مقاله در مورد سدها واثرات تخریبی آن برروی محیط زیست و انسان

بخشی از مقاله

چكيده:
از زمان هاي بسيار كهن تا به امروز احداث سد به عنوان يك راه حل منطقي و مناسب براي تامين آب جهت مصارف كشاورزي ، صنعت و شرب ، كنرل سيلاب ، توليد انرژي از نوع برقابي ، كنترل كيفي ، وغيره شناخته شده است . عملكرد اين سازه هاي آبي به صورت اثرات اجتماعي ـ

اقتصادي و اكولوژيكي به صور گوناگون ازجمله توليد غذا ، تامين انرژي ، جلوگيري از خطرات سيل و خسارات مالي و جاني ناشي از آن ، آشكار گرديده و در نهايت اين منابع آبي موجب توسعه و ارتقاي سطح زندگي جوامع بشري گرديده اند .
همانطور كه مي دانيم اگر در ساخت يك سد تمامي عوامل در جهت مثبت عمل نمايند ، اين انتظارات به طور مشخص در قالب اهداف (( احداث سد )) گنجانيده شده است . در مناسب ترين حالت ، بدون تغييرات اكولوژيكي شگرف كه منجر به انهدام و تخريب سيستم اكولوژيك گردد ، احداث سد مزاياي بي شماري به همراه خواهد داشت .

در حاليكه ساخت و بهره برداري از هزاران سد كه در طي 50 سال گذشته احداث شده اند نشان مي دهد كه طرح اينگونه منابع ذخيره آب همواره با موفقيت همراه نبوده و در پاره اي از مواقع موانع و مشكلاتي بروز نموده كه اهداف اصلي از ساخت سد را به خطر انداخته است .
در مواردي به اهداف ساخت سد مانند : تامين آب ، توليد انرژي و غيره نيز دست مي يابيم ، اما اين سازه هاي آبي و درياچه هاي آنها در هنگام ساخت و بهره برداري تغييرات نامناسب فيزيكي ، شيميايي ، بيولوژيكي ، بهداشتي و نهايتا تغييرات شديد اكولوژيكي را در اقصي نقاط جهان پديد آورده اند .درين مطالعه سعي گرديده كه ناهنجاريهاي سد هاي معروف جهان از نظر زيست محيطي مورد بررسي قرار گيرد
واژه هاي كليدي: سد ، محيط زيست ، ،تخريب محيط،انسان ناهنجاريهي زيست محيطي

مقدمه:
احداث سدهاي ناموفق در گوشه و كنار جهان و پيامدهاي ناخوشايند زيست محيطي آنها ، موجب گرديده كه تجديد نظر كلي در مورد (( توسعه )) و (( اكولوژي )) به عمل آيد و (( توسعه پايدار )) به عنوان مبنايي براي ارزيابي مسائل زيست محيطي مطرح گردد.

ازسوي ديگر ، استفاده از تجربه طرحهايي كه تاكنون به انجام رسيده ، با همه موفقيتها ، مزايا و منافع و يا ناكاميها ، تخريبها و نابسامانيها ، مي تواند چراغ راه آينده طراحان چنين سازه هايي باشد ، تا در هنگام طرح و احداث سد و در مديريت برنامه ريزي اجراي آن ، همواره به صورت زنگ خطري در جهت بهتر و مناسب تر نمودن طراحي و انتخاب راهها و روشهاي مناسب تر ساخت و اعمال برنامه ريزي و بهره برداري مناسب از آب ، كمك و ياري نمايد . اگر روزي سد جاجرود تخريب شود چه بلايي به سر مردم ورامين خواهد آمد. در زير به مسايل كلي زيست محيطي بعضي از سدها در نواحي مختلف جهان اشاره مي گردد.

ناهنجاري هاي زيست محيطي سد ها در جهان:
اثرات مثبت سد ها در توسعه و شكو فايي تمامي كشور ها امري بديهي بوده و كسي منكر اين اثرات مثبت سد ها در سطح كره زمين نمي باشد .ولي در كنار اين توسعه در مواردي نيز ناهنجاري هاي زيست محيطي شكل گرفته كه مشكلاتي رابراي ساكنين مناطق اطرا ف سد ها ايجاد نموده است.در زير به اهم اين نا هنجاري ها در سطح جهان اشاره مي شود.

