بخشی از مقاله
چکیده
علی اسفندیاري ، مشهور به نیما یوشیج ، 1338 - 1274ه.ش - ، آغازگر راستین شعرنو است. اگرچه پیش از او ، اندیشهورانی سترگ ، در این عرصه هنرنمایی کردند؛ اما او با ترکیبی اعتدالی ، در همهي عناصر ساختمانی شعر ، با شکل و بیانی تازه ، شعر نو را پایهگذاري نمود.اکتشاف نیما ، جادهاي را فرا روي همهي شاعران گشود و پذیراي مسافران زیادي گردید. حمید مصدق ،1377 - 1318 ه.ش - ، از شاعران نوپردازي بود که به پیروي از نیما در این راستا گام برداشت. وي که از نسل دوم شاعران نیمایی است از همان آغاز شاعري ، راه نیما را برگزید و تا آخر عمر نیز بدان وفادار ماند.مصدق از نظر زبان شعر ، وابسته به شاخهي معتدل و میانهرو شعر نیمایی است و جز چند غزل و شعر کلاسیک ، بقیهي شعرهایش که شامل 130 شعر کوتاه و 4 منظومهي بلند میشوند همگی نیماییاند.هدف از این جستار، بررسی پارهاي از مشخص ههاي ادبیات نیمایی در اشعار مصدق است و براي دستیابی به این هدف ، نگارنده میکوشد تا به بیان شواهدي در این باب بپردازد.مقالهي حاضر، گشودن دریچهاي کوچک به چشماندازي وسیع است که بررسی و دقّت بیشتري را میطلبد.
کلیدواژه: نیمایوشیج ، حمید مصدق ، شعرنو نیمایی.
مقدمه
نیما یوشیج ، که با ابداع شعر نو ، راهی تازه در سرایش گشوده بود ، در آغاز ، بسان دیگر نوآوران ، با موانعی روبرو می گردد، که در نهایت ، شاعرانی از عصر حاضر با او همگام شده و در سایهي رهپویی او سیر تکاملی پیموده اند.از جملهي این رهروان راستین نیمایی ، حمیدمصدق است که متناسب با ساخت بیانی شعر خویش ، به عمد و گاه به ندرت ، ناخودآگاه به کاربردهاي نیمایی روآورده و آنها را در اشعارش بکار گرفته است.مصدق از نظر زبان شعر وابسته به شاخهي میانه رو شعر نیمایی است و در مثلثی جا دارد که در سه رأس آن ؛ مهدي اخوان ثالث ، سیاوش کسرایی و فریدون مشیري ، سه شاعر نسل اول نیمایی قرار دارند.
از نظر بزرگان »شعرنیما ، شعر روشنگري ، آزادي و عدالت است« - شمیسا ، - 127 : 1388گفتنی است که هر اندیشه وري ، با نگاهی اجمالی به مجموعهي اشعار مصدق به این نتیجه دست می یابد که شعر مصدق نیز چنین پیامی را در بردارد.هدف از این جستار ، دستیابی به این آگاهی است که ترفندهاي نیمایی ، شعرا و از جمله مصدق را در آفرینش ساختهایی در توسعه ي زبانی توانا نموده و آنان در سایه ي تقید از نیما در مسیر تکاملی گام برداشتند.این پژوهش ، به برسی اجمالی این نکته می پردازد که ؛ حمیدمصدق تا چه مایه از پشتوانهي ادبیات نیمایی سود جسته و نسبت به کاربرد شگردهاي گوناگون آن ، دلبستگی نشان داده است.
- 1 موسیقی شعر
از نظر صاحب نظران برجسته » هر شعر نوي شعر نیمایی نیست ، زیرا بسیاري از شاعران نوپرداز از اصول فنّی شعر او بی خبرند.« - شفیعی کدکنی ، - 112 : 1380در شعر نیما ، موسیقی خاصی وجود دارد که با مضامین وي کاملاً متناسب است. شعر نیما را در ادبیات امروز باید از ابتکارات خاصی دانست که در وزن و قافیه به انواع جدیدي روي آورده است. نیما که آفریننده شکل و موسیقی تازه اي در شعر می باشد، وزن و قافیه را به کلّی رد نمی کند ، بلکه ضمن ارائهي آنها در شکل و فرم تازه ، از موسیقی الفاظ و لزوم بکارگیري وزن و قافیه سود می جوید.
الف - موسیقی بیرونی شعرنیمایی - وزن -
نیما، علاوه بر دگرگونی شعر دربعد درونی و محتوایی ، بعد بیرونی آن را نیز که نمود دیداري و شنیداري بیشتري دارد متحول نمود. از نظر نیما شعر بی وزن چون انسان برهنه است. »نیما وزن گذشته را که بدون شناخت و قدرت هنري صورت می گرفت ، نوعی »خشت زنی« و یک کار »جدول ضربی« می داند. وزنی که او در جستجوي آن است ، جزئی از زبان است ؛ یعنی وزن خود زبان است ، نه چیز دیگر.« - روشان ، - 37 : 1384وزن شعر نیمایی از ویژگی هاي برخوردار است که به صورت تام در اشعارحمیدمصدق نمایان است. این ویژگی ها عبارتند از: »
1.مصراع ها و ارکان متقارن و متساوي لزومی ندارد.
2.شاعر می تواند از تمامی زحافات و انشعابات یک بحر و وزن خاص سود ببرد.
3.براساس ویژگی بالا ، وزن متغیر است و می تواند با تغییر حالات عاطفی متفاوت در شعر، دگرگون شود.
4.دیگر یک بیت وجود ندارد که واحد وزن شمرده شود.
5.وزن می تواندکاملاً طولانی شود واستعداد پذیرش فراوانی بیابد. - «ابومحبوب،206 :1380 - 205
نیما، در برخی اشعار خود » - در همه شب« ، »ري را - « به اوزان مختلف الارکان رو می آورد. واین شگرد ، بر قدرت بیان وي ، بسیار افزوده است. مصدق نیز ، در این راستا حدود %70 از اشعارش را در اوزان مختلفالارکان سروده است. به عنوان نمونه می توان از: »در رهگذرباد« که در بحر مضارع »و از جدایی ها« که در بحر مجتث سروده شده است ، یاد کرد.مصدق ، برخلاف برخی شاعران که جهت سهولت ، وزن را در آثارخود به کناري نهادند و نادیده گرفتند ، دراشعار خود همیشه به وزن وفادار بود.
ب - موسیقی کناري شعر نیمایی - قافیه و ردیف -
توجه به فرم ، بویژه قافیه دراشعار مصدق به وضوح قابل رؤیت است؛ به عبارت دیگر»درشعراو ، هیچگونه
