بخشی از مقاله
چکیده:
سلامت انسان و سلامت محیط زیست ازجمله مهمترین عوامل برپایی وپایداری کره زمین می باشند. پس باید درحفظ وتسهیل مقدمات حفاظت وتضمین سلامت این دو کوشا باشیم. یکی از مواردی که امروزه این دو را به مخاطره می اندازد ریزگردها ،ذرات گردوغباروطوفانها می باشند که همراه با آلایندهای صنعتی ومصنوعی تاثیرگذاری بیشتری دارند.ریزگردها که بخش عمده آنها گردوغبار می باشد برانسان از طریق انواع بیماریها وبرمحیط زیست از طریق تاثیرمنفی برگیاهان وجانوران وهمچنین تخریب سیمای طبیعی اثرات مخرب دارند. ما دراین بحث به انواع گردوغبارها وتاثیرات ومعایب آنها میپردازیم.از سویی میدانیم که ریزگردها بر روی اقلیم وآب وهواتاثیر میگذارد،ریزگردهای پی در پی موجب خشکی آب وهوا ،خشکی خاک ،عدم رویش گیاه وتخریب پوشش گیاهی ودرنهایت موجب گرم وخشکی آب وهوای منطقه می شود.گرد وغباردر چند دهه اخیر درکشورما مهمان همیشگی شده که البته منشأ آنها بیابانهای کشورهای غربی،بارشهای کم سالهای اخیرو... می باشد.
کلید واژه: گردوغبار، سلامت انسان ومحیط زیست،تخریب سیمای سرزمین
مقدمه:
گرد وغبار به عنوان یکی از مهمترین پدیده های جوی و یکی از بلایای طبیعی شناخته شده ، موردتوجه بسیاری از اندیشمندان و محققان در شاخه هامختلف علوم از جمله علوم جوی استمنشاءومکانیسم تشکیل، انتقال، انتشار و همچنین پیامدهای وقوع این پدیده با تکنیک ها و روشهایمتعدد مورد مطالعه قرار میگیرد . کشورهای واقع درکمربند خشک و نیمه خشک جهان از جمله ایران ،همواره باپدیده گردوغبار درگیر بوده اند . وقوع خشکسالیهای مکرر طی سالهای اخیر و پیامدهایاحتمالی تغییرات اقلیمی در خصوص بیابانزایی، امروزهطوفانهای گردوغبار را در کانون توجه بسیاری ازمحققان قرار داده است.گردو غبار به عنوان یک ماده آلاینده هوا همراه بادیگر آلاینده های جوی مورد سنجش قرار می گیرد. موسسه حفاظت محیط زیست آمریکا 6 آلاینده اصلی را به عنوان معیار بررسی آلودگی هوا انتخاب نمودهاست که آنها را به دو دسته اولیه و ثانویه تقسم کردهاست. آلاینده های اولیه شامل مونواکسید کربن ، دی اکسید نیتروژن، دی اکسید گوگرد ، سرب و ذرات با قطر کمتر از 10 میکرون هستند. اوزن نیز جزوآلایندههای جوی ثانویه است که در ایستگاههای پایش هوا مورد سنجش قرار می گیرد.
گرد و غبار در جو به عنوان یکی از آلاینده ها ،آثار سوء و پیامدهای منفی گوناگونی دارد که از بین آنها میتوان به کاهش رشد و بازدهی محصولات کشاورزی، تشدید خسارات ناشی از بروز آفات وبیماریهای گیاهی، افزایش تصادفات جاده ای به علت کاهش قدرت دید، لغو پروازها و خسارات مالی ناشی از آن، افزایش هزینه درمان ، افزایش کدورت درتاسیسات آبی، افزایش سرانه هزینه درمان خانوار ،افزایش مصرف آب برای شستشو، تعطیلی و احدهای صنعتی، خدماتی، آموزشی و زیان های مالی وارده ،افزایش مصرف بنزین، آلودگی منابع آب ، اختلال درسیستم های برق رسانی ، افزایش فرسایش بناها وکاهش عمر مفید آنها، افت بازدهی سیستمهای فتوولتائیک خورشیدی به دلیل کدورت هوا ومشکلات روحی و روانی انسانها در اثر کاهش قدرت دید، اشاره نمود.برای اندازه گیری کیفیت هوا در بسیاری ازکشورها از جمله ایران از شاخصی به نام شاخص که بطور - Air Quality Index - کیفیت هو ا گفته می شود استفاده می شود. موقعی که AQI مختصرمیزان این شاخص افزایش می یابد در صد بزرگی ازانسان ها در معرض خطر قرار م یگیرند. معیار قضاوتبرای تمام آلاینده ازجمله ریزگردها که در ارزیاب یهای سازمان حفاظت محیط زیست ایران نیز مورد استفاده قرار می گیرد در قالب جدول شماره 1، است.