الف:چين:
ناهنجاري هاي زيست محيطي در طرحهاي دره يانگ تسه (Yangtse) زبانزد بسياري از محققين است .براساس قوانين مربوط به حفاظت از محيط زيست در چين ، براي كليه سدهاي متوسط و بزرگ در اين كشور بايد ارزيابي زيست محيطي (EIA) Environmental lmpact ASSessment) ) به عمل آيد ، تا اثرات طبيعي زيست محيطي ، اثرات اكولوژيكي واجتماعي اين منابع آبي مشخص گردند .

در واقع در اين ارزيا بيها ، شناسايي اثرات ، پيامدها ، تاثير منابع آبي ، تخفيف وتسكين موارد بحراني ، ابزارهاي محافظتي وبرنامه هاي بازبيني دائمي گنجانيده شده است . دولت چين جهت تامين آب شرب ، كشاورزي وصنعت طرحهاي بزرگي را بر روي رودخانه يانگ تسه در حال طراحي وساخت دارد ، از جمله طرح دانگ جيانگ كو (Danjiangkou) ، گزهوبا (Gez houba) ، تري گورج
(Three Gorges) ، گيزشان ( Xingshan) ، زيرگول (Zhrgul) ، ووانكسيان (Wanxian) را مي توان نام برد . بر طبق برنامه دولت چين اين طرحها تا 15 ـ 12 سال ديگر تكميل مي گردد .

به جهت عظمت طرحهاي آبي بر روي اين رودخانه ، اثرات و پيامدهاي زيست محيطي آنها نيز فوق العاده با اهميت خواهد بود . از جمله اين طرحهاي با اهميت سد يانگ تسه است . از خصوصيات اين سد مي توان به ابعاد ساختماني اشاره نمود :

ارتفاع سد يانگ تسه در حدود 184 متر وطول تاج آن در حدود 2100 متر است ، وسعت درياچه سد به حدود 1000 كيلومتر مربع مي رسد وحجم درياچه سد در حدود 27 ميليارد مترمعكب است . هزينه اين طرح در حدود 30 ـ17 ميليارد دلار (1200 – 6800 ميليارد تومان ) تخمين زده مي شود !
اهيت اين رودخانه از گذشته دور نيز در زندگي مردم چين نمايان بوده است . در حدود 400 ـ 350 ميليون از مردم چين در كرانه هاي ساحلي اين رودخانه زندگي مي كننند وتخمين زده مي شود كه بيشتر مواد غذايي چين در نتيجه استحصال آب از اين رودخانه بدست مي آيد . در اهداف طرح فوق موارد زير مورد نظر مي باشند :

الف 1ـ توليد الكتريسيته
الف -2ـ تامين آب جهت مصارف كشاورزي ، شرب و صنعت
الف 3ـ مهار و كنترل سيلابها .
منتقدان در ضمن آنكه منافع اقتصادي اين طرح را انكار نمي كنند ، مشكلات ناشي از احداث اين سد را چنين بيان مي نمايد :
الف 4ـ جابجايي 4/1 ميليون نفر از مردمي كه در محل درياچه سد يانگ تسه زندگي مي كردند .
خسارت عظيم مخزن در نتيجه ايجاد سد ، كه باعث شد باغهاي ميوه و اراضي حاصلخيز سواحل رودخانه از بين بروند(ـ8).

اراضي حاصلخيز سواحل رودخانه از بين بروند .
الف 5ـ انقراض نسل تعدادي از گونه هاي كه قدمت پاره اي از انها به دوران دايناسورها مي رسد ، نظير يك نوع ماهي عظيم الجثه و يا حيوانات نادري نظير گربه دريايي ، درناي سفيد ، دلفين ، نهنگ چيني و سگ ماهي .

الف 6ـ لغزش دامنه ها و سقوط صخره هاي عظيم به داخل درياچه كه پايداري سد را به زير سئوال مي برد . براي مثال اگر صخره هوانگلا ( Huangla ) با حجم 8/3 ميليون متر مكعب به داخل درياچه سد سقوط كند ، ايجاد موجي به ارتفاع 75 متر محتمل است . گرچه اين حادثه در فاصله 65 كيلومتري از سد اتفاق مي افتد ، اما مخزن سد پر با شد ، اين موج عظيم خطر ساز خواهد بود .
الف 7ـ وجود حجم زياد رسوبات در مخزن سد .

