بخشی از مقاله
چکیده
ادب عوام یکی از شاخه های فرهنگ عامیانه یا فولکلور - - Folklor است که شامل قصهها، افسانهها،داستانها، ترانهها، بازیها،امثال و حکم و چیستانهایی است که شفاهاً از فردی به فرد دیگر یا از نسلی به نسل دیگر منتقل میشود. این مجموعه از مشترکات فرهنگی یک ملت و عامل پیوند آنهاست. که در این میان شاعرانی کوشیده اند تا پرچمدار انتقال حفظ و بقای این واژگان و تعبیرات فرهنگی از یک زمان به زمان دیگر باشند میتوان دراین میان محمدحسین بهجت - شهریار - را نام برد که در این زمینه به جد کوشیده است و حتی میتوان گفت به بهترین شکل ممکن این وظیفه را به انجام رسانده است شهریار وارث فرهنگ و ادب غنی سرزمین خود و میراث خوار فرهنگ عظیم ایران اسلامی بود و هنرش نیز در ارتباط تنگاتنگ با فرهنگ و ادب سرزمین خود بود. و اساساً همین وابستگی ژرف و همه جانبه شعر و هنر شهریار با مردم و حیات فکری و فرهنگی مردم، محیط و اجتماع است که شعر او را از لحاظ ژرفا با اعماق اجتماع و از لحاظ گستردگی، تا دوردست ترین روستاهای این سرزمین برده و بلند آوازگی او را تأمین کرده است و اوبادانش خودواستفاده از این واژگان کمک شایانی برای انتقال سینه به سینه ادبیات عامه کرده است
کلید واژهها: ادبیات عامه، شهریار، فرهنگ عامه، حیدر بابایه، فولکلور
مقدمه درآمدی بر ادبیات عامیانه:
»فلکلر از دو کلمه »فلک« و »لر« ترکیب یافته است. در زبان انگلیسی "folk" به معنی مردم است و »لر« به معنی دانش، پس فلکلر یعنی دانش مردم که در زبان فارسی به نامهای گوناگون فرهنگ مردم،فرهنگ توده،فرهنگ عوام،فرهنگ عامه و یا توده شناسی نامیده شده است. فلکلر عبارت است از علم سنن، مراسم،معتقدات، آداب و رسوم، افسانه ها، ترانه ها و ادبیات مردم یک سرزمین و به معنی گسترده تر تمام افسانه ها و ترانه ها و آداب و سنن یک قوم و یا یک سرزمین را در بر می گیرد اعم از عامیانه و عالمانه. - روشن.مهدی. ضمیر بر آداب و معتقدات ایرانی - صادق هدایت در مقاله فولکلور یا فرهنگ توده می نویسد: نخستین بار در »آمبرواز مورتن - Ambro-Ise morton - « در -1885 م آثار باستان و ادبیات توده را Folk-lore نامید یعنی دانش عوام. در آلمان و هلند و کشورهای اسکاندیناو، لغت Wolksunde معادل آن را پذیرفتند؛ اما در کشورهای لاتینی زبان ابتدا مقاومت بیشتری نشان دادند و پس از کشمکشها و وضع لغات دیگر، بالاخره به این نتیجه رسیدند که » فلکلر« جامعترین لغتی است که مدلول آن شامل تمام دانش عوام می شود.
