بخشی از مقاله
چکیده:
ادبیات مقاومت یکی از انواع مهم ادبی به شمار میرود که ملّتها به واسطهی آن از خودگذشتگیها و مفاخر تاریخ مقاومت خویش را ارائه مینمایند. در این میان شاعران نقش مهمی را در پیدایش ادبیات مقاومت بر عهده دارند. حمید سبزواری نیز به عنوان شاعری متعهد و درگیر، حامی جدی انقلاب و ارزشهای آن است. شعر وی شناسنامهی زمانمند انقلاب بوده و جای پای حوادث و رویدادهای انقلاب در هر مصراع شعر او پیداست. در این پژوهش که به شیوهی توصیفی-تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانهای انجام گرفته، پس از نگاهی مختصر به مقوله مقاومت، ادبیات مقاومت و بیان زندگی، احوال و شعر حمید سبزواری، برای دستیابی به جلوههای ادبیات مقاومت در شعر وی، بنمایه هایی چون شهید و شهادت، وطن دوستی، آزادی، عدالت خواهی، مبارزه علیه استبداد، انزجار از دشمن و ... در چهارپارههای »سرود سپیده« مورد واکاوی قرار گرفت. شهید و شهادت، مبارزه علیه استبداد و انزجار از دشمن از جمله بنمایههایی است که بیشتر مورد توجه سبزواری بوده و به خوبی در اشعارش نمایان میباشد.
کلید واژهها: ادبیات مقاومت، ادبیات پایداری، حمید سبزواری، سرود سپیده.
مقدمه
ادبیات هر ملتی بازتاب وقایع و حوادثی است که در آن جامعه رخ میدهد. هر انسان متعهدی درباره حوادث سرزمین خود اندیشه میکند و گاهی نیز عکسالعملی از خود نشان میدهد. آثار و سرودههای شاعران نیز آیینهی تمام نمای زندگی اجتماعی عصرشان است - غنیپور و دیگران، . - 140 :1391 ادبیات مقاومت یا ادبیات پایداری نیز یکی از انواع مهم ادبی به شمار میرود که در پیوند با اختلاف و نزاع و درگیری بین دو طرف بوجود میآید. پیشینهی این درگیری به ابتدای پدید آمدن انسان باز میگردد؛ زیرا ادبیات نهادی اجتماعی بوده و از زبان به عنوان ابزاری برای رسیدن به اهداف استفاده میکند و با پایداری فردی و اجتماعی گره میخورد تا ملّتها به واسطهی آن بتوانند اندیشهها، از خودگذشتگیها و مفاخر تاریخ مقاومت خویش را ارائه نمایند.
در این میان، ادبیات و شاعران نقشی پررنگتر در پیدایش ادبیات مقاومت بر عهده دارند و از آن برای تشویق و تشجیع مردم به نجات و دفاع از ارزشهای ملّی و دینی در برابر مهاجمانی استفاده میکنند که در پی تحمیل قدرت خود هستند - میرقادری و کیانی، :1391 . - 72 پرشورترین واقعه تاریخ معاصر ایران، پیروزی انقلاب اسلامی میباشد که این شور و شوق به طور طبیعی در شعر شاعران آن سالها انعکاس یافته است - کاظمی، . - 21 :1390 با توجه به اهمیت ادبیات مقاومت و روشن و صریح نبودن مرزهای زمانی آن و همچنین نگاه خاص شاعران و نویسندگان به این مقوله، تاکنون پژوهشهای زیادی در زمینه ادبیات مقاومت - پایداری - صورت گرفته و آثار شاعران و نویسندگان بررسی و تحلیل گردیده است؛ امّا با وجود همه پژوهشهای انجام گرفته و در دسترس، تحلیل و پژوهشی جامع در اندیشه و محتوای آثار حمید سبزواری مشاهده نشد.
بنابراین از آنجایی که از طریق مضامین، بنمایهها و تحلیل آن در آثار ادبی، میتوان سیر آن تفکر، نمودهای و گسترهی اندیشه-ای خاص را بررسی نمود، پس از بیان مختصری در مقاومت، ادبیات مقاومت و ذکر زندگی و احوال شاعر معاصرحمید سبزواری، مضامین و جلوههای ادبیات مقاومت در چهارپارههای مجموعه شعر »سرود سپیده«ی وی بررسی میگردد. روش تحقیق در این پژوهش به شیوهی توصیفی- تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانهای میباشد.
مقاومت - پایداری - و ادبیات مقاومت - پایداری -
مقاومت ] moqavematعر.: مقاومه[ در لغت به معنای ایستادگی و برابری، پافشاری، استقامت، پایداری کردن، در ایستادن، پای داشتن، ثبات ورزیدن؛ به بیراهه نرفتن و پافشاری کردن به ادامه طی طریق در راه مستقیم، خط را گم نکردن و هدف را فراموش نکردن است.مقاومت بر عکسالعملهایی اطلاق میگردد که ممکن است به شکل تدابیر اجرایی و بازدارنده باشد و گروه، سازمان یا فردی در رویارویی با تهدیدها و خطرها و تجاوزهای خارجی یا داخلی با آن روبرو می-شود - مطلق شقور، 2009م: . - 21 بنابراین معنای غالب در واژه مقاومت، ایستادگی و استقامت در برابر چیزی است که توازن و تعادل را بر هم زده، خواه این عامل درونی باشد مانند امیال نفسانی، یا بیرونی مانند بیماری، تجاوز و اشغالگری - میرقادری و کیانی، . - 71 :1391
ادبیات مقاومت محصور در جغرافیای سیاسی، اکولوژیکی و ایدئولوژیکی نیست. بلکه مفهوم مقاومت با تمام مشتقات و مختصات خود و با ویژگیهای مشترک در همه جوامع وجود دارد. اعتقاد به مقاومت در واقع اعتقاد به زیستن است؛ چرا که حیات بشر چه به صورت فردی و چه به صورت اجتماعی از نخستین ادوار حضور انسان در کره خاکی تاکنون در گرو مبارزه و مقاومت بوده است. مبارزه با دشمنان طبیعی، مادّی،علّی و غیر علّی و مقاومت در برابر همین نیروها آنگاه که در معرض تهدید قرار میگرفت و حیات فردی و اجتماعی وی به خطر میافتاد - محمدپور، . - 170 :1389ادبیات مقاومت نوعی از ادبیات متعهد و مُلزم است که از طرف مردم و پیشروان فکری جامعه در برابر آنچه که حیات مادی و معنوی آنها را تهدید میکند به وجود میآید و هدفش جلوگیری از انحراف در ادبیات، شکوفایی و تکامل تدریجی آن است - بصیری، . - 26 :1388
به بیان دیگر ادبیات مقاومت صدای مقاومی است که هرگز خاموش نمیود و پایان نمیشناسد. تعبیری است که هیچ گاه از مردم فاصله نمیگیرد و گاه بانگ بلندی است که پیوسته رساتر میگردد - آئینهوند، . - 34 :1370 ادبیات مقاومت معمولاً به آثاری اطلاق میشود که تحت تأثیر شرایطی چون اختناق، استبداد داخلی، نبود آزادیهای فردی و اجتماعی و قانون گریزی و قانون ستیزی با پایگاههای قدرت، غصب و غارت سرزمین و سرمایههای ملّی، فردی و ... شکل میگیرد. بنابراین جانمایهی این آثار، مبارزه با بیداد داخلی یا تجاوز بیرونی در همه حوزههای سیاسی، فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و ایستادگی در برابر جریانهای ضد اجتماعی است - حسامپور، . - 121 :1387