الف 8ـ عدم انتقال رسوبات به پايين دست سد وخطر كاهش حاصلخيزي اراضي زراعتي .
الف 9ـ احتمال مسدود شدن دريچه ها و سيستمهاي تخليه تحتاني و پر شدن سيستمهاي انتقال آب از رسوب در صورت عبور جريان غليظ رسوب از سد .
الف 10ـ هزينه بالاي جابجايي مردم و تاسيسات كه به حدود 8 ميليارد دلار خواهد رسيد .
الف 11ـ شكست چنين سدي موجب انهام تعداد زيادي سد در پايين دست واز بين رفتن جمعيت زيادي از مردم سرزمين چين خواهد شد . سيل ناشي از شكست اين سد كه به000 / 290 متر معكب در ثانيه مي رسد ، هر آنچه را در مسير خود بيابد ، تخريب مي كند .
الف 12ـ تغيير فرهنگ بومي مردم اين سرزمين در نتيجه مهاجرت نيروي كار عظيمي كه موجب وقوع جرم و جنايت و گراني در منطقه خواهد شد .

الف 12ـ ازبين رفتن آثار باستاني كه قدمت آنها به حدود 2000 سال مي رسد ونشاني از برگهاي زرين تاريخ چين را دارد .
الف 13ـ ناراضي شدن مردمي كه در نتيجه احداث اين سد از سرزمين خود آواره مي شوند .
الف 14ـ احتمال وقوع زلزله القايي كه نهايتا موجب از بين رفتن سد اصلي و سدهاي ديگر منطقه مي شود .
از طرفي ديگر منافع اين سد از طرف موافقين در قالب موارد زير بيان مي گردد :
1ـ كمك به رفع كمبود برق در چين كه باعث صرفه جويي در مصرف سوخت فسيلي مي شود و اين امر در رفع آلودگي منطقه اي و جهاني تاثير دارد .

2ـ كمك به اقتصاد چين با توليد برق ارزان و مطمئن تر .
3ـ امكان كشتيراني وحمل ونقل در درياچه سد به منظور انتقال كالا و جابجايي مردم كه در نتيجه احداث سد در حدود35 % از هزينه هاي حمل ونقل كاهش مي يابد .
4ـ كمك به تامين آب كشاورزي وشرب 15 شهر وتامين آب براي صعنت نوپاي چين .
5ـ كنترل سيلابهاي مهيبي كه هر ساله سواحل رودخانه يانگ تسه را تخريب نموده و خسارات زيادي وارد مي آورند .(7)

در مطالعات زيستي محيطي اين طرح روشهاي گوناگوني بكار گرفته شده است . براي نمونه با توجه به عوامل زيادي كه منظور مي شوند ، پيامدهاي زيست محيطي سد را در قالب فرمول زير ارزيابي مي كنند :
پيامدهاي كمي وكيفي زيست محيطي سدها وآب بندها
اهميت عامل يا مورد زيست محيطي مقاديري از يك تا هزار واثر كيفي زيست محيطي 7كلاس با علامت (+ ) (( اثر مفيد )) و (-) (( اثرمناسب )) را اختيار مي كند . در جدولي كه براي تعيين وارزيابي اثرات زيست محيطي تشكيل شده است ، در سطرهاي آن عوامل طبيعي زيست محيطي ، طبيعت زنده و فوايد زيست محيطي ( شامل 47 م

ورد ) و در ستونهاي آن ، وضعيت محيط زيست موجود ونتايج وعواقب زيست محيطي پس از احداث سد وبهره برداري در قالب (( كمي )) بيان گرديده است .
اين ارزيابي براي ارتفاع سدهاي 150 ، 175 و 180 متري انجام ونتايج آن در موارد مختلف به صورت اعداد منفي ومثبت ارائه شده است . براي مثال براي حالتي كه سد با ارتفاع 150 متر از بستر بنا مي شود ، اثرات مفيد به صورت 405 + واثرات منفي به صورت 570 – بيان گرديده ولذا توجيه پذيري ، احداث سد را مواجه نموده است .

