بخشی از مقاله
بورس و تاریخچه آن
بورس چيست؟
بخش مالي اقتصادي هر كشور تامين‌كننده منابع مالي و فعاليتهاي حقيقي اقتصادي محسوب مي‌شود كه به دو بخش تقسيم مي‌گردد :
بازار پولي كه عمدتا توسط نظام بانكي يك كشور اداره مي‌شود كه مهمترين كاركرد آن تامين اعتبارات كوتاه مدت است. بازار سرمايه كه كاركرد اصلي آن تامين مالي بلند مدت مورد نياز در فعاليتهاي توليدي و خدماتي مولد مي‌باشد .
بورس يك نهاد سازمان يافته‌اي است كه از جمله نهادهاي عمده و اساسي در بازار سرمايه محسوب مي‌شود و در كنار ساير موسسات و سازمانها ، وظايف چندگانه‌اي را برعهده دارد .
كاركردهاي اساسي بورس مديريت انتقال ريسك و توزيع آن، شفافيت اطلاعات، كشف قيمت، ايجاد بازار رقابتي و همچنين يكي از كاركردهاي مهم آن جمع آوري سرمايه‌ها و پس اندازهاي كوچك براي تامين سرمايه مورد نياز فعاليتهاي اقتصادي است .
تاریخچه بورس
تاريخچه تاسيس اولين بورس به اواخر قرن چهارده و اوايل قرن پانزده در كشور هلند بر مي‌گردد. اما بورس به صورت مدون از دو قرن پيش شروع به فعاليت كرده است در حال حاضر با پيشرفت تكنولوژي و استفاده از ابزارهاي الكترونيكي بيشتر معاملات در بورس از طريق رايانه صورت مي‌گيرد
.
مهمترين مامويت بورس كالايي بر اساس گزارشات آنكتاد كمك به ساماندهي و اصلاح ساختار بازار محصولات بخش كشاورزي از طريق شفافيت اطلاعات، كشف قيمت، توزيع ريسك و سياليت در معاملات و همچنين تامين منابع مالي مورد نياز فعالان بخش كشاورزي از طريق توسعه بازار سرمايه است كه اولي در كشورهاي درحال توسعه و دومي در كشورهاي پيشرفته و صنعتي ملاك عمل قرار مي‌گيرد .
بورس كالا چيست؟
بورس كالا (Commodity Exchamge) يك بازار متشكل و سازمان يافته‌اي است كه بطور منظم كالاي معيني با ساز و كاري خاص مورد معامله قرار مي‌گيرند . امروزه طبقه‌بندي‌هاي متعددي براي يك بورس كالايي وجود دارد. اما گسترش بازارهاي بخش مالي و حقيقي اقتصاد سبب شده چندين نوع از بررسيها در قالب يك تشكل متمركز قرار داشته باشند. عموما بورسهاي كالايي را در مقابل بورسهاي اوراق بهادار و بورسهاي اسعار تعريف ميكنند. به عبارتي هر آن چيزي كه در زمينه 1- فلزات و مواد معدني ( كاني ها ) 2- انرژي و 3- محصولات كشاورزي مورد مبادله قرار مي‌گيرد در زمره بورس كالايي مي‌گنجد .
اهميت قانوني بورسهاي كالايي
تا قبل از تصويب برنامه سوم، كشور ما براي راه اندازي بورسهاي كالا با خلاء قانوني مواجه بود، تا اينكه دست‌اندركاران تدوين لايحه و قانون برنامه سوم توسعه جمهوري اسلامي ايران به تدوين و تصويب قانوني اقدام نمودند كه شروع يك سري تحولات با اهميت اقتصادي را در عرصه مبادلات بازار ايفا خواهد نمود در ذيل به متن قانون در برنامه سوم توسعه اشاره مي‌شود:
الف: نسبت به راه‌اندازي بورسهاي منطقه‌اي در سطح كشور در چارچوب قانون بورس بر اقدام كند .
ب: تمهيدات قانون لازم جهت قابل معامله نمودن سلير ابزارهاي مالي در بورس اوراق بهادار، علاوه بر موارد مندرج در بند (2) ماده (1) قانون تاسيس بورس اوراق بهادار مصوب 27/2/1345 را فراهم كند .
ج: نسبت به ايجاد بورس كالا با همكاري دستگاه‌هاي ذيربط اقدام نمايد.
در ادامه آن ماده 113 قانون تنظيم بخشي از مقررات مالي دولت وزارت جهاد كشاورزي را موظف نمود نسبت به راه‌اندازي بورس محصولات كشاورزي اقدام نمايد واين قانون از ابتداي سال 1381 لازم اجراء بود .
