بخشی از مقاله
الياف ابریشم، الياف پنبه، الياف پشم
ابريشم:
جزو الياف حيواني است.(حدود 98 درصد وزن ابريشم را پروتيين تشكيل ميدهد.) الياف ابريشم داراي قدمتي بسيار طولاني ميباشد.(2700 سال قبل از ميلاد) ابتدا الياف ابريشم توسط چيني ها بدست امده و به ساير نقاط جهان گسترش داده شده است .( به خصوص كشورهاي همجوار) ايران نيز در 2400 قبل از ميلاد به اين الياف دسترسي پيدا كردند .(ابريشمي كه در ايران هست رنگش كدر و ضخامتش بيشتر است.)
الياف ابريشم از كرم ابريشم (پيله) بدست ميايد. اين كرمها از برگ درختان توت تغذيه ميكنند كه نژادهاي مختلفي دارند. اين كرمها بعد از رشد كردن و بزرگ شدن شروع به تغيير رنگ دادن و تنيدن تار به دور خود ميكنند و پيله را درست ميكنند. كرم ابريشم بعد از رشد كامل در مرحله تنيدن مايع لزجي از غده نزديك دهان خارجكرده ( ابريشمي است داراي 2 فيلامنت كه در اطراف آن صمغي به نام سيريسينوجود دارد.) كه در مجاورت هوا خيلي زود سفت و سخت ميشود. (هر پيله حدود 900 متر است.)
كرمها بعد از سه هفته تبديل به پروانه ميشود و از پيله خارج ميشود. پروانه ها براي اينكه به بيرون پيله بيايند پيله را بعد از تنيدن در مجاورت بخار قرار ميدهند باعث ميشود كه كرمها در پيله كشته شوند. البته بعضي از كرمها را به پروانه تبديل ميكنند براي تخمگذاري كرمهاي بعدي . تخمهاي كرم ابريشم سياه رنگ و وزن 47/0 ميلي گرم و طول (ابعاد) 2 تا 3 ميلي گرم در محيط سرد نگه داشته
ميشود. براي تخم كشي 24 روز پيله را نگه ميدارند. در 24 ساعت 400 الي 500تخم مي گذارد. سپس براي نرم كردن الياف پيله ها را داخل آب گرم قرار ميدهند. در مراحل بعدي الياف را از پيله جدا كرده به صورت كلاف در مي آورند. معمولا از هر 250 كيلو گرم پيله حدود 20 كيلو گرم ابريشم خام بدست مي آيد.
مراحل پرورش كرم ابريشم:
1) قرار دادن تخم ابريشم در محيطي با درجه حرارت 20 الي 23 درجه سانتي
گراد به مدت 3 الي 4 روز .
2) بيرون آمدن از تخم- به مدت 6 الي 7 روز به آن برگ توت مي دهند–
دو نوبت در روز به كرم ابريشم برگ توت ميدهند – به اين دوره (ريزه داري) مي گويند.
3) خواب اول به مدت 24 ساعت – در اين مرحله تغذيه قطع ميشود و كرمپوست اندازي مي كند- (مرحله پوست اندازي)
4) در طول 5 الي 6 روز – باز دو نوبت در روز به كرم برگ توت مي دهند.
5) خواب دوم به مدت 24 ساعت – در اين مرحله كرم دوباره پوست اندازي
مي كند. ( پوست اندازي دوم )
6) كرم ابريشم 5 الي 6 روز در دو نوبت بايد با برگ توت تغذيه شود.
7) خواب سوم – پوست اندازي سوم به مدت 48 ساعت .
8) كرم ابريشم به مدت 6 الي 7 روز و روزانه در 3 نوبت تغذيه ميشود.
9) شروع به تنيدن ابريشم به دور خودش به مدت 5 الي 6 روز.
10) پاك كردن پيله ها.