در اين طرح سعي گرديده كه عوامل نامناسب زيست محيطي با ابزار وطرحهاي جنبي وساير اقدامات لازم تسكين يابند ، حال اگر تصور شود كه پيامدهاي زيست محيطي نامناسب طرح ، بشدت اتفاق بيافتد ، معلوم نيست چه حوادث تلخي در تاريخ معاصر چين بروز خواهد كرد .
پيامدهاي زيست محيطي طرح سانمن گورج (Sanmen Gorge) در چنين از جنبه هاي مفيد ومضر مورد توجه خاصي قرار گرفته است .
از جنبه هاي مفيد اين طرح عمدتا تامين آب ، توليد الكتريسيته ، مهار سيلاب ، بهبود كيفي زندگي مردم از نظر ايجاد محيطهاي توريستي وتفريحي ، بهبود آب وها در مقياس محلي وايجاد محيطهاي آبي براي توليد پروتئين ( ماهي )

را مي توان نام برد .
از طرف ديگر جنبه ها وپيامدها زيستي نامناسب نيز در اين طرح ديده مي شوند . از جمله مشكلات ناشي از غرقاب شدن اراضي كشاورزي روستاييان و جابجايي مردم را مي توان درچنين محيطهاي پر جمعيت جستجو نمود .اين بخش از اثرات زيست محيطي در قالب اثرات اجتماعي ـ اقتصادي

نامناسب طبقه بندي مي شوند . علت اين امر كمبود زمين براي توليد غذا جهت جمعيت انبوه چين است .رسوب بيش از اندازه اين رودخانه نيز كاهش عمده اي در حجم سد پديد آورده است .بالا آمدن سطح آب زير زميني وشور وبا تلاقي شدن اراضي كشاورزي از عوارض نامناسب اين سد است .
سد سانكمن گرج در بخش پايين رودخانه زرد چينyellow river) قرار دارد .سطح حوض آن 000/685 كيلومتر مربع ودر حدود 44 درصد سطح كل كشور ايران است !

از اساس ترين مشكلات در رابطه با محيط زيست ، مسئله رسوب زائي حوضه است . اين حوضه از نظر مقدار رسوب در دنيا كم نظير است .حجم آورد ساليانه اين رودخانه در محل سد در حدود 45 ميليارد مترمكعب در سال است كه با خود در حدود6 /1 ميليارد تن ، ( 2300 تن در كيلومتر مربع در سال ويا حدود 3/1ميليارد متر مكعب ) رسوب به مخزن سد وارد مي كند . در واقع در هر متر مكعب از آب اين رودخانه در حدود 36 كيلومتر رسوب وجود دارد !

در اين سد اهداف كنترل سيلاب وكاهش رسوب آب مطرح بوده ، اما رسوب خود مزاحمتي شديد براي سد فراهم ساخته است .(3)
همچنين رها سازي آب صاف از سد موجب گرديده كه در پاياب سد فرسايش شديد حاصل شود . در همان سالهاي اول آبگيري ، خطر رسوب گذاري بيش از اندازه مشهود گشت وموجب پس زدن آب وبه مخاطره افتادن دشت مركزي شانكسي ( shahxi) واراضي كشاورزي وتاسيسات طبيعي مجاور گرديد . اثر تاريخي كسيان (xian) نيز كه در ارتفاع 20 متري از سد درياچه سد قرار دارد ،

بدليل شدت ورود رسوب به مخاطره افتاد . گرچه عمليات آبخيزداري درمنطقه انجام شده بود ، اما در پيش بيني اثر آن اغراق شده بود وتوانست در مدت زمان كوتاه به پايداري خاك در حوضه آبريز رودخانه زرد بيانجامد ولذا مقدار رسوب ورودي تغيير محسوسي نيافته . به دليل وجود رسوبات از نوع رس ، پس از آبگيري لغزشهاي شديد اتفاق افتاد در نتيجه هم اراضي كشاورزي از بين رفت وهم مخزن سد از رسوبات انباشته شده با احداث اين سد در حدود 66000 كيلومتر مربع (6/6

ميليون هكتار ) از اراضي كشاورزي به زير آب رفت كه از آب مرغوب ترين اراضي كشاورزي ناحيه بود و000 /300 نفر از مردم جابجا شدند در فاصله بسياري زياد از محل سكوت قبلي خود سكني داده شدند ابزار عدم رضايت مردم از ساخت اين سد ، از همان اوايل كار براي دولت چنين مسئله ساز بود .

