بخشی از مقاله
خلاصه
زمینه و هدف پژوهش: اعتیاد به مواد مخدر یک بیماری پیچیده است که بوسیله تشدید و تکرار، ولع مصرف غیر قابل کنترل، همراه با جستجوی اجباری مواد و مصرف مداوم آن باوجود پیامدهای ویران کننده مشخص می شود. بدلیل وجود چالش ها و حساسیت های فراوان درمان دارویی اعتیاد، پژوهش حاضر به بررسی مسائل و مشکلات پیش روی آن پرداخته است. روش پژوهش: برای انجام این مطالعه از طریق استنادی به بررسی مبانی نظری و ادبیات پژوهشی موجود پیرامون موضوع تحقیق پرداخته شد. یافته ها: در این مقاله چالش های مرتبط با درمان اعتیاد، تاریخچه مختصر دارو درمانی اعتیاد، نقش دارو درمانی نگهدارنده مواد افیونی - متادون و بوپرنوفین - و نقاط قوت - از قبیل کاهش فعالیت های جنایی، افزایش بهره وری، بهبود عملکرد های جسمی، اجتماعی و سلامت روانی، و محدود کردن پاتوژن های منتقله از راه خون - و ضعف - از قبیل عوارض جانبی رایج یبوست، سرگیجه، خشکی دهان، سر درد، افزایش تعرق، خارش، تهوع، مشکلات خواب و اختلالات عصب روانشناختی - آن ها ارائه شده است.
نتیجه گیری: اگرچه برنامه های پیشگیری و درمانی اعتیاد در دراز مدت و حتی کوتاه مدت اثر بخش خواهد بود، اما جمعیت زیاد تعداد افراد مصرف کننده در داخل کشور برای محققان، خانوادههای آنان، درمانگران و مسئولان به عنوان یک دغدغه اساسی باقی مانده است. فرایند درمان موثر یکی از چالش های عمده ی تحقیقات معاصر و عملکرد بالینی هست که باید افراد را برای مقابله با اثرات مخرب اعتیاد در مغز و رفتار، و بدست آوردن مجدد کنترل زندگی و بازگرداندن افراد به عملکرد مولد در خانواده، محل کار و اجتماع قادر سازد. درمان دارویی اعتیاد یکی از دشوارترین، خطرناک ترین و پر مسئولیت ترین درمان های دارویی است و پزشکان نیز باید آموزش های لازم در زمینه نحوه ی صحیح تجویز داروهای آگونیستی را به طور کامل بیاموزند و با حوصله به بیماران خود آموزش داده و آنها را مورد پایش قرار دهند.
کلمات کلیدی: اعتیاد، دارو درمانی، درمان نگهدارنده، مشکلات درمان، اثربخشی درمان، عود، پیشگیری
.1 مقدمه
اعتیاد به مواد مخدر یکی از پیچیده ترین مسایل پزشکی می باشد که پیامدهای منفی آن می تواند تقریبا همه جنبه های بیماران را تحت تاثیر قرار دهد. در حقیقت سوءمصرف مواد یکی از اساسی ترین مشکلات روانی اجتماعی عصر حاضر محسوب می شود و هزینه های عدیده ای - از جمله کاهش بهره وری، انتقال بیماری های عفونی، آشفتگی اجتماعی و خانوادگی، جرم و جنایت و استفاده بیش از حد از مراقبت های بهداشتی - را بر دست دولت ها گذاشته است. اعتیاد به مواد مخدر یک بیماری پیچیده است که بوسیله تشدید و تکرار، ولع مصرف غیر قابل کنترل، همراه با جستجوی اجباری مواد و مصرف مداوم آن باوجود پیامدهای ویران کننده مشخص می شود. برخی از افرادی که مواد مصرف می کنند و درگیر فرایندهای اعتیاد هستند، زمانی که از جنبه های منفی آن با خبر می شوند، برای خروج یا کنترل سوء مصرف مواد تلاش می کنند. اما تعداد اندکی از آنها موفق به توقف و پرهیز از آن می شوند .[1]
مطالعه کامل این پدیده نشان می دهد که تعدادی از مدل های نظری به تجزیه و تحلیل و تبیین اعتیاد پرداخته اند [2]، از جمله این مدل ها، مدل بیماری اعتیاد، شخصیت و تیپ شناسی های اعتیاد، تئوری خودکارآمدی، تئوری اختلال در تنظیم بازداری، تئوری خود تنظیمی و مدل شناختی از تمایل به مواد مخدر که به توصیف اعتیاد پرداخته اند .[3] مصرف طولانی مدت مواد مخدر با ایجاد اعتیاد موجب تأثیر سوء در وضعیت اقتصادی و اجتماعی شخص مصرف کننده .[3] علاوه بر اینکه در سراسر جهان میلیاردها دلار برای خرید و مصرف مواد مخدر و دیگر داروهای روان-گردان هزینه می شود، بیشتر از این مقدار، هزینه مبارزه با مواد مخدر و همچنین درمان آن می شود. افراد معتاد به علل مختلف هیچ¬گونه کارآمدی برای خود و جامعه ندارند. ارزش زمانی که این افراد از دست می دهند فراتر از هزینه¬های دیگر سوء مصرف مواد است.