خصوصيات فيزيكي الياف ابريشم :
الياف طبيعي و حيواني و پروتييني هستند و داراي اسيدهاي آمينه مي باشند. اليافي نرم و شفاف و ظريف و محكم هستند. اين الياف كاربرد زيادي در منسوجات و فرشهاي مرغوب دارد. خاصيت ارتجاعي ابريشم از پنبه بيشتر و از پشم كمتر است. پرورش ابريشم در استانهاي مختلفي مانند خراسان و گيلان و... صورت ميگيرد و در كارخانه ها به نام (( نوغان ))داير است. اين كارخانه ها همه ساله در فصول بهار و تابستان بيشترين ابريشم كشي را دارند. رنگ الياف ابريشم زرد كمرنگ يا كرم است. الياف ابريشم بسيار شفافند و برق جلاي بسيار خوبي دارند و تقريبا الياف گرانقيمتي هستند.
ساختار داخلي الياف ابريشم :
الياف ابريشم از فيبريل و ميكروفيبريل و زنجيره هاي پليمري تشكيل شده است. كه هر فيبريل از 1000 تا ميكروفيبريل تشكيل شده و خود ميكروفيبريل از زنج
يره هاي پليمري تشكيل شده است. الياف ابريشم داراي طول و قطرهاي متفاوتي هستند.
طول الياف ابريشم:
طول بسيار بلند و درازي دارند. اين طول بين 400 تا 800/1 متر است.
قطر الياف ابريشم:
قطر الياف ابريشم 16 ميكرون ميباشد. از نظر استحكام – الياف ابريشم از استحكام بسيار بالايي برخوردار است. اين الياف به اندازه 20 تا 50 درصد طول خود كش مي آيند. از ديگر خصوصيات ابريشم اين است كه رطوبت را به خوبي به خود جذب ميكند و مي تواند تا 35 درصد وزن خود آب جذب كند و در مقابل حرارت 175 درجه سانتي گراد متلاشي ميشود و از بين مي رود. در مقابلبيد زدگي مقاومت بسيار خوبي دارد . تا 140 درجه سانتي گراد حرارت را به خوبي تحمل ميكند. عرق بدن باعث كم رنگ و بي رنگ شدن الياف ابريشم ميشودو قابليت ريسندگي و تابندگي خوبي دارد. سطح مقطع الياف به صورت بيضي نايكنواخت است. الياف ابريشم بعد از هر عمليات شيميايي و در آب بردن تا 5 درصد از استحكامالياف را از بين مي برد.
خصوصيات شيميايي الياف ابريشم :
الياف ابريشم از پروتيين هاي متفاوتي از جمله فيبرين و سيريسين و چربي و واكس و مواد معدني تشكيل شده است. اسيدها در شرايط عادي و معمولي بر روي الياف ابريشم تاثيري ندارد ولي اسيدهاي غليظ مثل سود سوز آور 5 درصد ابريشم را در خود حل ميكند.
انواع ابريشم :
1- ابريشم طبيعي
2- ابريشم مصنوعي
ابريشم طبيعي به سه دسته تقسيم مي شوند :
1 – ابريشم خام
2 – ابريشم پخته
3 – ابريشم گجين
1) ابريشم خام – ابريشمي است كه به صورت مستقيم از پيله گرفته شده است و بعد به نخ تبديل مي كنند. رنگ اين الياف به صورت زرد يا كرم است. ابريشم پخته – ابريشمي است كه در عمليات قلياب كشي – صمغ و سرازين آن گرفته ميشود. عمليات قلياب كشي باعث مي شود سيريسين ابريشم گرفته شود و رنگ آن سفيد و براقتر شود. ابريشم گجين – گجين يعني پس مانده و باقي مانده ابريشم كه نامرغوب هستند و براي استفاده در فرش مناسب نمي باشند.
الياف ابريشم داراي واحدهاي اندازه گيري (وزني) مختلفي هستند:
1- نخود – معادل يك بيست وچهارم است.
2- مثقال – معادل 6/4 گرم و 24 نخود مي باشد.
3- سير – معادل 75 گرم مي باشد.
4- سنگ – معادل 100 مثقال است.
5- درم – معادل هر 200 درم – مساوي با 3 كيلو گرم مي باشد.