از مشكلات ديگر اين سد ، شور وماندابي شدن اراضي كشاورزي بود ، حتي بدليل بالا آمدن سطح سفره آب زير زميني ، بسياري از ساختمانها تخريب شدند .
توجه به اين ضايعات انساني ، اكولوژيكي ، اجتماع واقتصادي كه مجموعا پيامدهاي زيستي ناگوار در ناحيه به وجود آورد ، دولت چين را واداشت كه تغييراتي در سد ساخته شده به عمل آورد . از جمله بدليل اينكه تخليه كننده هاي تحتاني براي عبور جريان رسوبي كافي نبودند ، دو تونل موازي به قطر 8 متر در جناح سد احداث گرديد .در آن هنگام كه فقط 8سال از عمر سد گذشت ، 3/5 ميليارد مترمكعب از حجم سد كاسته شده بود !با اين عمليات در مدت 8 سال بعد فقط 15 درصد به حجم مخزن سد اضافه شد. يك سري بند ، سد ودايك نيز براي رفع مشكلات ساخته شد ، تا پيامدهاي نامناسب زيست محيطي را تخفيف دهد .

طرح سانمن گرج نمايانگر عدم توجه طراحان به مسائل زيست محيطي بوده وخسارات مالي وتنشهاي اجتماعي همراه با تغييرات شديد اكولوژيكي ، مردم اين نواحي را تا سالها متاثر ساخته است .اين طرح در زمان خود بزرگ ترين طرح آبي چين بود كه عواقب آن نيز كلمه ((بزرگ ترين)) را با خود يدك مي كشد !
با نگاهي به تاريخچه احداث سد يانگ تسه به نظر مي رسد كه مقامات كشور چين احداث اين طرح عظيم ، گران ، پرخرج وخطرناك را با سرنوشت ملت ودولت چين گره زده اند . از اينرو هنگامي كه اين طرح رنگ و بوي سياسي پسيدا كرد ، گوشهاي شنوا براي شنيدن اثرات و پيامدهاي زيست محيطي به تدريج از ميدان بدر رفتند وحتي كمونيستهاي مخالف نيز نتوانستند كاري از پيش ببرند . در سال 1988 دولت كانادا موافقت خود را جهت ارائه كمك اعلام كرد ، ولي اعتراض دادگاه بين المللي و آژانس توسعه بين المللي اين كمك را متوفق نمود ، اما بدليل روابط اقتصادي ، حمايت از طرح دوباره اعلام گرديد .

بعضي از كارشناسان احداث واتمام اين پروژه را مشابه ديوار چين مي دانند كه از نظر اجرايي كار است عظيم ، اما برخلاف ديوار چين بلايا ، مصائب وپيامدهاي احتمالي اين طرح چنان است كه تغييرات شديد اكولوژيكي ، اجتماعي واقتصادي ودر پايان امر مسائل سياسي را در برخواهد داشت .چون اثرات وپيامدها در سطح وسيعي ازاين كشور گسترده مي باشد ، لذا به نظر مي رسد كه اين تغييرات ، منطقه اي وسيع تر از اين بخش جهان را در بر مي گيرد .

1- پيامدهاي زيست محيطي رود نيل و سد آسوان
نام آشناي رودخانه نيل ، حيات و تمدن بشر را در شمال شرقي قاره سياه تداعي مي كند . سرشاخهاي اين رودخانه ، رودخانه هاي نيل سفيد ونيل آبي ، از 9 كشور از جمله اتيوپي ، اوگاندا ، زئير ، كنيا ، سودان و مصر سرچشمه گرفته و روان مي گردد .(4)

رودخانه نيل يكي از رودخانه هاي بزرگ در پهنه كره زمين است واثرات اين رودخانه بر جوامع انساني ، حيواني ، نباتي ، مورفولوژي وشكل پستي و بلنديها و…. غيرقابل انكار است اين امر تا بدآنجا پيش مي رود كه تصور وجود و تمدن كشورهايي مانند مصر بدون رودخانه نيل غير ممكن است وزندگي 70 ميليون نفر مصري به طور تمام وكمال به اين رودخانه بستگي دارد .

