بخشی از مقاله
چکیده
با توجه به شکل گیری اندیشه دولت رفاه و گسترش شهرنشینی و ارائه شیوه زندگی در کلان شهرها، فرهنگ شهروندی شامل سازو کارهایی می شود، که شهروندان برای مشارکت شهری باید آن را آموزش ببینند تا شاهد هماهنگی و یک زندگی بدون تنش، همراه با رشدی آرام برای نسل های آینده باشند. در این تحقیق با استفاده از روش توصیفی تحلیلی و بهره گیری از مطالعات اسنادی کتابخانه ای همراه با ایده گیری از روش های میدانی و مصاحبه سعی بر آن است که مهم ترین مفاهیم و راهکارهای ارتقا حوزه فرهنگ شهروندی باتوجه به سیر تاریخی و تاکید بر تئوری های آن در شهرستان قاین مورد بررسی قرار گیرد. نتایج این پژوهش نشان داد که شهر قائن از ظرفیت ها و پتانسیل های بسیار بالایی در زمینه های فرهنگی اجتماعی برخورداراست که می تواند به عنوان پارامترهایی در زمینه فرهنگ شهروندی از انها بهره برداری نمود . پیشنهاد می شود که این ظرفیت ها و پتانسیل ها از حالت باقوه درآمده و به بالفعل درایند .
مقدمه و بیان مسئله
امروزه شهرنشینی شکل غالب و قطعی زندگی انسان هاست و بیش از نیمی از مردم جهان در شهرها زندگی میکنند. این میزان خصوصا در کشورهای توسعه یافته و یا در کشورهای در حال توسعه ی با رشد بالا، بسیار بیشتر است و گاه طبق گفته یو.ان هابیتت به بالای 70تا80 درصد جمعیت می رسد . افزون بر این گسترش انقلاب اطلاعاتی و شبکه ای سبب شده سبک زندگی روستاییان روز به روز به شهرنشینان نزدیک شده و مسائلشان با آنها در اشتراک قرار گیرد. در این شرایط، شهرها بیش از پیش اهمیت می یابند و با بالا رفتن جمعیت شهری و ظهور کلان شهرها وتجمع ثروت ها و قدرت های بزرگ، شهرها به واحدهایی با توانایی های بالای سیاسی بدل می شوند.
همچنین به دلیل رشد مردم سالاری و اختیارات مردمی در سطوح بسیار گسترده، مطالبات مربوط به مردم سالاری مشارکتی و از نوع نزدیک، جایگزین مطالبات پیشین یعنی مردم سالاری های مبتنی بر نمایندگی و تمرکز قدرت در راس و در نهادهای رسمی سیاسی می شود. - بوث و دیگران، . - 36-13 :2 0 0 5 در این میان بسیاری از شهرهای جهان امروز از قدرت و ثروتی بیشتر از برخی دولتهای ملی برخوردارند؛ مردم این شهرها طبعا حاضر به پذیرش هر نوع تصمیم گیری از بیرون به نام دولت ملی نیستند و بنابراین تلاش می کنند حکومت های شهری خود را تقویت کنند - پارکر،225- 213 :2 00 4 ،تایلور،. - 51-31 :2 0 0 4 در این میان تقویت شهروندی به طور عام و اخلاق شهروندی به طور خاص می تواند راهی فرهنگی و مناسب برای پیوند دادن حوزه های سیاسی و اجتماعی به یکدیگر باشد و امکان رسیدن به یک جایگزین را در این زمینه فراهم آورد.
شهروندی به مثابه فرایند اجتماعی و سیاسی از قرن نوزدهم در جوامع مدنی به صورت تعامل جدی بین دولت و ملت مطرح و به طور همزمان با مساله ی عضویت در دولت- ملت ها از مباحث مهم اجتماعی و سیاسی شده است - جانوسکی،. - 1998در دو دهه اخیر، با گسترش روند جهانی شدن ، "شهروندی" از جمله ی مهم ترین مسائل اجتماعی معاصر بوده است. در این روند " شهروند و فرهنگ شهروندی" از پویا ترین مفاهیم اجتماعی و فرهنگی دنیای مدرن تلقی شده است؛ یا به عبارت دیگر باید گفت که اساس جامعه مدنی بر محور نهاد های اجتماعی نظام شهروندی و فرهنگ حاکم بر آن شکل گرفته است. از این رو شالوده های اصلی جامعه مدنی به مثابه نظام سیاسی و اجتماعی را نهادهای شهروندی مثل نهاد قانون گذاری، نهاد نظام حاکمیت سیاسی مردم بر مردم در قالب نظام های دموکراسی می سازد.