ابزارهاي داد و ستد پذير در بورس كالا
مهمترين ابزار مشقه مورد استفاده در بورس كالا، قراردادهاي آتي (Contract futures) و قرارداد اختيار معامله (Contract Option) است. در يك قرارداد آتي كه بين خريدار و فروشنده با
واسطه‌گري شركتهاي كارگزاري منعقد مي‌گردد نوع كالاي مورد معامله، تاريخي كه كالا تحويل مي‌شود، قيمت، مقدار، مشخصات كالا از قبيل نوع استاندارد، شاخص‌ها و ... نوشته مي‌شود. در قراردادهاي اختيار معامله (برگ اختيار معامله يك نوع اوراق بهادار است) دارنده آن حق دارد، كالا يا اوراق بهادار خاصي (مثل سهم شركتها ) را ظرف مدت معيني به قيمت توافقي، معامله كند. برگهاي اختيار معامله به دو دسته تقسيم مي‌شوند :
-« برگ اختيار خريد»: دارنده اين برگ، حق دارد كالا يا سهام شركتي را به قيمتي مشخص در تاريخ معيني بخرد.
-« برگ اختيار فروش»: دارنده اين برگ، حق دارد كالا يا سهام شركتي را به قيمتي مشخص در تاريخ معيني بفروشد. البته در يك بورس كالايي نوظهور و يا شرايط خاص كالا مي‌توان به صورت حراج حضوري و معاملات نقدي مبادله كالا را انجام داد .
بورس كالا چه منافعي را به دنبال دارد
• شفافيت بازار: منظور شفافيت اطلاعات قيمت در بازار است. تصحيح ساختار بازار، منظور استفاده از بازار رقابتي است .
• استاندارد كردن: افزايش كيفيت كالاهاي كشاورزي
• برخورداري توليدكنندگان و تجار كالاهاي كشاورزي از مزاياي مرتب بر قوانين و مقررات حاكم بر بورس
• افزايش كارآيي بازاريابي يا بهبود شبكه توزيع و كاهش حاشيه بازاريابي
• تغيير الگوي كشت و افزايش توان توليدي و توان صادراتي
• افزايش اشتغال در بخش كشاورزي
گروه‌هاي بهره‌مند از بورس
استفاده از بورس در انحصار گروهي خاص در جامعه نمي‌باشد تمام افراد مي‌توانند به طور مستقيم يا غير مستقيم از بورس استفاده نمايند گروه‌هاي اجتماعي كه در بورس فعاليت دارند عبارتند از :
• توليدكنندگان
• كارگزاران
• صاحبان صنايع فرآوري و تبديل
• تجار
• مبادله‌گران تضميني
• دلالان و واسطه‌ها
• بازارسازان
• اشخاص عادي و كساني كه مايلند پس‌اندازهاي خود را در اين بازار به كار اندازند
ساختار بورس
بورس زير نظر نهاد واحد نظارتي كه معمولا سياست‌هاي آن توسط بالاترين مراجع ذيربط دولتي درهر كشوراعمال مي‌گردد كه با حضور و مشاركت فعال بخش خصوصي ايجاد مي‌شود و اتاق پاياپاي كه تضمين و تسويه قراردادها را بر عهده دارد از جمله مهمترين بخش‌هاي آن محسوب مي‌شود. فعاليت مي‌كند علاوه برآن واحد نظارت داخلي (در داخل بورس) هيات بازرسين و داوري اركان اصلي ساختار بورس را تشكيل مي‌دهند .
بورسهاي كالايي در جهان
سابقه مدرنترين بورس كالاي جهان به محصول برنج در اوساكاي ژاپن در قرن 17 بر مي‌گردد همچنانكه از منابع موثق مدرنترين بورس كالا به مبادلات آتي نقل ميكنند. آپشن و فيوچر نيز در آمستردام هلند در قرن 17 استفاده مي‌شده است. بهر حال در جهان امروزي مبادلات آتي با يك ضرورت اجتناب‌ناپذير تبديل شده است و اكنون بورسهاي بزرگي در بيش از 20 كشور جهان مشاهده مي‌شود. كشورهاي همچون آمريكا، انگليس، آلمان، فرانسه، ژاپن، جمهوري كره، برزيل، استراليا و سنگاپور و بسياري كه از كشورهاي در حال توسعه داراي بورس كالا هستند و اين روند در يك دهه گذشته شدت بيشتري گرفته است .
در سال 2000 ميلادي، نزديك به 2 ميليارد قرارداد از نوع آپش و فيوچير در بورسهاي كالايي سراسر جهان مبادله شده است نسبت به سال 1999 حدود 16 درصد افزايش نشان مي‌دهد .