با وجود آنكه رودخانه نيل از حجم آورد ساليانه بالايي برخوردار است ، اما نياز مردم مصر ، سودان و اتيوپي نيز روز بروز افزايش مي يابد وچون حيات مردم اين سرزمينها به آب نيل گره خورده است ، به طور مسلم استفاده از رودخانه نيل به سادگي صورت نخواهد گرفت و چشم انداز مصالحه آب بين كشورهايي كه نيل از آنها عبور مي كند ، چندان روشن نيست لذا هرگونه توسعه منابع
نظير احداث سد روي اين رودخانه ، مي تواند اولين آثار زيست محيطي خود را به صورت نتايج ناخوشايند اجتماعي ، اقتصادي وسياسي در بين اين كشورها نشان دهد .
بديهي است كه مردم اين كشورها فقط چشم اميد به اين رودخانه دارند ولذا حق خود مي دانند كه جهت رفع نيازها وتوسعه آينده كشور ، حداكثر بهره بهرداري را از رودهاي نيل سفيد ونيل آبي را بنمايند، احداث هرگونه سدي بر روي اين رودخانه وشاخابهاي آن مقدار جريان پاياب را كاهش مي دهد وپيامدهاي اجتماعي . اقتصادي و اكولوژيكي شگرفي را به همراه دارد .
در حال حاضر در انتهاي اين رودخانه بزرگ ، سد اسوان در مصر ساخته شده است . سهم آب كشور مصر در حال به حدود 70- 60 ميليارد مترمكعب مي رسد كه در صورت ايجاد سدهايي بر روي اين رودخانه در كشورهاي بالادست ، مشكل كمبود آب در مصر تهديد بالقوه اي خواهد بود .

سد اسوان توانسته است يكي از در ياچه هاي بزرگ آب شيرين دنيا را ايجاد نمايد . در طي سالهاي اخير مطالعات زيست محيطي مبسوطي به عمل آمده است تا اثرات نامناسب زيست محيطي اين سد را مشخص نمايد قبل از آنكه اشاره اي به اثرات شود ، لازم به ذكر است كه اثرات مثبت اين سد برجامعه مصر آن چنان گسترده مي باشد كه حتي ممكن است ، اين اثرات برعوامل نامناسب سايه بيافكند و بيان پيامدهاي نامناسب مورد پسند بسياري از مردم و بخصوص مصريان نباشد .
مشكلات عديده اي كه مي توان برسد اسوان برشمرد عبارتند از :
1 ـ در مورد مسائل بهداشتي ، پيدايش وشيوع بيماري مالاريا در نواحي مجاور سد اسوان موجب مرگ ومير 000/70 نفر درسال مي گردد !

2 ـ كاهش مقدار مواد غذايي كه در سالهاي گذشته توسط سيلابها به اراضي كشاورزي حمل مي شد باعث كاهش حاصلخيزي اراضي شده وكشاورزان براي بالا بردن سطح توليد محصولات بايد هزينه استفاده از كود شيميايي را بپردازند .
3 ـ عدم هماهنگي در برنامه ريزي و بهره برداري از سيستم آبياري و زهكشي ، شور و قليائي شدن اراضي را به همراه آورده است .
4 ـ در سالهاي 98ـ 1997 پس از بهره برداري از سدهاي اسوان ، ويروس
(Rift valley fever) به صورت همه گير موجب مرگ ومير هزارن راس دام و مردمي شد كه در

سواحل درياچه زندگي مي كردند . اين بيماري قبلا هيچگاه در اين ناحيه از مصر مشاهده نشده بود و فقط در شمال سودان گزارشاتي مبني بر وجود اين نوع بيماري انتشار يافته بود . گرچه اين بيماري مربوط به جامعه دامي است ، اما در طي سالهاي اخيرتعدادي از انسانها نيز به ويروس آلوده شده اند .
2- مشكلات زيست محيطي‌قاره سياه
در غرب آفريقا ، در كشور سنگال تعدادي سد از جمله دياما (DIAMA) با حجم ذخيره 560 ميليون متر معكب در پايين دست رودخانه سنگال (Sehgal) و سد فام گليتا (FOUM gleita) بر روي رودخانه گورل (GOROL) ، موجب شيوع بيماري

Rift- Valley fever در اطراف واكناف محدوده طرح گرديده وسپس شهر پر جمعيت روسو (ROSSO) را آلوده نمودند وبيماري به صورت همه گير در آمد . اين بيماري هيچگاه در غرب آفريقا ديده نشده بود و اين دو سد موجب شيوع اين بيماري در منطقه شده اند . اين مرض تعداد زيادي از مردم و دامهاي آنها را به كام مرگ كشانيده و موجب ضرر و زيانهاي بسيار براي كشور سنگال گرديده است . در طرح اوليه اين سدها ، به هيچ وجه پيش بيني اين اثرات نامناسب اكولوژيكي متصور نبوده است .