به طور کلی شهروندی یک نوع قرار داد متقابل اجتماعی و یک سلسله حقوق متقابل دولت بر مردم و مردم بر دولت و همچنین یک احساس مشترک عمومی نسبت به هویت ملی و اجتماعی در یک محدوده مشخص است - عاملی، . - 168 :1380 با توجه به مطالب بالا و شکل گیری اندیشه دولت رفاه و گسترش شهرنشینی و ارائه شیوه زندگی در کلان شهرها، فرهنگ شهروندی شامل سازو کارهایی می شود، که شهروندان برای مشارکت شهری باید آن را آموزش ببینند تا شاهد هماهنگی و یک زندگی بدون تنش، همراه با رشدی آرام برای نسل های آینده باشیم. در این تحقیق سعی بر آن است که مهم ترین مفاهیم و راهکارهای ارتقا حوزه فرهنگ شهروندی باتوجه به سیر تاریخی و تاکید بر تئوری های آن در شهرستان قاین مورد بررسی قرار گیرد
پیشینه تحقیق
در سنت اسلامی، فیلسوفانی چون فارابی و ابن سینا که به شدت تحت تأثیر اندیشه های یونانی درباره شهر بودند مفهوم مدینه فاضله را در سنت نو افلاطونی به کار بردند و شیوه های اخلاقی را درباره ضرور ت ها، حقوق و وظایف شهروندان چنین شهری مطرح کردند .در این میان سهم فارابی بسیار زیاد بود؛ او با کتا ب آرای اهل مدینه فاضله و هم چنین السیاسات المدنیه - الفاخوری، :1373 - 438 -436خود توانست قسمتی از سنت یونانیان باستان را در مورد فرهنگ و اخلاق شهروندی به جهان اسلام و از آن طریق به اروپای در حال شکل گیری اولیه منتقل کند.
مهم ترین و تأثیرگذارترین مرحله در تاریخ مفهوم شهروندی در دورانینسبتاً متأخر رخ نمود .منتسکیو در کتاب روح القوانین - فکوهی،1381 ب: - 109 -107 خود شهروندی را مجموعه ای از سازوکارهای اخلاقی- مدنی می داند که باید آن را در مفهوم روابطی که میان شهروندان حاکم است تعریف کرد. فاطمی نیا - 1386 - ، در مقاله ای تحت عنوان فرهنگ شهروندی، محصول و محمل حاکمیت خوب، سازمان کارا و شهروند فعال را مورد مطالعه قرار داده است. نتیجه حاصل از این پژوهش نشان می دهد که به طور کلی فرهنگ شهروندی مستلزم دو نوع حکومت از پایین به بالا و از بالا به پایین است ویکی از راههای موثر در توسعه اجتماعی، حضور و مشارکت شهروندی است.
تقوایی و همکاران - 1389 - ، در مقاله ای تحت عنوان تحلیلی بر سنجش عوامل موثر بر مشارکت شهروندان در مدیریت شهری- مطالعه موردی : منطقه 4 شهر تبریز، مهم ترین عوامل موثر بر مشارکت شهروندان منطقه 4شهر تبریز را بررسی کردند. یافته های حاصل از این پژوهش نشان میدهد که ارزیابی شهروندان منطقه 4 تبریز از پیامدهای مشارکت به عنوان یکی از مهمترین ابعاد شهروندی، مثبت می باشد . این پژوهش پایگاه اقتصادی-اجتماعی شهروندان را به عنوان مهم تری رکن مشارکت و تقویت فرهنگ شهروندی مطرح می کند.
هاشمیان فر و گنجی - 1388 - ، در مقاله ای تحت عنوان تحلیلی بر فرهنگ شهروندی در شهر اصفهان، با استفاده از نظریه ها و مدل های گوناگون، ابعاد کمی و کیفی فرهنگ شهروندی را در اصفهان مورد بررسی قرار دادند، نتیجه حاصل از این پژوهش مبین آن است که میزان پایبندی شهروندان اصفهانی به هنجارها و اصول شهروندی در حد متوسط می باشد .عدم رعایت قوانین و فقدان فرهنگ تعاون و همکاری، از موانع عمده فرهنگ شهروندی در شهر اصفهان است که باید شهروندان، مسئولان و برنامه ریزان جهت رفع این موانع و تقویت فرهنگ شهروندی، تلاش کنند.
اذانی و همکاران - 1390 - ، مقاله ای تحت عنوان تحلیلی بر فرهنگ شهروندی در شهر یزد ، با هدف بررسی و تحلیل فرهنگ شهروندی در شهر یزد انجام دادند. رویکرد حاکم بر این پژوهش ترکیبی از روش های توصیفی و تحلیلی با ماهیت کاربردی است و با استفاده از توزیع و تکمیل پرسشنامه 200 - مورد - ، مطالعات پیمایشی شهر یزد ، مطالعه تاریخی مفهوم شهروندی و با استفاده از نظریه های گوناگون ، به بررسی وضعیت شهروندی و ابعاد مختلف آن در شهر یزد و میزان آن در بین شهروندان یزدی پرداخته اند. نتایج تجربی این تحقیق نشان می دهد که : شهروندان یزدی در ابعاد سه گانه شهروندی یعنی مشارکت جویی، مسئولیت پذیری و رعایت قوانین و در نهایت پایبندی به اصول شهروندی در حد متوسط می باشند .این پژوهش آگاهی از میزان و کیفیت فرهنگ شهر و شهروندی در زمان های مختلف را لازمه ی توسعه همه جانبه جوامع می داند .
