مقاله در مورد روش های مختلف ابیاری

بخشی از مقاله

روش های مختلف ابیاری

مختصري درباره تاريخچه آبياري
از گذشته هاي دور كشاورزي يكي از مهمترين راه هاي تامين غذاي انسان بوده است . زراعت در ابتدا بستگي زيادي به مقدار بارش برف و باران داشت و اگر در يك سال به اندازه كافي بارندگي نمي شد ، محصول خوبي هم بدست نمي آمد ، بنابراين ، نياكان ما به فكر افتادند تا از آبهايي كه در طبيعت به صورت رودخانه ، چشمه ، چاه و قنات وجود داشت ، براي آبياري زمينهاي خود

استفاده كنند . چه اين ترتيب بود كه روش زراعت آبي تبديل شد . از بين رفتن خاك كشاورزي ، دشواريهاي فراوان آبياري و صرف وقت و هزينه زياد ، انسان را به فكر انداخت تا راه جديدي براي آسان تر شدن آبياري مزارع خود پيدا كنند . سرانجام با الهام از ريزش باران در طبيعت ( آبپاش

) اختراع شد . ولي چون از اين وسيله نمي توانستند براي زمينهاي بزرگ استفاده كنند روش تازه اي براي آبياري باغها و مزاع پيدا كرده آن را ( آبياري تحت فشار ) ناميدند . در اين روش ( آب ) به وسيله پمپ يا اختلاف ارتفاع تحت فشار قرار گرفته و به صورت باران يا قطره و يا روشهاي مناسب