در سال 1998 عمليات سد ماناتالي ( Manataly) در كشور مالي بر روي رودخانه سنگال تكميل گرديد .تعدادي سد نيز بر روي رودخانه اتيوپيا در حال تكميل است ويا سدهاي نظير آن در مبالي (mebali) در جمهوري آفريقاي مركزي در طرح و برنامه ريزي قرار دارند كه به طور قطع ويقين در زمينه توسعه و شيوع بيماري ، سرنوشتي مشابه سدهاي اسوان و دياما و فام گليتا خواهند داشت . لذا بايستي از هم اكنون براي رفع اين مشكل ، در طرحهاي توسعه منابع آب منطقه اصول بهداشتي ملحوظ گردند و در واقع به اين حقيقت تلخ اشاره گردد كه توسعه سدسازي در آفريقا موجب بروز بيماري هاي گوناگون از جمله مالاريا ، تب زرد و….. خواهد شد .

3- توسعه منابع آبي بر روي رودخانه آماوزن
يكي ديگر از بزرگترين رودخانه ها در سطح كره زمين ، رودخانه آمازون است كه با جنگلهاي وسيع و انبوه خود ، به عنوان منبع عظيم توليد اكسيژن در جهان است .به طوري كه رنگ سبز سطح كره زمين از كهكشانها را به خاطر جنگلهاي اين منطقه مي دانند .
مساحت حوضه آبريز اين رودخانه 5 /1 برابر سطح كل كشور ايران ودر حدود 3/2 ميليون كيلومتر مربع است . دبي متوسط اين رودخانه در نزديكي دريا به حدود 164000 متر معكب در ثانيه مي رسد وهنگامي كه وارد دريا مي شود تا فاصله 200 كيلومتري ساحل دريا ، از غلظلت نمك آب مي كاهد . اين رودخانه در هر سال به طور متوسط 5200 ميليارد متر مكعب آب ، وارد دريا مي كند .

اين رودخانه در كشور برزيل قرار دارد . احداث تعدادي سد بزرگ بر روي اين رودخانه موجب تغييراتي در وضعيت اكولوژي منطقه شده است . جابجايي انبوه مردم از سرزمين اصلي خود از خشونت و بي عدالتي احداث چنين سدهايي خبر مي دهد ، طرحهاي توكوري وبالبينا Balbina)،( Tucuri صد هزار نفر از مردم جنگل نشين را بي خانمان كرد . در واقع در حدود يك نفر از جنگل نشينان در مساحت 5/0ميليون كيلومتر مربع زندگي آنها به مخاطره مي افتد .

جنگلهاي آمازون يكي از ثروتهاي جهاني است كه با ايجاد سدهاي بزرگ در خطر خواهد بود . تا به حال طرحهايي در منطقه اجرا شده وبه نظر مي رسد كه تا 20 سال آينده در حدود 000/60 كيلومتر مربع (6 ميليون هكتار ) از جنگلهاي اين نواحي به زير آب رود . وقوع سيلابهاي خطرناك و شديد به دليل قطع درختان براي مصارف صنعتي نيز از مخاطراتي است كه سبب پر شدن چنين سد هايي مي شود .
4- نيروگاه برقابي استراليا ، درياچه پدر Lake pedder))
چندي قبل در تاسمانيا (Tasmania) استراليا ، طرح سد برقابي فرانكلين (franklin) مورد توجه قرار گرفت . در ابتداي امر شرح وتوصيف اين طرح چنان مبالغه شده بود كه با ساير طرحهاي موفق برقابي مقايسه مي گرديد . اما مردم محلي به دليل از دست دادن محيط گياهي با آن مخالفت مي كگردند . يونسكو به قضاوت نشست وآن را (( بزرگ ترين تراژدي از زمان استيلاي اروپاييان بر منطقه )) دانست . سه موضوع اساسي در اين مورد ذكر شد :

