بخشی از مقاله
چکیده
غزل پست مدرن نامی جدید است که در دههی هشتاد با تلاشهای همه جانبهی مهدی موسوی به ادبیات فارسی معرفی گردید. پس از ظهور نیما و رواج شعر نیمایی و ارائهی آثار موفق در این عرصه اهل شعر و ادب شاهدند که غزل معاصر با تنوع موضوع، شکل ظاهری، قافیههایی متفاوت، ردیف های طولانی و نوآوریهای فراوانی از سوی شاعران دههی شصت، هفتاد و هشتاد به شکلی فعال خودنمایی میکرد. در دههی هشتاد، مهدی موسوی با معرفی غزل پست مدرن، برگزاری کلاس- های آموزشی، تربیت شاگرد انتشار نشریهی تخصصی پست مدرن دری دیگر به روی غزل معاصر گشود و شاگردانش او را به عنوان پدر غزل پست مدرن مورد خطاب قرار دادند.
بارزترین ویژگیای که این نوع غزل را از دیگر غزلهای زبان فارسی متمایز می سازد، زبان این نوع غزل است. غزل پست مدرن به لحاظ هنجار گریزی و قاعده افزایی دچار نوعی زیاده روی شده است وتنوع واژگان غیر شعری در آن چشم گیر است. این مقاله کارکردها و نظامآوایی این نوع اشعار را تجزیه و تحلیل می-کند تا این تنوع و هنجارگریزی و قاعدهافزایی را نشان دهد. شاعران موردی در این پژوهش عبارتند از سید مهدی موسوی، فاطمه اختصاری، فاضل نظری، مهدی فرجی و سید احمد حسینی.
مقدمه
»شعر ایران در قرن بیستم میلادی وارد هزارهی دوم خود شد. هزارهای که ویژگیهای خاص خود را دارد و ادبیاتی متفاوت میطلبد ... نهاد شعر تا پیش از رسیدن به دهه هفتاد، از مرزهای سنت ادبی و فرهنگی خارج نشد بلکه »سنت« در شکل دگر دیسی یافتهای در دل آن ادامه حیات داد. تنها جریانهای موسوم به شعر حجم و موج ناب، آمادگی خروج از سنت را داشتند که آن ها هم به جهت ضعف در مبانی فکری و جمال شناسانه راهی به دهی نبردند .. منظور ما از سنت، مجموعه گزاره های اقتدارگرایی است که ذهن و زبان شاعر را در سایه نگاه میدارند ؛ گزارههای ادبی، فرهنگی، عقیدتی اجتماعی و ...
درباره اصول جریان شعری ] که به ظهور موج نو منجر شد[ اظهار نظرهای مختلفی شده است که از آن میان این موارد گفتنی است: »طرز مبنای رتوریک و جمال شناسیک استواری ندارد - نقطه ضعف آن - ،تأکید به کشف روابط میان پدیدهها مبتنی بر اصل تداعی آزاد؛علاقه به شیوههای تصویرگری سوررئالیستها؛ اصالت دادن به پیچیدگی بیش از حد و مبهم بودن زبان شعر؛ شکستن نرمها و هنجارهای نحوی زبان برای رسیدن به زبانی متفاوت؛رها کردن شعر از قید هرگونه رسالت و تعهد بیرونی - اجتماعی، اخلاقی، آموزشی و ... - ؛ کم رنگ شدن شدید کفهی اندیشگی شعر و برجسته شدن چیزی که از آن به فرم تعبیر میشد - عطف توجه شاعر از چه گفتن به چگونه گفتن - ؛ تأکید فراوان بر فضاسازی به جای توصیف؛ تأکید بر فردگرایی به جای جامعه گرایی.«
اواخر دهه پنجاه و شصت همراه با آغاز انقلاب اسلامی در ایران در پی تغییر شکل سیاسی و اجتماعی ادبیات ما را نیز تحت الشعاع قرار داد. جنگ تحمیلی، شعر دهه شصت را از نظر شکل و محتوا و حتی عاطفی تحت الشعاع خویش قرار داد. دهه هفتاد به شکلی نوآوری های سنتی سند ما در ابداع قافیهها و ردیفها و آوردن کلمات از هر فرهنگ و دستهای در شعر را نوگرایی میداند. دوستداران شعر نیمایی که دستی بازتر برای طرح و سپید نویسی یافتند و طرح نو انداختنهای شاعرانی چون علی عبدالرضایی بازاری متنوع از قالبهای گوناگون مضامین نو را چهره شعر فارسی پیرایه بستند. اما دههی هشتاد، در جریان نوآوری ها با عنوان شعر پست مدرن توجه مخاطبان شعر فارسی را به خود جلب نمود.