برنامه‌هاي در دست اقدام بانك
اهم طرح‌هاي در دست اجرا و در حال مطالعه اين بانك عبارتند از:
• تلاش در جهت فرهنگ‌سازي و آشنايي فعالان بخش كشاورزي با مقوله بورس
• تلاش در جهت فراگير شدن بورس كشاورزي در سراسر كشور (گسترش جغرافيايي) و امكان حضور همه گروه‌هاي بهره‌مند از طريق شبكه گسترده شعب بانك
• تلاش در جهت جاري شدن مزاياي بورس در تمامي سطوح و لايه‌هاي فعالان بازار و بازيگران عرصه توليد، توزيع و مصرف و تحقق اهداف اصلي بورس كشاورزي
• اعطاي خطوط اعتباري به كارگزاران در جهت بازسازي در بورس كشاورزي
• تلاش براي گسترش موضوعي بورس و پذيرش توليدات يا محصولات ساير زير بخش كشاورزي در بورس
• روشهاي تامين مالي خرد براي بهره‌برداران كوچك و برقراري امكاناتي جهت حضور اين قشر عظيم از جامعه بهره‌برداران چند ميليوني بخش كشاورزي با استفاده از ابزارهاي متعدد نظير تبديل كردن قرارداد تسهيلات اعطايي سلف به كشاورزان به معاملات بورسي
• تلاش براي حضور مشتريان اين بانك در بورس كشاورزي كه زمينه فعاليت‌شان كالاي بورسي است و برقراري امتيازات و تشويق‌هاي خاص براي اين گروه
تاریخچه بورس اوراق بهادار
بورس اوراق بهادار تهران در سال 1346 تاسيس گرديد. اين سازمان از پانزدهم بهمن ماه آن سال فعاليت خود را با انجام چند معامله بر روي سهام بانك توسعه صنعتي و معدني آغاز كرد. در پي آن شركت نفت پارس ، اوراق قرضه دولتي ، اسناد خزانه ، اوراق قرضه سازمان گسترش مالكيت صنعتي واوراق قرضه عباس آباد به بورس تهران راه يافتند. اعطاي معافيت هاي مالياتي شركتها و موسسه هاي پذيرفته شده در بورس در ايجاد انگيزه براي عرضه سهام آنها نقش مهمي داشته است. طي 11 سال فعاليت بورس تا پيش از انقلاب اسلامي در ايران تعداد شركتها و بانكها و شركتهاي بيمه پذيرفته شده از 6 بنگاه اقتصادي با 2/6 ميليارد ريال سرمايه در سال 1346 به 105 بنگاه با بيش از 230 ميليارد ريال درسال 57 افزايش يافت. همچنين ارزش مبادلات در بورس از 15 ميليون ريال در سال 1346 به بيش از 150 ميليارد ريال سرمايه در سال1357افزايش يافت. در
سالهاي پس از انقلاب اسلامي وتا پيش از نخستين برنامه پنج سال توسعه اقتصادي ، دگرگوني هاي چشمگيري در اقتصاد ملي پديد آمد كه بورس اوراق بهادارتهران را نيز در بر گرفت . نخستين رويداد ، تصويب لايحه قانون اداره امور بانك ها در تاريخ 17 خرداد 1358 توسط شوراي انقلاب بود كه به موجب آن بانك هاي تجاري و تخصصي كشور در چهار چوب 9 بانك شامل 6 بانك تجاري و3 بانك تخصصي ادغام و ملي شدند . چندي بعد و در پي آن شركتهاي بيمه نيز در يكديگر ادغام گرديدند و
به مالكيت دولتي در آمدند و همچنين تصويب قانون حفاظت و توسعه صنايع ايران در تير 1358 باعث گرديد تعداد زيادي از بنگاه هاي اقتصادي پذيرفته شده در بورس از آن خارج شوند . به گونه اي كه تعداد آنها از 105شركت و موسسه اقتصادي در سال 1357 به 56 شركت در پايان سال 1367 كاهش يافت . بدين ترتيب در طي اين سالها بورس و اوراق بهادار دوران فترت خود را آغاز كرد كه تا پايان سال 1367ادامه يافت . از سال 1368 ، در چهارچوب برنامه پنج ساله اول توسعه اقتصادي ، اجتماعي و فرهنگي تجديد فعاليت بورس اوراق بهادار تهران به عنوان زمينه اي براي اجراي سياست خصوصي سازي ، مورد توجه قرار گرفت.
