بخشی از مقاله
چکیده
نطق علی مطهری، نمایندهی مردم تهران در مجلس شورای اسلامی، در تاریخ 21 دی 1393، در مجلس شورای اسلامی ناتمام ماند. پژوهش حاضر با این باور که چگونگی سخن گفتن دربارهی جهان و روابط اجتماعی نقشی فعال در ایجاد و تغییر آنها دارد، با طرح این پرسش که بازنمایی رخداد اجتماعی نطق ناتمام علی مطهری در گفتمانهای اطلاحطلب و اصولگرا چگونه بوده است؟ به تحلیل دو متن خبری میپردازد. متن نخست از پایگاه اطلاعرسانی انصاف نیوز، متعلق به گفتمان اطلاحطلب، و متن دوم از پایگاه اطلاعرسانی جهان نیوز، متعلق به گفتمان اصولگرا انتخاب شده است.
چارچوب تحلیلی این پژوهش روش پیشنهادی نورمن فرکلاف است. فرکلاف گفتمانها را شیوههای بازنمایی ابعاد جهان پردازشها، روابط و ساختارهای جهان مادی، جهان ذهنی اندیشه ها، احساسات، باورها و چیزهای از این نوع، و جهان اجتماعی-میداند. آشکارترین مشخصههای متمایزکنندهی یک گفتمان مشخصه های واژهها و روابط معنایی میان آنهاست. گفتمانها نه تنها بواسطهی واژهها و روابط معنایی، که بواسطهی مشخصههای دستوری نیز از یکدیگر متمایز میشوند.
ما در این پژوهش با معیار قرار دادن مؤلفههای فرکلاف، شامل واژهها و روابط معنایی، استعاره ها، ویژگیهای دستوری، حذف، شمول، ترتیب رخدادها، افزوده ها و بازنمایی کنشگران اجتماعی، نشان خواهیم داد که هر دو گفتمان با استفاده از سازوکارهای زبانی و بویژه با استفاده از سازوکار حذف، بخشهای متفاوتی از خبر را برجسته ساختهاند، و به این ترتیب متنی سوگیرانه به مخاطب خود عرضه داشته و هیچ یک در بازنمایی این رخداد اجتماعی بیطرف نبودهاند.
کلیدواژهها: تحلیل گفتمان، نورمن فرکلاف، علی مطهری، گفتمان اصلاحطلب، گفتمان اصولگرا
مقدمه
رسانه ها همواره یکی از حوزههای مطالعاتی مورد توجه تحلیلگران گفتماناند، این پژوهش نیز بر آن است با شناسایی مؤلفه های زبانی دو گفتمان اصلاحطلب و اصولگرا در رسانه های خبری آنها، نشان دهد که چگونه ابعاد اندیشگانی هر گفتمان در ساخت زبانی آن گفتمان تأثیرگذار است. نطق علی مطهری، نمایندهی مردم تهران در مجلس شورای اسلامی، در تاریخ 21 دی 1393، در مجلس شورای اسلامی ناتمام ماند.
پژوهش حاضر با این باور که شیوهی سخن گفتن ما دربارهی جهانِ هویتها و روابط اجتماعی آنها را به شکلی خنثی بازتاب نمیدهد بلکه نقشی فعال در ایجاد آنها و تغییرشان دارد - یورگنسن و فیلیپس، با طرح این پرسش که بازنمایی رخداد اجتماعی نطق ناتمام علی مطهری در گفتمانهای اطلاحطلب و اصولگرا چگونه بوده است؟ به تحلیل دو متن خبری میپردازد. متن نخست از پایگاه اطلاعرسانی انصاف نیوز، متعلق به گفتمان اطلاحطلب، و متن دوم از پایگاه اطلاعرسانی جهان نیوز، متعلق به گفتمان اصولگرا انتخاب شده است.
اما مقصود ما از گفتمان چیست؟ جانسون - به نقل از بلومارت، در شرح تفاوت معنای رایج گفتمان و معنای این اصطلاح در آثار فوکو و دانشمندان متأثر از او مینویسد: در تحلیل گفتمان، گفتمان معمولاً به معناینمونه های واقعی کنش ارتباطی در رسانهی زبان است، اگرچه برخی این واژه را به شکلی گستردهتر و به مثابهی رفتار نمادین معنادار« تعریف میکنند. به این ترتیب گفتمان از منظر دانشمندان متأثر از شیوههایی مرسوم برای سخن گفتناند که هم سازنده و هم برساختهی شیوههای مرسوم اندیشیده اند.
این شیوههای پیونددهندهی سخن گفتن و اندیشیدن ایدئولوژیها - مجموعهای از ایدههای مرتبط - را شکل میدهند و برای تحقق گردش قدرت در جامعه به خدمت گرفته میشوند. به عبارت دیگر، گفتمان ها، با این معنی، علاوه بر الگوهای زبان، الگوهای باور و کنشهای همیشگی و براساس عادت را نیز در بر میگیرند. گفتمان ها نه تنها شیوهی سخن گفتن که ایدههایی هستند که بر ایدهها تأثیر میگذارند و از ایدهها تأثیر میپذیرند. از منظر زبانی گفتمانها مجموعهی قراردادیشده از انتخابها برای گفتمان یا سخناند .
در نظریهی فرهنگی که متأثر از آثار فوکوست، گفتمان حیطهی کلی تولید و چرخش احکام یا گزارههای قاعدهمند بشمار میرود. در آثار باختین و بارت گفتمان بازنمود یک صدا در دل یک متن یا یک موقعیت گفتاری است و از دیدگاه بنونیست گفتمان عبارت است از بازنمایی رویدادها در یک متن بدون این که دلمشغولی خاصی با توالی زمانی مستتر در زمان واقعی در میان باشد بلومارت دربارهی گرایشهای انتقادی در تحلیل گفتمان مینویسد: گرایشهای انتقادی در تحلیل گفتمان بر پیوند میان گفتمان و ساختارهای اجتماعی تأکید دارند.
آنها جنبهی انتقادی تحلیل را در تأثیر متقابل میان گفتمان و جامعه میدانند و نشان میدهند که در تحلیل گفتمان چگونه میتوان مشخصههای ساختار اجتماعی را بافت قلمداد کرد تحلیل انتقادی همواره تحلیل زبان در موقعیت و بافت است و بافت از منظر تئوری و روش عنصری حیاتی در مطالعات انتقادی زبان است.
