن ظلم ، جهل به آیات الهی و در نتیجه انکار آنست چنانکه در دو آیه بعد می فرماید - حتی إِذا جاءو قال أ کذبتم بایاتیِِ و لم تحیطوا بهِا علماِ أما ذا کنتم تعملون - - نمل» - 84/ تا زمانی که - به پای حساب - میآیند، - به آنان - میگوید: »آیا آیات مرا تکذیب کردید و در صدد تحقیق برنیامدید؟! شما چه اعمالی انجام میدادید؟ - «ترجمه مکارم -