ديگر ، در اختيار گياه قرار مي گيرد . آبياري تحت فشار روش ها و دستگاه هاي مختلفي دارد . معروفترين آن ، روش آبياري باراني و قطره اي هستند . در اين نشريه شما با انواع دستگاهها و روش هاي مختلف آبياري باراني و قطره اي آشنايي بيشتري پيدا مي كنيد .
روش كار دستگاه هاي آبياري تحت فشار
اساس كار اين دستگاه ها بسيار ساده است . آب از يك طرف با فشار وارد لوله اصلي و سپس لوله هاي فرعي شده و از طريق سوراخ هايي كه به آنها قطره چكان ، آب پاش ، آب فشان و يا نازل مي گويند ، چه صورت قطره يا ذرات ريز خارج مي شود .
براي اين كه آب بتواند با فشار از اين سوراخ ها خارج شده و توليد باران نمايد ، بايد يك دستگاه پمپ را در ابتداي لوله اصلي قرار داد و چه اين وسيله فشار لازم را تامين نمود .
روش ها و دستگاه هاي مختلف آبياري تحت فشار
به علت اينكه همه مزارع در شرايط يكسان قرار ندارند لذا دستگاه هاي آبياري مختلفي نيز اختراع شده و هر يك از آنها براي شرايط و محل خاصي طراحي شده اند البته بعضي از اين دستگاهها به گونه اي طراحي شده اند كه از آنها مي توان در همه زمين ها استفاده نمود .
1 ـ روش هاي آبياري باراني كلاسيك
در اين روشها لوله هاي اصلي به لوله هاي فرعي وصل مي شوند و روي لوله هاي فرعي آب پاش هاي مخصوصي نصب شده كه دور خود مي چرخد و آب را در اطراف به صورت دايره مي پاشد و لوله هايي كه آب پاش ها بر روي آنها نصب شده اند ( بال ) نام دارد . در اين روش از يك دستگاه موتور پمپ يا الكترو پمپ و تعدادي لوله و آب پاش براي آبياري استفاده مي شود . اگر همه اج
در مواردي لوله اصلي و موتور پمپ ثابت است ولي براي صرفه جويي در هزينة خريد لوله و لوله كشي پس از اين كه آبياري انجام شد بال و آب پاش ها را باز نموده و در جاي ديگر نصب مي كنند . اين كار ادامه دارد تا كل مزرعه آبياري شود . اين روش را ( روش كلاسيك نيمه متحرك ) مي گويند .
گاهي لوله اي اصلي ، فرعي ، بال ، آب پاش ها و موتور پمپ ثابت هستند و كل مزرعه توسط آنها آبياري مي شود كه به اين ( روش ثابت ) مي گويند و اكثراً لوله ها در زير زمين كار گذاشته شده اند . در ايران و بسياري ديگر كشورها روش كلاسيك نيمه متحرك رواج بيشتري دارد .
2 ـ دستگاه آبياري باراني غلطان
دستگاه ديگري ساخته شده كه به آن ( دستگاه آبياري باراني غلطان ) مي گويند كه نام خارجي آن ( ويل موو ) است يك لوله آلومينيومي كه تقريباً 10 سانتيمتر قطر دارد از وسط تعدادي چرخ مي گذرد .
اين لوله دو كار انجام مي دهد . هم به عنوان محور چرخ ها به حساب مي آيد و هم اين كه آب از داخل آن عبور كرده و به آب پاش ها مي رسد . هنگام جابجايي ، دستگاه توسط يك موتور با نيروي هشت اسب كه در وسط دستگاه ورودي شاسي قرار دارد ، روي زمين حركت مي كند . مزرع توسط اين دستگاه به صورت چهار گوش آبياري مي شود . در اين روش آبياري لوله آبرسان كه در زير زمين قرار داشته آب را از منبع به سر مزرعه مي آورد .
لوله خرطومي كه رابط بين لوله آبرسان و لوله دستگاه مي باشد توسط يك شير آبگير به آن وصل شده و آب را به دستگاه مي رساند .
روش كار به ترتيب است كه ابتدا دستگاه به محل مورد نظر منتقل مي شود سپس به وسيلة لوله رابط خرطومي ، لوله هاي دستگاه و لوله هاي آبرسان به هم متصل مي شوند با باز شدن شير آبگير آب در لوله ها جريان پيدا كرده و از طريق آبپاش ها آبياري انجام مي شود . پس از اتمام يك قطعه لوله خرطومي را جدا كرده و آب داخل لوله ها را خارج نموده سپس موتور را براي جا به جايي دستگاه روش كرده و آن را به قطعه ديگر كه هنوز آبياري نشده است مي برند اين عمل آنقدر تكرار مي شود تا تمام سطح مزرعه آبياري شود .
3 ـ دستگاه آبياري باراني قرقره اي
اين دستگاه شبيه يك قرقرة شبيه يك قرقرة بزرگ است كه بر روي يك شاسي قرار دارد و مي تواند به اطراف بچرخد . اين دستگاه توسط تراكتور جابجا مي شود براي رساندن آب از دستگاه به آبپاش از لوله پلي اتيلين نيمه سخت كه به دور قرقره جمع مي شود و خيلي هم محكم است ، استفاده مي شود طول لوله به 300 متر هم مي رسد . يك طرف اين لوله ها به دستگاه قرقره اي و طرف ديگر آن به آبپاش بزرگي كه شبيه يك تفنگ است وصل شده است . آب پاش بزرگ روي پايه اي كه به آن ارابه مي گويند قرار دارد . ارابه ممكن است چرخ هم داشته باشد .