این مقاله بر آن است شعر پنج از تن شاعران مطرح دههی هشتاد را از نظر کارکردهای آوایی و نحوی بررسی کند. در این میان شعر مهدی موسوی و فاطمه اختصاری از دیگران خاص تر و ویژگیهای منحصر به فردی دارد.
نگاهی اجمالی به شاعران مورد بحث در این مقاله سید مهدی موسوی زاده ی مهرماه 1355 در تهران است. از آثار او میتوان کتاب » فرشتهها خودکشی کردند« را نام برد که به صورت زیر زمینی در سال 1381 به چاپ رسیده است. او هم چنین در زمینههای نقد، داستان و سینما به فعالیت مشغول است و آثار و مقالهایش در تعدادی از نشریات به منتشر شده است. یکی از فعالیّتهای مهّم او ایجاد کارگاههای شعر و داستان در شهرهای مختلف ایران نظیر کرج، تهران، شاهرود، مشهد و ...
در طی سال های 1376 تا 1388 بوده است. از شاگردان او میتوان به فاطمه اختصاری، محسن عاصی، محمد حسین مقدم، الهام میزبان، مونا زنده دل، آناهیتا اوستایی و حامد دارابی اشاره نمود. کارگاه های او پس از دستگیری اش در سال 1389 تعطیل شد. در سال های 1386 و 1387 سردبیری نشریه » همین فردا بود« نشریه تخصصی غزل پست مدرن را به عهده داشت که بعدها مجوز آن لغو شد. او فارغ التحصیل دکترای دارو سازی است. از آثار او که بسیار کم یاب و گاه نایاب هستند
فاطمه اختصاری زادهی سال 1365 در کاشمر و فارغ التحصیل رشتهی مامایی است. سردبیری نشریهی تخصصی غزل پست مدرن همین فردا در سال های 1385 تا 1388 از فعالیتهای ادبی اوست. از دیگر فعالیتهای او حضور در آلبوم جدید » شاهین نجفی « به عنوان شاعر و ترانه سرا به همراه سید مهدی موسوی، افشین مقدم و یغما گلرویی است. کارگاه های شعر او در تهران در سال 1391 با انتشار خبری در باشگاه خبرنگاران جوان و انتشار در خبرگزاری ها و سایت های اصول گرا تعطیل شد. ب
ا فاطمه اختصاری مصاحبه هایی در روزنامه های شهر آرا، رادیو زمانه و خبرگزاری کتاب - اینبا - انجام شده است. حضور او در سال 1391در ورزشگاه آزادی با لباس مبدّل در بازی ایران- کره جنوبی جنجالی به پا کرد. باشگاه خبرنگاران جوان کار او را تقبیح کرد. فاطمه اختصاری و مهدی موسوی دو شاعر شاخص غزل پست مدرن در روز سه شنبه سوم دی دماه سال 92 از سوی مأموران امنیتی بازداشت شدند. شاخص ترین اثر فاطمه اختصاری » یک بحث فمینیستی قبل از پختن سیب زمینیها « است که نشر سخن گستر در سال 1388 آن را به چاپ رسانید.