یحیی آرین پور در کتاب از نیما تا روزگار ما در تعریف و کلیات فلکلور می نویسد: »دانش عوام یا توده شناسی شاخه ای از علم مردم شناسی و عبارت است از علم به آداب و رسوم بازیها و سرگرمیها، قصه ها، افسانه ها، داستانها، ضرب المثلها، چیستانها،ترانه ها، سروده ها در تصنیفهای شادی و عزای یک قوم و ملت که زبان به زبان و دهن به دهن از نسلی به نسلی می رسد و جمع آوری و بررسی دقیق آنها بسیاری از نکات تاریک و مبهم زندگی و معیشت،اخلاق و عادات، عواطف و احساسات و طرز تفکر و اندیشهو اجمالاً خصایص روحی و ملی آن قوم و ملت را آشکار می کند. در سراسر تاریخ جهان تا قرن نوزدهم میلادی به این قبیل آثار، که تراویده ذوق و فکر عامه مردم است،
اعتنا نمی شد و دانشمندان این گونه آثار را به چشم حقارت می نگریستند در اوایل قرن نوزدهم، نخست دو برادر از مردم آلمان به نام»گریم« قصه های کشورهای اروپایی شمال را در مجموعه ای به عنوان افسانه های کودکان و قصه های خانه جمع و منتشر کردند. پس از آن علما و محققان دیگر به مطالعه و تحقیق درآثار ملی کشور خویش پرداختند و قصه ها و ترانه ها و ضرب المثلها و عقاید و آرا و خلاصه آنچه را که زاییده اندیشه دور پرواز توده های عوام ملت بود جمع و بررسی کردند، تا جایی که اکنون فولکلور رشته ای از ادبیات است که به واسطه بسط و وسعت فوق العاده خود شاخه جداگانه ای محسوب می گردد. - «آرین پور، یحی. . 1376 از نیما تا روزگار ما،جلد - 3 فلکلر یعنی دانش عوام و ادبیات عامیانه به معنی اخص کلمه و به مفهوم امروزی، اندکی پیش از مشروطیت مورد توجه نویسندگان و شاعران قرار گرفته است و در نتیجه پژوهش، در این مورد سابقه طولانی ندارد... صادق هدایت برای نخستین بار روش علمی تحقیقات فلکلری را بیان داشته و این دانش را در ایران پی ریزی کرده است. - روشن، ضمیر، مهدی. آداب و معتقدات ایرانی - هدایت در دیباچه کوتاهی که بر»اوسانه«نوشته است، خاطرنشان می کند که ایران رو به تجدد می رود... و آنچه قدیمی
است منسوخ و متروک می گردد، تنها چیزی که در این تغییرات مایه تأسف است فراموش شدن و از بین رفتن دسته ای از افسانه ها، قصه ها، پندارها و ترانه های ملی است که از پیشنیان به یادگار مانده و تنها در سینه ها محفوظ است... - روشن،ضمیر مهدی. آداب و معتقدات ایرانی - او در مقدمه نیرنگستان نیز چنین می گوید: خرافات نیز مانند همه گونه عقاید و افکار گاهی به وجود می آید و جانشین خرافات دیگر می شود و زمانی هم از بین می رود. ترقی علوم، افکار و زکان به این کار خیلی کمک می نماید البته اگر آنها را به حال خود بگذارند... - هدایت،صادق.نیرنگستان - دکتر علی حجازی که استاد ادبیات یکی از دانشگاه های لبنان است و رساله دکتری خود را در مورد فولکلور و عوامل بازدارنده آن تنظیم کرده است.
در مورد پیوند فولکلور با ادبیات عامه و خرافات این گونه می گوید: هر فلکلر دارای دو رویه است: رویه یا بعد مثبت که در خدمت مردم است؛ آن را به کار می گیرند از آن استفاده می کنند و آن را به عنوان یک پدیده همگانی به یکدیگر منتقل می کنند، چرا که فولکلور پیش از همه چیز نماینده همبستگی اجتماعی و اعتقادی یک جامعه است. رویه دوم، معمولاً منفی است و در کنار رویه اول می روید و این هنگامی است که جامعه به ناتوانی فکری و انحطاط فرهنگی مانند اعتقاد به سحر و جادو و سایر موارد مشابه دچار می شود و با این همه پیشروی علوم و رشد فرهنگی مردم رویه اول همچنان در راه رشد و رویه دوم همچنان رو به زوال خواهد بود. - علی،حجازی.رشد آموزش زبان ادب فارسی. ش - 4 درون مایه و محتوای ادبیات عامیانه اغلب برداشتها و تلقی های ساده و بی پیرایه مردم در روزگاران گذشته از زندگی و مرگ،کاینات و طبیعت، آرزوها و مدینه فاضله انسانی و ... است و زبانی روان و ساختی بی پیرایه دارد و گفتنی است که بخش بزرگی از فرهنگ ایرانی در ادبیات عامه مستتر است.
هدف از این پژوهش
بررسی وارج نهادن به شعر شاعرانی که برای حفظ وبقای واژگان و اصطلاحات عامیانه این مرز وبوم واعتقادات مذهبی وباورهای عامیانه تلاش بی وقفه ای کرده اند و تغییرنگاه سطحی به یک نگاه علمی.
شهریار و ادبیات عامه:
شهریار شاعری است که با سخن اجتماعی و فرهنگ و ادب گذشته، به ویژه با شعر سنتی پیوندی ناگستنی دارد و به مقتضای ویژگیهای مربوط به زمان و مکان به نوجویی ها و نویابی های جالبی توفیق یافته است. شایسته است علاوه بر ارج نهادن بر سروده های ارزشمند فارسی شهریار که با تکیه بر فرهنگ غربی ایرانی سروده شده است او را شاعر»حیدربابا یه سلام« و خالق نوآور در زمینه شعر روستایی و »ادبیات عاشقی« نامید هرچند که اشعار فارسی استاد تأمین کننده نخستین مرحله از اشتهار شاعر به عنوان غزلسرایی بزرگ بود منظومه »حیدر بابا یه سلام« احساسات