ـ محيط داراي يك موقعيت گياهي ونباتي استثاني بود وتنها ناحيه جنگلهاي باراني استراليا در اين اندازه به شمار مي رفت .
ـ رودخانه فرانكلين تنها يكي از سه رودخانه بزرگ باقي مانده استراليا بوده كه جهت استحصال آب وبرق از اين رودخانه بايد با دقت بيشتري طرح داده مي شد .
ـ با توجه به آثار موجود ، اين ناحيه وارث 1800 سال قدمت سكناي بشر در ناحيه غارهاي كوتاكلين است كه با ايجاد سد به كلي از ميان مي رفت .

مقاومت محلي مردم در مقابل دولتمردان و پشتيباني جهاني ، موجب تغييراتي در دولت و قوانين شد تا بالاخره مردم موفق شدند و به جاي آن دو سد كوچكتر با خسارات زيستي بسيار كمتر ، مورد موافقت قرار گرفت .
اين امر به خوبي نشان مي دهد كه مديران كشور بايد با توجه به توافق مردم ناحيه به ايجاد يك طرح آبي اقدام نموده و از احساس مشاركت مردمي به نفع پروژه استفاده نمايند و بدين ترتيب طرح را از غربت نجات داده و اداره امور بهره برداري را نيز بدست مردم محلي بسپارند .

شبيه طرح فوق مي توان از يك طرح برقابي در دره سيلنت (silent)
در سند نام برد. مردم اين ناحيه كه از اقليت محسوب مي شدند ، با طرح موافقت نداشتند ، ازبين رفتن پاركهاي طبيعي ، جنگلها ومراتع ومحل و ماواي زندگي و انهدام حيات وحش انگيزه هايي بود كه مردم را به مخالفت واداشته بود گرچه در تحليل اقتصادي نسبت سود به زيان معقول بود ، اما آثار و پيامدهاي اجتماعي نامناسب اين امر را ميسر ناساخت . استفاده از نيروگاه با سوخت فسيلي ويا انتقال الكتريسيته از نيروگاههاي هسته اي ، كاهش ارتفاع سد و….. از اقداماتي بود كه مردم ناحيه پيشنهاد كرده اند .

5-بررسي هاي زيست محيطي سد ناگي ماروس درمجارستان
در سال 1989 دولت مجارستان دستور توفق ساختمان سد ناگي ماروس را صادر كرد .
اين امر به دليل هشدارهاي زيست محيطي بود كه در ارزيابي اين طرح به دست آمد ه بودند وبه عنوان مسائل اكولوژيكي نامناسب در اين سد به شمار مي رفتند .
بررسي مسائل زيست محيطي نشان داده كه وقوع خطرات زيست محيطي در هنگام بهره برداري عادي ودر هنگام طغيانهاي رودخانه ، حتمي است .
متخصصين محيط زيست مجارستان تاكيد مي كنند كه بايد موارد زير در طرح فوق در نظر گرفته شوند :
ـ توافق در مورد مسائل اجتماعي ، اكولوژيكي واصول زيست محيطي .
ـ توافق در مورد منابع طبيعي و پيامدهاي ساخت سد در ناحيه .
ـ توافق در مورد سياستهاي زيست محيطي در منطقه

در اين سر فصل بنا به توصيه متخصصين ، عواملي چون نقش تكنولوژي ، بهره برداري از اكوسيستم طبيعي شامل آب ، خاك وحاصلخيزي آن وآبهاي زيرزميني ، پيامدهاي زيست محيطي در رابطه با راه حلهاي تكنيكي ، اقتصادي وسياسي ، مسائل مالي وبهره برداري دراز مدت و منطقه اي مطرح مي شود ، مسائلي چون آبهاي زيرزميني از نظر كيفي وكمي ، آلودگي در نتيجه اتنريفيكاسيون ، لرزه خيزي ، مسائل زمين شناسي تغيير شكل ومنظره ، تغييرات در كشاورزي ، جنگل داري و …. نيز مطرح هستند .
در اين طرح نسبت سود به زيان تعيين كننده نيست ، بلكه مسائل اكولوژيكي ، كيفيت آب ، مسائل سياسي . جنبه هاي تكنيكي و ساير موارد ، پيشتاز مخالفت با طرح مي باشند .