الياف ابريشم را توسط سه عمل نقادي و كوبي و تحويل به نخ مورد استفاده و نياز تبديل ميكنند و آنها را به صورت تار وپود و پرز درست مي كنند. ولي بيشتر مورد مصرفي در تار ( در رجشمارهاي بالا ) و پرز (ابريشم گل) است.
واحد اندازه گيري نخ ابريشم :
1) دنير – 9000 متر ليف بر حسب گرم .
2) تكس- وزن 1000 متر از الياف بر حسب گرم .
الياف مصنوعي ابريشم – اليافي هستند به شكل ابريشم اما ساخته دست بشر هستند . از اينگونه الياف در هنر و حرفه قاليبافي به هيچ وجه نبايد استفاده كرد زيرا دوام و لطافت و انعطاف پذيري و ديگر خصوصيات الياف طبيعي را ندارند. از جملهالياف مي توان از ويسكوز و ريون نام برد. كه از نظر ظاهري بسيار شبيه ابريشم طبيعي هستند. هر دوي اين الياف ريشه سلولزي دارند.
راه شناسايي اليف ابريشم طبيعي از الياف ابريشم مصنوعي :
الياف طبيعي - هنگامي كه الياف را مي سوزانيم و الياف به آرامي بسوزند وذوب شوند و بوي پر سوخته دهند و از آن خاكستر سياه رنگ و پودري شكلي باقي بماند. الياف مصنوعي – هنگامي كه الياف را مي سوزانيم و از آن خاكستري به صورت تكه اي و مقاوم باقي بماند.
پنبه:
گياهي است به صورت بو تهاي در طبيعت يافت مي شود داراي گلهايي به رنگ سفيد و گاهي اوقات به رنگ زرد. اين گياه گياهي جهاني است. در ميان الياف مختلف پنبه قدمتي طولاني دارد. ( گفته مي شود از يونان قديم تا به حال مورد استفاده بوده است. )
الياف پنبه داراي ميوه اي است به نام غوزه - و غوزه محتوي ((الياف پنبه)) و(( پنبه دانه)) است. در هر غوزه حدود 300000 عدد ليف پنبه وجود دارد. قسمت اعظم رشد پنبه در 20 روز اوليه است. مابقي در 50- 40 روز بعد رشد مي كند. اين گياه درمناطقي چون دشت تركمن و گيلان و مازندرانر كارخانجات پنبه پاك كني كه در ايران بيشتر رايج است . دو منطقه گرگان و گنبد كاووس است. در اين گونه كارخانجات از الياف نخ پنبه اي درست مي كنند كه از اين نخ استفاده هاي گوناگوني مي كنند مثلا پارچه و قالي و گليم و زيلوو000 اين الياف پنبه اي كه عمدتا از سلولزتشكيل شده اند در بخش اقتصادي آن قدر با اهميت است كه به آن طلاي سفيد مي گويند. كيفيت و مرغوبيت اين پنبه ها بسته به شرايط اقليمي و محيط پرورش دارد. بهترين و مرغوبترين پنبه به رنگ سفيد است.
در كل مي توان گفت : پس از چيدن پنبه از روي بوته ، پنبه در كارخانجات پنبه پاك كني از غوزه جدا مي شود و بعد از حلاجي و شستشو ، پنبه ها ريسيده ميشود و به نخ مورد نياز تبديل ميشوند . پنبه در موارد بسياري كاربرد دارد- مثلا در فرش بيشترين مصرف را در نخ چله دارد و پس از آن پود.
الياف پنبه ويژگي هاي بسياري دارد (خواص شيميايي و فيزيكي ) از جمله آنها از استحكام زيادي برخوردار است. (الياف پنبه توسط تابيدن استحكام مي يابد البته در اندازه هاي استاندارد s-z )
در مقابل حرارت و مواد قليايي مقاومت خوبي دارد و اسيدهاي غليظ و قوي موجب مي شود كه كه الياف تجزيه شوند. حشرات بيد روي آنها تاثيري ندارد.طول و ظرافت و رنگ از عوامل كيفي پنبه هستند. الياف داراي طول و قطرهايمتفاوتي است. ولي معمولا و بطور كلي بين 5/1-7 سانتيمتر طول و بين 7-15 ميكرون قطر دارند.