براي آبياري يك قطعه زمين دستگاه را به وسيلة تراكتور به ابتداي زمين برده و مستقر مي كنند . سپس آبپاش بزرگ را كه لوله پلي اتيلين به آن متصل مي باشد جدا نموده و به انتهاي زمين مورد نظر مي برند . اين فاصله ممكن است تا 300 متر هم باشد پس پمپ را روش كرده تا آب از طريق لوله پلي اتيلن وارد آبپاش شده و در سطح زمين پخش مي شود . در همين حال قرقره آهسته آهسته به شكل خودكار چرخيده و لوله را دور خود جمع مي كند ، در نتيجه تمام قطعه مورد نظر به صورت چهار گوش آبياري مي شود و وقتي كه آب پاش روي ارابه به قرقره رسيد آبياري به طور خودكار قطع مي شود .
4 ـ دستگاه آبياري باراني دوار مركزي
نوعي ديگر از دستگاههاي آب پاش وجود دارد به آن دستگاه دوار مركزي مي گويند نام خارجي اين دستگاه « سنتر پيوت » است . در اين روش آبياري لوله اصلي حدود 3 متر بالاتر از سطح زمين قرار دارد و مانند عقربه ساعت چرخيده و زمين را به صورت دايره آبياري مي كند . در اين روش آب توسط پمپ را فشار وارد لوله عمودي و سپس لوله اصلي ( افقي ) شده و از آنجا وارد پاشنده ها مي شود لوله هاي اصلي روي پايه هايي به شكل A قرار دارند كه هر پايه داراي دو چرخ بوده و توسط نيروي برق حركت مي كند اين دستگاه آب را به صورت يكنواخت در مزرعه پخش مي كنند .
خاكهاي شني بهترين نوع خاك براي آبياري با اين روش هستند دستگاه طوري ساخته شده كه از آن مي توان براي آبياري زمين همواره و نسبتاً ناهمواره استفاده كرد . يك تابلو كنترل روي برج مركزي دستگاه قرار دادر كه مي تواند همه عمليات آبياري را از دور كنترل نمود تا آبياري به صورت خودكار انجام شود . در زمان آبياي اگر در جايي اشكالي بوجود بياد آبياري خود به خود قطع مي شود . چون اين دستگاه زمين را به صورت دايره آبياري مي كند قسمتي از كناره هاي زمين آبياري نمي شود . براي رفع مشكل مي توان در انتهاي لوله اصلي يك بال اضافي و يك آبپاش قوي ن

صب كرد تا وقتي كه دستگاه به اين قسمت ها برسد آبياري ادامه يافته و گوشه هاي زمين نيز آبياري شوند .
5 ـ دستگاه آبياري باراني خطي
دستگاه آبياري باراني خطي شبيه دستگاه آبياري باراني دوار مركزي است . با اين تفاوت كه اين دستگاه زمين را به صورت چهار گوش ولي دستگاه دوار مركزي زمين را به صورت دايره آبياري مي كنند .
در اين روش كه دستگاه به صورت يك خط مستقيم حركت مي كند آب مورد نياز از چاه يا از كانال تامين شده و به وسيله پمپ با فشار به داخل لوله هاي دستگاه فرستاده مي شود در نتيجه آب به صورت قطره هاي بسيار ريز آب فشان خارج شده و محصول را آبياري مي كند .
سيم هاي برق و لوله هايي كه آب را دستگاه مي رساند همراه با دستگاه در سطح زمي