این در حالی است که نه تنها خود آنها بلکه خانواده های آنان هم درگیر پیامدهای اجتماعی و اقتصادی اعتیاد آنان هستند .[4] بر طبق گزارش جهانی مواد مخدر 2015 از دفتر سازمان ملل متحد در خصوص مواد مخدر و جرایم - UNODC - ، تخمین زده می شود که در مجموع 246 میلیون نفر - کمی بیش از 5 درصد از افراد 15 تا 64 سال - در سراسر جهان از یک ماده مخدر غیر قانونی در سال 2013 مصرف کرده اند. هرچند برآوردهای سوء مصرف مواد مخدر و اعتیاد در ایران متنوع است، مطالعات بر روی مصرف مواد مخدر در کشور ما حاکی از آن است که 13 درصد از جوانان ایرانی حداقل یک بار آن را تجربه کرده اند. علاوه بر این، منابع رسمی تعداد معتادان را حدود 2 میلیون نفر در سال 2001 تخمین زده است [4]
، و مطالعه دیگری که در سراسر کشور با نمونه های بزرگ تری توسط وزارت بهداشت با همکاری UNODC انجام پذیرفته، تعداد مصرف کنندگان تریاک و هروئین را در حدود 000،760،3 برآورد کردند [5]، با این حال برخی منابع غیر رسمی مدعی بوند که تعداد آن در حدود 6 میلیون باشد .[4] سالیانه در کشور 780 تن ماده مخدر با هزینه ای بالغ بر 225 میلیارد تومان، مصرف می شود .[5] مسئله دیگری که از پیامدهای غیر قابل اجتناب اعتیاد محسوب می شود افزایش جرم و جنایت و خشونت است. ینین و همکاران - 1993 - طی پژوهشی به این نتیجه رسیدند که بین مصرف زیاد مواد مخدر و ارتکاب تعداد زیاد رفتارهای ضد اجتماعی رابطه مثبت وجود دارد .[6] بررسی ها در ایران نشان می دهد که در هر ماه 100 نفر به خاطر مصرف مواد مخدر جان خود را از دست می دهند. همچنین سی و پنج درصد افرادی که تقاضای طلاق داده اند به خاطر اعتیاد همسرانشان بوده است .[5]
.2 چالشهای مرتبط با درمان اعتیاد
اگرچه اصطلاح "درمان سوء مصرف مواد" به تنهایی بکار می رود، در واقع شامل یک شبکه پیچیده و متغیر از خدمات مناسب برای پاسخگویی به نیاز های متعدد فرد می باشد که نوع درمان فرد در هر کدام از برنامه های درمانی بر عواملی چون مواد مخدر اعتیادی، سابقه مصرف و درمان های قبلی مواد مخدر، نیاز های اجتماعی، سابقه کیفری، وضعیت اقتصادی و ویژگی های شخصیتی فرد بستگی دارد. بنابراین، فرایند درمان موثر یکی از چالش ها عمدهی تحقیقات معاصر و عملکرد بالینی هست، اثربخشی درمان بر نظارت شخصی مراجعان از درمان و مشارکت آنان در مدت زمان کافی برای ارزیابی تعریف می گردد. به گزارش سازمان بهداشت جهانی - WHO - و دفتر سازمان ملل متحد بر مواد مخدر و جرائم - UNODC - ، کشورهای مختلف با الگوهای متفاوت مصرف مواد مخدر نیاز به درمان های متفاوتی برای اعتیاد به مواد مخدر غیر قانونی دارند،
بالاترین تقاضا برای درمان در اروپا برای وابستگی به مواد افیونی و ماریجوانا - به ترتیب 60 درصد و 19 درصد - ؛ آمریکای شمالی: وابستگی به کوکائین و کانابیس 35 - درصد و31 درصد - ؛ آمریکای جنوبی: وابستگی به کوکائین و کانابیس 54 - درصد و31 درصد - ؛ آفریقا: وابستگی به کانابیس و مواد افیونی 64 - درصد و 16 درصد - ؛ آسیا: وابستگی به مواد افیونی و - مت - آمفتامین - 63 درصد و 19 درصد - ، و استرالیا: وابستگی به کانابیس و مواد افیونی 47 - درصد و 33 درصد - بوده است .[7-6] لازم به ذکر است که بسیاری از افراد جوینده درمان کاربران مواد مخدر چندگانه - polydrug - هستند و این درصدها نشان دهنده سوء مصرف مواد اولیه یا دلیل اصلی کاربران برای پیگیری درمان می باشد.