پیشینه تحقیق
پدیده گرد وغبار یکی از بلایای مهم جوی دربسیاری از کشورهای جهان به ویژه در کشورهای واقع در منطقه خشک و نیمه خشک است . تخمین زده می شود که هرسال حدود 5 ×108 تن گردو غبار درجو پخش می شود. برآورد ها نشان می دهد که صحرای بزرگ آفریقا به تنهایی 3/3 ×108تن گرد وغبار در جو زمین رها میسازد که % 66 کل گرد وغبارجوی می باشد. گرد وغبار جوی می تواند تا 4000کیلومتر دورتراز منشاءتشکیل نیز جابجا شود - کوتیل وفورمن، . - 2003 با توجه به اهمیت این پدیده جوی محققان زیادی از گذشته تا به امروز با دیدگاهها و اهداف گوناگون به تحقیق در باره منشا ، ماهیت ،ویژگیها، مسیرهای جابجایی، ترکیبات موجود در اینطوفانها، آثار و پیامدهای ناشی از گسترش این ریزگردها بر فراز شهرها و روستاها پرداخته اند.مطالعه طوفانهای گردوغبار کشور مغولستان ناتساگدورج و همکاران، - 2002
نشان میدهد که بیشترین فراوانی وقوع این طوفان ها در غرب مغولستان قرار دارد که تحت تاثیر بیابان گبی ودریاچه های بزرگ غرب مغولستان می باشد. بیشتراین نوع طوفانها در بهار رخ میدهد که هوا وخاک خشک هستند. در مطالعه دیگری که در باره طوفانهای گردوغباری این کشور انجام گرفته است - لیو وهمکاران، 2004 - ، نشان داده شده است که علت تشکیل این طوفان سیکلونی است که در شمال چینفعالیت داشته و اختلاف شیب فشاری بین شمال چین و بیابانهای گبی و ماسه زارهای جنوب و غرب مغولستان بوده است. وانگ - - 2005 ویژگیهای سینوپتیک حاکم بر تشکیل طوفان های گردغبار را درشمال شرق آسیا مورد مطالعه قرار دادند . آنها معتقدند یک طوفان گردوغبار در این منطقه همیشه با یک سیستم کم فشار یا سیکلون همراه است . زمانی سیستم گردوغبار توسعه مییابد که یک سیستم کم فشار به این سمت میرسد.
میزان گردغبار در قطاع گرم سیکلون به حداکثر خود میرسد. - هامیش و همکاران - 2001 گردوغبارهای تروپوسفری استرالیا را مورد مطالعه قرار دادند . آنها دریافتند که گردوغبارهای این کشور با فعالیت فرودهای سطح بالا و جبهه های سرد سیکلون های زمینی مطابقت می کنند . مدل سازی طوفان های گردوغبار آنها می توانست جابجایی سیکلونها و مسیرهای انتقال گردغبارهای این کشور در تمام نیمکره جنوبی را پیش بینی نماید. بارکان و همکاران - - 2008 با بررسی الگوهای سینوپتیک سطح 500 و 700 هکتوپاسکالی برای دوره های پرگردوخاک و بدون گردوخاک در صحرای آفریقا، نشان دادند که تفاوت معنی داری در متغیرهای جوی بین دونوع از سالهای فوق وجود دارد. درسالهای پرگردوخاک فصول پاییز ، بهار و تابستان دراروپای غربی، آفریقای شمال غربی ، یک جریان سیکلونی قوی باعث انتقال سرمای شدیدوکاهش ارتفاع ژئوپتانسیلی در این منطقه می گردد ولی درشرق و مرکز صحرا و مرکز مدیترانه ، جریان آنتی سیکلونی غلبه داشته و گرمای نسبتا " بالا همراه باافزایش ارتفاع ژئوپتانسیلی مشهود است.طوفانهای گردوغبار در خاورمیانه توسط - کوتیل وفورمن 2003 - مطالعه شده است.
در این مطالعه،منطقه وسیعی شامل بخشهایی از شمال و شمال شرق آفریقا، تمام خاورمیانه مورد بررسی واقع شده است. تقسیم بندی منطقه بر اساس ایستگاههای مورد بررسی نشان میدهد که کشورهای ایران ، سودان ، عراق ،عربستان سعودی وتمام کشورهای حوزه خلیج فارس در دسته اول، قرار میگیرند که نشانگر بالاترین فراوانی وقوع طوفانهای گردوغبار در منطقه موردمطالعه است. مطالعه همچنین بیانگر این واقعیت است که فراوانی وقوع طوفانها در این کشورها طی دوره گرم سال بیشتر است.ایران درکمربند خشک و نیمه خشک کره زمین واقع شده و بخش بزرگی از مساحت آن را بیابانهای خشک و بی آب وعلف تشکیل میدهد. از سوی دیگردر فاصله نزدیکی از این کشور، بیابانهای کشورهای مثل عراق، سوریه ، اردن، عربستان سعودی ، کویت ،عمان و امارات متحده عربی قرار دارد. همچنین فاصله زیادی از بیابانهای گسترده شمال آفریقا ندارد. بنا برنظر بسیاری از محققان ، تشکیل اغلب