ن جابجا مي شوند . جنس لوله ها از نوع نرم است . نام خارجي اين دستگاه ( لينير ) مي باشد .
6 ـ روش آبياري قطره اي
در اين روش نيز مانند بقيه روشها از پمپ براي ايجاد فشار در داخل لوله ها استفاده مي شود . تا زماني كه آب از محل تامين به محل مصرف برسد . از فيلترهاي شني و توري عبور كرده ، تمام ذرات ريز و درشت آن گرفته و صاف مي شود . در اين روش لوله هايي كه بر روي آنها در فواصل معيني قطره چكانهايي نصب شده است ، در كنار رديف گياهان قرار داده شده اند . آب پس از عبور از فيلترهاي شني و توري از طريق قطره چكانها به آرامي كنار گياه را خيس نموده و آب مورد نياز آن را تامين مي كند . در اين حالت نياز به آبياري تمام زمين نبوده و به اين وسيله ضمن صرفه جويي در مصرف آب از رشد علفها هرز به ميزان زياد جلوگيري مي شود . قطره چكانها انواع مخلتف دارند . با توجه به نوع گياه و شرايط موجود مي توان قطره چكان مناسب را انتخاب و مورد استفاده قرار دارد . توجه داشته باشيد اگر از فيلترها براي صاف كردن آب استفاده نشود ذرات خارجي موجود در آب به قطره چكانها رسيده و باعث بسته شدن آنها مي شوند . در اين روش مي توان كود مواد شيميايي را هم وارد آب آبياري نمود و آنها را به گياه رسانيد بدون اين كه هزينه اضافي در برداشته باشد .
براي رساندن كود و مواد شيميايي به گياه اول آنها را در آب حل كرده سپس صاف نموده و در داخل مخزن مخصوص كود مي ريزند . اين مخزن با شيلنگ به لوله هاي آبياري وصل مي باشد . هنگام آبياري كود و مواد شيميايي از طريق اين شيلنگ از مخزن كود وارد لوله هاي آبياري شده و در زمين در كنار گياه پخش مي شود .
با نصب دستگهاي به نام ( برنامه ريز ) مي توان كليه كارهاي آبياري را به صورت خودكار انجام داده در اين روش وجود فشار سنج سبب مي شود تا فشار آب داخل لوله و فيلتر ها به طور دائم مورد بازديد و كنترل قرار گرفته و در صورت بروز اشكال نسبت به رفع آن اقدام شود . قبل از استفاده از اين روش ها بايد اطلاعات لازم را جمع آوري و پس از پياده شدن طرح نيز آموزش هاي لازم را براي بكار بردن و نگهداري دستگاه هاي كسب نمود .
در اين رابطه مي توان از سازمانهاي كشاورزي و مراكز خدمات و ساير ادارات مربوطه كمكها و راهنمائيهاي لازم را دريافت داشت . در هواي خيلي گرم و خشك بهتر است آبياري باراني را به شب موكول كرده و هنگامي كه باد شديد مي وزد از انجام آبياري باراني خودداري نمود . كشاورزاني كه داراي زمينهاي كوچك بوده و قدرت مالي ضعيفي هم دارند بهتراست با يكپارچه

سازي اراضي و تشكيل شركت هاي تعاوني توليد نسبت به تهيه لوازم مورد نياز اقدام نموده و مشكلات خود را برطرف سازند .
معرفي روش آبياري باراني كلاسيك
از اين روش مي توان براي آبياري انواع گياهان زراعي و در بعضي مواقع هم براي آبياري درختان در زمين هاي شيب دار ، هموار ، ناهموار و خاك هاي شني و رسي استفاده كرد .
در اين روش آب به وسيله پمپ . از مخزن يا منبع اصلي مانند استخر ، چاه ، رودخانه ، چشمه ،