برنامه های درمانی اثربخش معمولا از مولفه های بسیاری ترکیب می شوند که جنبه های خاصی از بیماری و پیآمد های آن را هدایت می کنند. درمان اعتیاد باید به افرد کمک کند تا مصرف مواد را توقف کنند، یک سبک زندگی عاری از مواد را حفظ کنند، به عملکردهای سازنده در خانواده، محل کار و جامعه دست یابند .[1] ارزیابی اثربخشی درمان سوء مصرف مواد مخدر با درک درست تعدادی از عوامل دیگر مربوط به روش درمانی مواد مخدر و یا خود برنامه شروع می شود. این خدمات شامل آگاهی از مجموعه ای خدمات اجتماعی، پزشکی و درسترسی افراد مصرف کننده مواد مخدر به آن ها و آگاهی از میزان مصرف کلی جامعه می باشد .[7]
مطالعات نشان داده اند که عوامل زیر ممکن است هم نتایج درمانی بهتر و هم بدتری را برای مراجعان فراهم کنند.
❖ آمادگی مراجع در تعهد به درمان - بعنوانمثال، توانایی فرد در درک مشکلات اعتیاد و انجام برخی فعالیتها برای تغییر خود - اعتماد او می تواند بر شرایط دشوار و چالش ها غلبه کند - خودکارآمدی -
❖ انتظار از نتایج درمان و رضایت نسبی بدست آمده از نتایج آنها در طول و پایان روش درمانی
❖ حمایت اجتماعی ادراک و تجربه شده توسط مراجع
❖ مشخصات بالینی بیمار - سطوح افسردگی یا استرس بیمار، هیجانات مثبت و منفی - یک میدان ناشناخته از مطالعات را نسبت به اعتیاد تشکیل می دهد.
❖ و درنهایت، شیوه ای که مراجعان در درمان به معنای زندگی تحقق می بخشند و آن را دنبال می کنند .[8]
تا آنجا که درمان اثر بخش به تعامل بین هر یک از این عوامل و درمان اعتیاد بستگی دارد، بسیاری از مطالعات نشان داده اند که آمادگی برای درمان [9]، خودکارآمدی [13-12-11-10] انتظارات بر روی پیآمد درمان [18- 17-16-15] و حمایت اجتماعی ادراک شده [18] بطور مستقیم با نتایج مثبت درمان همراه بوده است. بررسی نتایج بالینی خدمات بهداشتی مانند درمان الکل و موادافیونی به شیوه استاندارد نیازمند نیروی کار متعهد و منابع فشرده است که در اغلب موارد توسط پزشکان و سرپرستان در اماکن کلینیکی جدی گرفته نمی شود. شناسایی اثربخش ترین نوع درمان یک کار سختی هست که نیازمند تحقیقات تجربی و تلاش های بالینی دقیقی است و مطمئن ترین راه تصمیم گیری در این امر، ارزیابی نحوه درمان، برنامه های درمانی و نتایج آن ها بر بیماران می باشد. پیشرفت های اخیر در علم ارزیابی نتایج روش هایی فراهم کرده است که از لحاظ تجربی هم معتبر و هم برای پیاده سازی عملی می باشد .[8]