مهدی فرجی متولد 9 بهمن 1355 در تهران است. وی تحصیلات خود را در کاشان گذرانید. در سال 75 برای اوّلین بار آثارش به طور جدی در مطبوعات منتشر شدند. فرجی نخستین کتاب خود را در سال 79 روانه بازار نشر کرد. در همان سال در کنگره شعر و قصه جوان کشور در هرمزگان برگزیده شد.او شاعری پر کار در عرصهی غزل دهه ی هشتاد است که منتقدین شکل غزل او را » غزل نیمایی « میدانند. او را میتوان از جمله شاعران جوانی دانست که شعرش در پایان دههی هفتاد شکل گرفت. فعالیت ادبی او در آغاز دههی هشتاد به سرعت پیشرفت کرد و توانست خود را به عنوان یکی از شاعران موفق دههی هشتاد به ثبت برساند. به عقیدهی بسیاری بعد از حسین منزوی - پدر غزل نیمایی - او یکی از بزرگ ترین غزل سرایان معاصر ایران است. از ویژگیهای شعر او عاشقانگی، برخورداری شاعر از گنجینههای ادبی عظیم گذشتگان ادب فارسی را برشمرد که در بین شاعران جوان بسیار کم دیده میشود. تجربی و عینی بودن فضاها و توصیفهای شاعر و تلفیق آن با فضاها و زبان روز است. او از جشنواره های ادبی فراوانی جایزه گرفته است
ابوفاضل نظری متخلص به فاضل نظری در سال 1358 در شهر خمین واقع در استان مرکزی متولد شد. تحصیلات اولیه خود را در شهر خمین و خوانسار گذرانده است. برای ادامهی تحصیل در رشتههای معارف اسلامی و مدیریت در دانشگاه امام صادق - ع - به تهران آمد. تحصیلات خود را در مقطع دکترای رشته مدیریت تولید و عملیات در دانشگاه شهید بهشتی ادامه داد. دبیری جشنواره بین المللی فیلم صد، دبیری علمی جشنواره بین المللی شعر فجر و عضویت در شورای علمی ادبیات انقلاب اسلامی فرهنگستان زبان و ادب بعضی از عناوین ادبی و هنری و علمی او است.
تا کنون از این شاعر چهار مجموعه شعریِ گریهای امپراتور، اقلیّت، آن ها و ضد که انتشارات سوره مهر آن را به چاپ رسانده است. هر کدام از این مجموعه ها به دلیل استقبال فراوان مخاطبان گاه تا سی نوبت تجدید چاپ شده اند. سه مجموعه اول در یک دسته بندی مجزا تحت عنوان سه گانه ی فاضل نظری از طرف همان انتشارات نیز ارائه شده است. نظری علاوه بر ریاست حوزه هنری اسناد تهران، عضو شورای عالی شعر مرکز موسیقی و سرود نیز بوده است. ایشان در دانشگاه نیز تدریس میکند. از او به عنوان شاعر جریان ساز در دههی هشتاد و هم چنین پر مخاطبترین شاعر به انتخاب مردم تجلیل به عمل آمده داست. برخی آثار او، در کشورهای فارسی زبان منتشر شده است. هم چنین گزیدهی اشعار وی در سال نود و در دو قطع رقعی و جیبی به همراه مقدمه ای درباره غزل به قلم او در انتشارات مروارید منتشر شده است.
تفکر اسلامی و نگاه اسلیمی او به جهان و مذهبی بودن او بر شعرهایش تأثیر گذار بوده است. این تأثیر حتی از دایره تلمیح های شاعر نیز آشکار است. تحصیلات دانشگاهی او با دنیای هنر و شاعر کاملاً متفاوت است.
مخاطبان شعر سید احمد حسینی نام او را با دو مجموعه شعر » سارایسیم « و » چسبی به نام زخم « میشناسند.
شاعری که به گفتهی خودش:
من خودم را به امانت به غزل بخشیدم // تا که از رود سپید تو سرازیر شدم
کارکرد آوایی
پست مدرنیسمها بر » اهمیت گستره های زبان و واژه « تأکید دارند و متن را »پهنه ی بازیهای بی شمار میدانند« به اعتقاد آنان »متن از معنا شدن میگریزد و به یاری تأویلهای مخاطبان متن، معناهای تازهای آفریده میشود . از طرفی نیز ]آن ها[ در پی زبانی هستند که متکی به واژگان و فقط واژگان باشد. پست مدرنیستها تا آن جا پیش می روند که میگویند: »هر نوشتهای به هر شکل زندگی نامههای خود نویسنده است.« آن ها گرچه زبان را در زندگی روزمره وسیلهی ارتباط میدانند اما در عالم هنر و ادبیات معتقدند » زبان ابزاری موقتی نیست . چیزی کارآ اما فرعی نیست، بل کمال خود را در تجربهای منحصر به فرد مییابد این تلقی از زبان، مؤلف را اختراعی که دیگر سودی ندارد