قنات و يا كانال وارد لوله هاي اصلي و بال ها شده و از طريق آبپاش به صورت قطره اي بسيار ريز و يكنواخت ، بر روي مزرعه پاشيده شود .
آبياري باراني كلاسيك انواع مختلف دارد كه عبارتند از كلاسيك ثابت . كلاسيك متحرك ، كلاسيك نيمه متحرك و كلاسيك ثابت با آبپاش متحرك و اساس كار همه آن ها يكسان است .
اجزاء تشكيل دهنده روش آبياري باراني كلاسيك
اين روش از وسايل و قسمت هاي ريز تشكيل شده است .
1 ـ قسمت تأمين آب و ايجاد فشار
2 ـ لوله هاي اصلي ، نيمه اصلي ، فرعي و اتصال ها
3 ـ بال
4 ـ شير فلكه و فشار سنج
5 ـ پايه آبپاش و نگهدارنده آن
6 ـ آبپاش
1 ـ قسمت تامين آب و ايجاد فشار
براي تامين آب ، از يك منبع و براي تأمين فشار از يك پمپ استفاده مي شود . ابتدا لوله مكش پمپ را به مخزن آب قرار داده و سپس براي ايجاد فشار مناسب در داخل لوله ها ، پمپ هواگيري و روش مي شود . در اين حالت آب با فشار داخل لوله ها جريان پيدا مي كند .
2 ـ لوله هاي اصلي ، فرعي و اتصال ها
براي رساندن آب از منبع به مزرعه از لوله هاي اصلي ، نيمه اصلي و فرعي استفاده مي شود لوله ها ممكن است آلومينيومي ، پلي اتيلن و يا آزبست باشند .
لوله اي مورد استفاده داراي طول و قطر متفاوتي بوده و فشارهاي مختلفي را مي توانند تحمل كنند . لوله هاي آلومينيومي معمولاً روي زمين قرار گرفته و به وسيله اتصال هاي سريع به هم وصل مي شوند .
ولي لوله هاي پلي اتيلن در زيرزمين و در عمق مناسب كار گذاشته مي شوند . براي وصل كردن لوله ها به يكديگر و تغيير جهت آنها از زانويي ، تبديل و سه راهي و …. استفاده مي شود .
لوله هاي آزبست توسط اتصال هاي آزبستي و چدني به هم وصل مي شود . لوله اي پلي اتيلني را با قطر كمتر از 90 ميلي متر با اتصال زرده اي و لوله اي پلي اتيلني كه قطر آنها بيشتر باشد با اتصال هاي جوشي و فلنج دارد به هم متصل مي شوند . براي وصل كردن لوله هاي آلومينيومي به يكديگر از دو روش استفاده مي شود :
1 ـ استفاده از اتصال هاي سريع . اين نوع اتصال ها خيلي سريع باز و بسته مي شوند و آب بندي آنها به وسيلة فشار آب و واشر لاستيكي صورت مي گيرد .

2 ـ به وسيله فنج
3 ـ بال
بال هاي آبياري همان لوله هايي هستند كه در سطح مزرعه قرار دارند و آبپاش ها به وسيله پايه آبپاش بر روي آن نصب شده اند .
4 ـ شير فلكه و فشار سنج
به وسيله شير فلكه . جريان آب و تا حدودي فشار آن در لوله ها و بال ها تنظيم مي شود . با باز كردن شير فلكه ، آب در لوله ها جريان پيدا مي كند و كم و زياد باز كردن شير فلكه ، فشار داخل لوله ها نيز كم و زياد مي شود براي اينكه آبپاش ها به خوبي كار كنند ، شير فلكه را بايد آن قدر باز كنيم تا فشار آب . در داخل لوله به اندازه مورد نظر برسد . مقدار فشاري كه بايد در لوله ايجاد شود توسط كارخانه سازنده و طراحان قبلاً تعيين شده است .
فشار سنج صفحه درجه بندي شده يي است كه بعد از پمپ و يا در ابتداي لوله اصلي نصب مي شود و به وسيله آن مقدار فشار داخل لوله نشان داده مي شود .
5 ـ پايه آبپاش و نگهدارنده آن
پايه آبپاش لوله باريكي است كه ارتفاع آن بستگي به نوع گياهي كه به وسيله آن آبياري مي شوند ، دارد . براي آبياري گياهان ساقه بلند ، از پايه آبپاش بلند استفاده مي شود .
6 ـ آبپاش
آبپاش هاي چرخشي با چرخش به دور خود عمل آبياري را توسط يك يا دو سه فازل انجام مي دهند . آبپاش ها مهمترين قسمت در آبياري باراني هستند . پس بايد به طور مرتب بازديد شوند . آبپاش هاي چرخشي ، بسيار دقيق و محكم ساخته مي شوند . و داراي انواع مختلف هستند :
1 ـ آبپاش هاي با فشار كم .
2 ـ آبپاش هاي با فشار متوسط .
3 ـ آبپاش هاي با فشار زياد .
4 ـ آبپاش هاي با فشار خيلي زياد .
استفاده از روش آبياري باراني كلاسيك بسيار آسان مي باشد و نيازي به داشتن اصطلاحات عملي و فني زياد نيست . اين روش انواع مختلفي دارد كه عبارتند از :
روش آبياري باراني كلاسيك متحرك
در اين روش قسمت هاي مختلفي دستگاه مانند پمپ ، لوله هاي اصلي ، نيمه اصلي ، بال ها و آبپاش ها ، پس از آبياري يك قسمت از زمين . از هم جدا شده و براي آبياري قسمت ديگر به آنجا منتقل مي شوند .
روش آبياري باراني كلاسيك نيمه متحرك
در اين روش پمپ و لوله هاي اصلي ، نيمه اصلي ، در جاي خود ثابت مانده و
پس از آبياري يك قسمت ، بال ها جدا شده و به محل جديد منتقل و دوباره