بر اين اساس سياست گذاران در نظر دارند بورس اوراق بهادار با انتقال پارهاي از وظايف تصدي هاي دولتي به بخش خصوصي ، جذب نقدينگي و گرد آوري منابع پس اندازي پراكنده و هدايت آن به سوي مصارف سرمايه گذاري ، در تجهيز منابع توسعه اقتصادي و انگيزش موثر بخش خصوصي براي مشاركت فعالانه در فعاليتهاي اقتصادي نقش مهم و اساسي داشته باشد . در هر حال ، گرايش
سياست گذاري هاي كلان اقتصادي به استفاده از ساز و كار بورس ، افزايش چشمگير شمار شركتهاي پذيرفته شده و افزايش حجم فعاليت بورس تهران را در بر داشت كه بر اين اساس طي سال هاي 1367 تا نيمه اول سال جاري تعداد بنگاه هاي اقتصادي پذيرفته در بورس تهران از 56 شركت به 325 شركت افزايش يافت .شركتهاي پذيرفته شده و شركتهاي فعال در بورس به دو دسته تقسيم مي شوند.1 - شركت هاي توليدي 2 - شركت هاي سرمايه گذاري شركت هاي توليدي معمولا به توليد كالاي خاصي مبادرت مي ورزند و در گروه صنايع فعال در بورس قرار مي
گيرند ودر سازمان بورس بانام شركت و كد خاص خود ، مشخص مي شوند . اما شركتهاي سرمايه گذاري شركت هايي هستند كه به عنوان واسطه هاي مالي فعاليت ميكنند. كه اين گونه شركت ها يا فعاليت توليدي ندارند ويا فعاليت آنها به گونه اي است كه با كمك هاي مالي از طريق خريد سهام شركت هاي توليدي و صنعتي و يا مجموعه اي از آنها به توليد و سرمايه گذاري اين شركت ها مبادرت مي نمايند كه بر اين اساس در حال حاضر شركت هاي سرمايه گذاري فعال در بورس 19 شركت است و شركت هاي توليدي 298 شركت مي باشند . همچنين اكنون زمينه هاي لازم براي حضور شركت هاي خدماتي نيز در بورس فراهم شده است
۱۰ نکته مهم در بازار بورس
براي سرمايه گذاري در بورس توجه به برخي نكات مي تواند مفيد باشد و مارا در رسيدن به اهدافمان ياري دهد. موارد زير از جمله نكات مهمي هستند كه برخي از آنها از اصول مهم و پايه اي سرمايه گذاري در اين حيطه اند:
۱- انتخاب صنعت برتر : در ميان صنايع مختلف صنايعي هستند كه ميانگين بازده آنها از ميانگين بازده بازار بيشتر است.
پس چرا آنها را انتخاب نكنيد؟!
۲- انتخاب شركت برتر : پس از گزينش صنعت برتر حالا به سراغ شركتهايي برويد كه بازده آنها از ميانگين بازده صنعت بالاتر است .
(منظور از بازده، كليه سودهاي منتفع از شركت اعم از EPS، اختلاف قيمت، سهام جايزه و... در يك مدت معين مي باشد.
۳- ميزان نقد شوندگي: هيچگاه سهمي نخريد كه در فروش آن دچار مشكل شويد. نقد شوندگي عامل بسيار مهمي است كه هرگز نبايد مورد غفلت قرار گيرد. اين فاكتور متاثر از پارامترهايي مثل حجم معاملات شركت، تعداد سهام معامله شده، دفعات معامله، تعداد خريدار و... مي باشد. نقد شوندگي به صورت رتبه اي مطرح مي شود و رتبه 1 به معناي بالاترين ميزان نقد شوندگي است و رتبه هاي 2 و 3 و 4 و ..... به ترتيب نقد شوندگي كمتري دارند.
برخي از افراد تا رتبه 100 را قابل قبول مي دانند. بعضي ها بيشتر از 50 نمي روند و عده اي هم به بيشتر از 20 رضايت نمي دهند. به هرحال بسته به استراتژي و هدف سرمايه گذاري تان، ملاكي را براي خودتان قرار دهيد.
لازم به ذكر است كه رتبه نقد شوندگي در يك محدوده زماني قابل محاسبه است مثلا يكساله، شش ماهه، يكماهه و... اما در بيشتر موارد از نقد شوندگي 3 ماهه استفاده مي شود.
۴- ميزان سهام در دست سهامداران عمده: هر چه اين ميزان كمتر باشد و سهم يك شركت بيشتر در دست مردم و سهامداران جز باشد، بهتر است. چرا كه در اينجا عرضه و تقاضاي و اقعي است كه ميزان قيمت را تعيين مي كند. در صورتيكه قسمت اعظمي از سهام يك شركت در دست سهامداران عمده باشد به همان نسبت آنها مي توانند كنترل بيشتري را بر آن سهم اعمال كنند. و در اين بين سهامدار جز است كه ضرر مي كند.
۵- اخبار اقتصادي-سياسي: همواره به اخبار داخلي و خارجي توجه داشته باشيد. فكر نمي كنم روزانه 15 دقيقه گوش دادن به اخبار يا مطالعه روزنامه ها وقت زيادي بگيرد اما كمك بزرگي به شما خواهد كرد تا بتوانيد در برخي موارد روند بازار را پيش بيني كنيد و همينطور صنايع خاصي را مورد توجه قرار دهيد .