دركل ميتوان گفت:هرچه طول الياف بيشتروبلندترباشدوقطرآن نازكترباشدالياف پنبه مرغوبتري
خواهيم داشت. طول الياف معمولا به پنج قسمت تقسيم مي شوند:
1- الياف كوتاه .
2- الياف متوسط.
3- الياف بلند متوسط .
4- الياف بلند.
5- الياف بسيار بلند.
قطر الياف: چون الي ظريف وزن كمتري دارند،بنابراين ظرافت باوزن الياف رابطه مستقيم مي يابد.
1- تارخيلي ظريف- تاري كه وزن آن كمتر از سه هزارم گرم باشد.
2- تارظريف – تاري كه وزن آن بين 3-9/3 هزارم گرم باشد.
3- تار متوسط- تاري كه وزن آن بين 4-9/4 هزارم گرم باشد.
4- تار خشن - تاري كه وزن آن بين آن 5- 9/5 هزارم گرم باشد.
5- تار خيلي خشن – تاري كه وزن آن از6 هزارم گرم بيشتر باشد.
برخي از خواص فيزيكي و شيميايي الياف پنبه :
1- برش الياف پنبه به شكل قلوه است – زير ذره بين .
2- الياف به صورت مجعد است .
3- در دماي 180 درجه سانتي گراد به بالا زرد شده و مي سوزد.
4- اسيد هايي نظير- اسيد سولفوريك و اسيد كلريد ريك سلولهاي پنبه را به كلي متلاشي مي كند و از بين مي برد.
5- قليا هاي غليظ به سلولهاي الياف لطمه وارد مي كنند ولي قلياهاي رقيق تاثير چنداني روي الياف ندارند.
به غيرازالياف طبيعي پنبه ،الياف ديگري از پنبه وجود دارد كه دست ساخته دست بشر است و مصنوعي مي باشد. براي جدا كردن الياف طبيعي پنبه از الياف مصنوعي آن بايد روشهاي تشخيص فيزيكي و شيميايي خاصي را انجام دهيم.
تشخيص فيزيكي:
در صورت طبيعي بودن ، الياف در شعله- به سرعت شعله ور ميشوند و ميسوزندو به اين سوختن ادامه ميدهند. بعد از خاموش شدن دود خاكستري رنگ از آن خارج ميشود و بوي كاغذ سوخته ميدهد و خاكستر بسيار نرمي را از خود برجاي ميگذارد.
تشخيص شيميايي:
5 گرم از الياف پنبه را در 100 ميلي ليتر اسيد سولفوريك 70 درصد در بشري ريخته و به مدت 20 دقيقه آن را مي جوشانند. الياف پنبه در اثر گرما و حرارت و اسيد به صورت رشته در آمده و سپس كاملا حل ميشوند. محلول را از كاغذ صافي كه از قبل وزن شده بود عبور ميدهند و سپس وزن كاغذ صافي را از وزن قبلي آن كم مي كنند رقم باقيمانده مربوط به الياف پنبه است و اگر اين مقدار بيشتر از 1 درصد باشد پنبه نا خالصي داشته است.
پنبه مصارف گوناگوني دارد و در برطرف كردن نياز هاي بشر نقش بسيار موثري دارد. از جمله مصارف پنبه ميتوان به مصارف خانگي ، مصارف صنعتي و ....اشاره كرد.
همان طوري كه قبلا هم اشاره كرديم پنبه در فرشبافي نيز مصرف ميشود، براي نمره گذاري نخ هاي پنبه از سيستم متريك استفاده ميشود و نمرات نخ پنبه رايج عبارتند از: 5-10 -20 -32-40 .
امروزه طي عملياتي دانشمندان از طريق كاربردهاي شيميايي و مصنوعي براي به وجود آوردن پنبه هاي رنگي اقدام كرده اند.