روش آبياري باراني كلاسيك ثابت
در اين شيوه بال ها و آبپاش ها در تمام سطح زمين مزرعه نصب شده و ثابت هستند و محل آبياري با باز و بسته كردن شير فلكه انجام مي شود در اين حالت تعداد كمتري كارگر مورد نياز است .
روش آبياري باراني كلاسيك ثابت با آبپاش متحرك
در اين روش پمپ ، لوله اي اصلي ، نيمه اصلي و بال هاي آبياري همگي ثابت هستند و فقط آبپاش ها به همراه پايه هاي خود با استفاده از شير خود كار جابجا مي شوند . براي آبياري مساحت هاي بزرگتر . از آبپاش هايي با فشار بالا استفاده مي شود .

خلاصه
با استفاده از روش آبياري باراني كلاسيك ، ضمن صرفه جويي در مصرف آب ، امكان به زير كشت بردن زمين هاي زراعي بيشتري فراهم مي شود .
از اين روش مي توان براي آبياري زمين هاي هموار و ناهموار با هر نوع خاك و انواع گياه استفاده كرد .
به علت اين كه آبپاش ها ، مهمترين قسمت دستگاه مي باشند لذا بايد از آن ها به طور دايم مراقبت نمود و نسبت به تعمير يا تعويض آن ها اقدام كرد . فشار و مقدار آب بايد طور تنظيم شوند كه از به وجود آمدن هرز آب جلوگيري شود .
با استفاده از اين روش محصول بيشتر و بهتري به دست مي آيد .
آبياري باراني روشها و دستگاه هاي مختلفي دارد كه يكي از آنها دستگاه آبياري باراني غلطان يا « ويل مو » است .
در شرايط زير : اين دستگاه قابل استفاده مي باشد :
1 ـ مزارعي كه نسبتاً هموار باشند .
2 ـ مزارعي كه ارتفاع گياهان آن حداكثر به يك متر مي رسند .
3 ـ در مزارعي كه در مسير حركت دستگاه مانع وجود نداشته باشد .
4 ـ زمين هايي كه شيب آن ها حداكثر 5 ـ 3 درصد مي باشد .

قطعات دستگاه آبياري باراني غلطان
اين دستگاه از قسمتهاي زير تشكيل شده است :
1 ـ موتور شاسي
2 ـ لوله اصلي ( بال )
3 ـ چرخ
4 ـ آبپاش

براي حركت دستگاه در مزرعه ، از يك موتور بنزيني استفاده مي شود . موتور در وسط دستگاه روي شاسي سوار شده و از طريق جعبه دنده و زنجير ، چرخها را به حركت در مي آورد .
موتور دار مخزن سوخت ، مخزن روعن ، چرخ دنده و ساير اجزا مي باشد .
2 ـ لوله اصلي ( بال )
لوله اصلي با بال از جنس آلومينيوم بدون درز ساخته شده و قطر آن معمولاً 10 سانتي متر و طول 6 قطعه 12 متر مي باشد .
با وصل كردن لوله ها به يكديگر مي توانيم طول بال را به 372 متر افزايش داده و از آن براي آبياري زمين هاي هموار استفاده نمائيم .
بال آلومينيومي دو وظيفة مهم به عهده دارد . يكي اين آب به وسيله آن به آبپاش ها مي رسد و ديگر اين كه چون از وسط چرخ ها مي گذرد ، مي تواند با چرخش به چپ و راست ، چرخ ها را هم به حركت درآورد .